Tíminn - 18.12.1975, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Fimmtudagur 18. desember 1975.
Fimmtudagur 18. desember 1975.
TÍMINN
11
I
111
KAMMERSVEIT REYKJA-
VIKUR hélt 2. tónleika sina I
Menntaskólanum við Hamra-
hlið sunnudaginn 14. desember.
A efnisskrá voru fjögur verk,
eftirMouret (1682-1738), Handel
(1685-1759), og J.S. Bach
(1685-1750) og Pál P. Pálsson,
stjórnanda sveitarinnar. Tón-
leikarnir voru vel sóttir sem
fyrr.
Fyrst var flutt svita i fjórum
þáttum eftir Jean Joseph Mou-
ret, fyrir 2 trompeta, strengja-
sveit, sembal, fagott og 2 óbó.
Flutningur var mjög fagmann-
legur. Svita þessi er fjörleg og
litrik, og valda þvi ekki sizt
trompetarnir, sem þeir Lárus
Sveinsson og Jón Sigurösson
blésu á af miklu öryggi. Athygli
vakti, að meiri hluti hljómsveit-
arinnar lék standandi, og var
reisn yfir, en hitt þó meiri, að
strengjasveitin (7 manns) var
eingöngu skipuð kvenfólki. Ger-
ast ýmsir nú langeygir eftir
áramótunum, enda vandséö
hvernig þetta muni enda allt
saman. Annars eru islenzkar
konur eftirbátar t.d. brezkra
kynsystra sinna á þessu sviði
(og raunar fleiri, ef marka má
ummæli Hattersleys þar um),
þvi þar eru kven-básúnu-, trom-
pet- og túbuleikarar algeng
sjón, svo ekki sé talað um hin
fingerðari hljóöfæri.
Næst söng Guðrún Tómas-
dóttir (sópran) tvær þýzkar
ariur eftir Georg Friedrich
Handel, ásamt fiðlu (Rut
Ingólfsdóttir) og grunnbassa
(Helga Ingólfsdóttir og Inga
Rós Ingólfsdóttir — hér mun
vera um fleiri en einn Ingólf að
ræða). Guðrúnu Tómasdóttur
átti eftir að takast betur upp sið-
ar i prógramminu, en mér
fannst tvennt skorta á fullkomið
samkomulag okkar Handels
(um téöa miðla): Ariurnar
liggja fulllágt til þess að bezta
raddsvið Guðrúnar fái að njóta
sin, og raddir fiðlu og sóprans i
verkinu eru ekki nægilega sam-
tvinnaðar — þær mynda ekkki
heild.
Nú fluttu Guðrún Tómasdótt-
ir, Halldór Vilhelmsson (bassi),
kór Menntaskólans við Hamra-
hlið (stj. Þorgerður Ingólfsdótt-
ir) og hljóðfæraleikarar kantötu
Bachs Selig ist der Mann. 1 full-
kominni söngskrá ætti vafalaust
að prenta alla texta á frummáli
ásamt þýðingum, þvi að gott
tónskáld tvinnar tónlistina text-
anum svo úr verður órofa heild.

'i- £«« jaytioir heitnur helgri nótt; á hiwi stjörnur
Í=F
3=
sHína, rof, oy derta-ljórin /y/- a. húm á
%
___ _________,
iilutn kveiH uií} barmins rúm
Ég er þvi miður hrædd um að allir hér séu afskaplega upp lýstir.
En þau upphöf sálmanna, sem
prentuð eru i skránni sýna, að
Þjóðverjar hafa átt sinn
Magnús Stephensen og Valdim-
ar Briem. Hún naut sópranrödd
Guðrúnar Tómasdóttur sin bet-
ur en i Handel-ariunum. Halldór
Vilhelmsson hefur mjög þýða
bassarödd en ekki mikla. Þó var
talsverður kraftur i flutningi
ariunnar Ja, ja, ich kann die
Feinde schlagen (já, já, ég get
sigrazt á óvinunum). Kantöt-
unni lýkur með kórnum Richte
dich, Liebste, nach meinem Ge-
fallen ( Farðu að vilja minum,
kæra), sem kór Menntaskólans
við Hamrahlið flutti lystilega.
Þorgerði Ingólfsdóttur hefur
tekizt að æfa upp afargóðan kór
við Hamrahlið, og verður að
viöurkenna, að þær tvær eða
þrjár kynslóðir menntaskóla-
nema, sem hlutu músikalska
mótun sina hjá Hirti Halldórs-
syni I Lærða skólanum, náöu
aldrei sambærilegum söng-
þroska.
Næst var hlé. Engir tónleikar
eru fullkomnir án hlés, því þá fá
hljómleikagestir útrás fyrir
sköpunarþörf sina —þeir risa úr
sæti þolanda/njótanda og gerast
virkir þátttakendur i listinni
með spaklegum umræðum og
hnyttilegum gamansögum úr
bæjarlifinu (sjá mynd).
Aðstæður eru að ýmsu leyti
ákjósanlegar fyrir vel heppnað
hlé i húsi Menntaskólans við
Hamrahlið, þvi sama regla
viröist gilda um góðan konsert-
sal og gott leiksvið, ef marka
má lærðar umræður um hið
siðarnefnda i fjölmiðlum. Skv.
þeim þarf að vera til hliðar við
starfsrýmið (hljómleikasal eða
leiksvið) jafnstórt svæði fyrir
hlé eða baktjaldamakk. Þessar
aðstæður eru fyrir hendi við
Hamrahlið, og þvi heppnast hlé
yfirleitt betur á tónleikum þar
en i Háskólabiói þar sem for-
dyrið er fullþröngt til að leyfa
óhindraða hreyfingu milli
manna.
Forvitnilegasta (vegna þess
að það er nýtt) verkiö á tónleik-
unum var Helguleikur Páls P.
Pálssonar, sem tileinkað er
Kammersveitinni. Verkið er að
þvi leyti byggt upp eins og 9.
sinfónia Beethovens (ef ég hef
skilið hugmynd þeirrar sinfóniu
rétt), að óreiða i upphafi krist-
allast smám saman i þolanlegt
samspil, sem loks endar i kór
(sem i þessu tilviki er fallegur
jólasálmur, Jólaljós, eftir Þor-
stein Valdimarsson). Fyrri
hlutinn er atburður (happening)
— hljóðfæraleikararnir tinast
inn, fyrst Helga Ingólfsdóttir,
sem viröistvera aðalpersónan i
leiknum, og siðan hver af
öðrum: celló, .óbó, klarinetta,
fiöla, flauta, trompet og horn,
og eiga e.k. gamansama tón-
listarsamræðu, sem bæði kemur
fram I leik þeirra og látbragði.
Loks kemur kór Menntaskólans
syngjandi inn frá hægri, Páll. P.
Pálsson birtist á sviðinu, og
Karlakór Reykjavikur sprettur
úr sætum sinum til vinstri, og
allir (þ.á.m. þeir áheyrendur,
sem áttuðu s'ig á þvi hvað um
var að vera) syngja sálm Þor-
steins. Þetta er fyrsta erindið:
Aðalatriöið við atburði er að
þeir séu ögn frumlegir og ekki of
leiöinlegir, auk þess sem maður
má helzt aldrei endurtaka at-
burð — þá hættir hann að vera
atburöur. Mér þykir heldur ólik-
legt aö þessi atburður hafi verið
verulega frumlegur, en hann
var ekkert sérlega leiðinlegur,
og hljóðfæraleikararnir léku sin
hlutverk með prýði. En næst
þegar þetta verk verður flutt
ættiPállP. Pálsson að gera eins
og William O. Douglas
gerði þegar hann var lagapró-
fessor i Yale: Hann undirbjó
hvern klukkutima fyrirlestur i
sjö klst., og brenndi svo nótun-
um að fyrirlestrinum loknum.
Þannig héldust fyrirlestrar
hans ferskirog frumlegir ár frá
ári.
Sigurður Steinþórsson
A FUNDI hjá Félagi þroska-
þjálfanema þann 14.11. ’75 var
undirrituðum falið að kanna fyrir
hönd félagsins, hverju hann sætti,
sá mismunur sem er á greiðslu
svonefndra vasapeninga til fólks,
16 ára og eldra, sem dvelst á vist-
heimilum fyrir vangefna og
þeirra langdvalarsjúklingum
sem dveljast i öðrum stofnunum,
einkum á þar við elliheimili og
geðsjúkrahús.
Hvað eru
vasapeningar?
Aður en lengra er haldið teljum
við rétt að útskýra viö hvað er átt
þegar talað er um vasapeninga til
öryrkja. Visum við til siðustu
málsgreinar 50. gr. almanna-
tryggingalaga, sem hljóðar á þá
leið, að sé bótaþegi algjörlega
tekjulaus sé Tryggingastofnun-
inni heimilt að greiða honum
sjálfum allt að 25% lágmarks-
bóta. Bætur þessar hafa verið
nefndar „vasapeningar”, og er
svo á umsóknareyöublaði um
bætur þessar. Bætur þessar hafa
undantekningarlaust verið
greiddar að mllu til öryrkja, sem
dveljast langdvölum á stofnunum
— nema til vistmanna fávita-
stofnana. Þá hefur tryggingaráði
þótt hálf greiðsla nægjanleg.
Ilök tryggingaráðs.
Okkur langaði þvi til að vita á
hvaða rökum hið göfuga trygg-
ingaráð byggði þessa afstöðu
slna. Þann 4/12 ’75 hringdum við
til formanns tryggingaráðs,
Gunnars Möller, sem þvi miður
sá sér ekki fært að sinna okkur
sökum anna. Hann lét þess þó
getið, að afstaða tryggingaráðs
byggðist bæði á þeirri staðreynd,
að þeir vasapeningar, sem
greiddir hafa verið, hefðu oft á
tiðum ekki verið nýttir til fulls, og
einnig væri hún byggð á hyggju-
viti þeirra i tryggingaráði. Mikið
er hyggjuvit tryggingaráðs-
manna, en litt finnst okkur bú-
mannlegt að eyða aurunum, þótt
þörfin fyrir krónurnar sé fyrir
hendi. Einnig benti Gunnarokkur
á þau gögn, sem forstöðumenn
vistheimilanna hefðu frá trygg-
ingaráði. I þeim gögnum höföum
við þegar rekizt á bókun trygg-
ingaráðs dagsetta 12/2 1969, sem
hljóðar svo: „Tryggingaráð tel-
ur, að öryrk jar á fávitastofnunum
eigi sama rétt til 10% bóta skv. 56.
gr. almannatryggingalaga og
aðrir vistmenn.” Arið 1969 voru
10% lágmarksbótar fullir vasa-
peningar, og heimildarákvæði
þar um i 56. gr. I stað 50. gr. nú.
Við báðum Gunnar að segja okk-
ur, hvað hefði breytzt siðan ’69,
þannig að vistmaður á elliheimili
þurfi nú 25% (hefur hækkað um
150% siðan ’69) en vistmaður á fá-
vitastofnun aðeins 12,5% (hefur
hækkað um 25% siðan ’69). Gunn-
ar svaraði um hæl og sagði, að
þótt vangefnir hafi þurft 10% lág-
marksbóta árið ’69 þyrftu þeir
ekki 25% þeirra árið ’75.
Þetta gátum við ekki skilið
öðruvisi en svo, að þarfir aldr-
aðra og geðsjúkra hefðu aukizt 6
sinnum meira en þarfir vangef-
inna á siðustu 7 árum, og að verð-
bólgan hafi bitnað 6 sinnum
meira á þvi fólki en vangefnum.
Úr bréfi forstjóra
Tryggingastofnunarinn-
ar.
Það næsta, sem gerist i þessu
máli er, að á fjörur okkar rekur
greinargerð undirrituð af Sigurði
Ingimundarsyni forstjóra Trygg-
ingastofnunar rikisins dagsett
28/1 1975, þar sem hann — fyrir
hönd tryggingaráðs — upplýsir
umboðsmann sinn á Akureyri um
rök þau, sem tryggingaráð leggur
til grundvallar mismun á titt-
nefndum vasapeningum til van-
gefinna annars vegar og annarra
bótaþega hins vegar, og leyfum
við okkur að vitna i greinargerð
þessa.
„Hafa þessar greiðslur valdið
nokkrum erfiðleikum, þar sem
aðstaða viðkomandi bótaþega til
þess að nýta þessar bætur er
Hillingaland
Jóns Ólafssonar
Hjörtur Pálsson:
Alaskaför Jóns
Ólafssonar 1874.
Bókaútgáfa
Menningarsjóðs.
Þetta er kallaö fjórða bindi
þeirra rita sem kennd eru við
sagnfræðirannsóknir og birtast
undir nafni Sagnfræöistofnunar
Háskóla Islands og ritstjórn
Þórhalls Vilmundarsonar.
Þessi bók er að stofni til próf-
ritgerð frá 1966 en aukin og
endurbætt nú i tilefni þess að ís-
lendingabyggðir i Manitobaríki
héldu aldarafmæli landnáms.
Þar var á ferð útflytjendahópur
sem Jón Ólafsson vildi beina til
Alaska.
Hér virðist allt vera rákið
næsta ýtarlega i sambandi við
Alaskaförina: Ferðin sjálf, að-
dragandi og eftirmál. Hefði
Bandarikjaþing viljað kosta
flutning íslendinga til Alaska
hefði sennilega orðið þar eitt-
hvert islenzkt landnám. Sú saga
varö aldrei og þvi getur hver og
einn hugsað sér hvernig hún
hefði oröiö ef til hefði komið. En
Bandarikjaþing var þá og lengi
siöan skeytingarlitið um
Alaska.
Svo sem eðlilegt er gerir
Hjörtur hér yfirlit um vestur-
ferðir íslendinga fram að 1875.
Það er nauðsynlegt til að sýna
hvernig viðhorfin voru og hvar
menn stóðu. Viö fljótlega athug-
un viröist mér að heldur minna
sér þar gert úr pólitisku hliðinni
en t.d. i sögu Einars i Nesi eftir
Arnór Sigurjónsson og fer þó
fjarri að Hirti sjáist yfir þá
hliðina. Þeir sem eru það
gamlir að þeir heyrðu tal
manna, sem voru á þroskaaldri
þegar þessi saga gerðist, vita að
til var það viðhorf, sem kalla
mátti Danahatur. Ætla mætti að
sú andúð hafi verið sterkust
þegar þrefið um stöðulögin
stóð sem hæst og Jón ólafsson
orti tslendingabrag. Vitað er að
upphátt og opinberlega var um
það talað að eina svarið sem ts-
lendingar gætu gefið Dönum
væri að yfirgefa land sitt.
Þetta hygg ég að skýri viðhorf
Jóns Ólafssonar. Hann var þjóð-
rækinn maður i bezta lagi. Hann
vildi frelsi og veg þjóðar sinnar.
Hann undi þvi ekki að „þjóðin
hin arma og hamingjuhorfna”
sæti yfir hlut tslendinga. Svo
fannst honum i hita bardagans
að það væri snjallræði að þjóðin
færði sig i annað land. Þar héldi
hún áfram að vera islenzk þjóð.
Og honum virtist hilla undir til-
valið land þar sem Alaska var.
Þá varö hann um skeið sann-
færður — fyrirfram.
Jón Ólafsson var ungur þegar
þetta var, — ekki hálf-þritugur
— og hann var ör i lund og skjót-
ráður. Hann fann að straumur^
inn vestur um var hafinn og
þótti mikil nauðsyn að ráða
stefnu hans strax. Þvi vildi hann
ekki láta heilan vetur liða og
nota siðan heilt sumar til að
kanna landið, sem auðvitað
hefði verið eðlilegt. Þetta þurfti
allt aö gerast fljótt, þvi var
skroppið norður um haustið og
litið á tvo staði. Og þó að tslend-
ingarnir tveir sem með honum
fóru hefðu vetursetu nyrðra var
skýrsla þeirra samin áður en
þeirfengju reynslu af vetrinum.
Þegar þetta er athugað er rétt
aö hafa i huga að á þeim tima og
lengi siðan var litið á Vestur-
heim sem vonarland hins
frjálsa manns. Andúðin gegn
vesturferðunum var fyrst og
fremst þjóðernisleg. „t Ame-
riku er orðafor, allt er látið
fjúka” kvað Gröndal og
Guðmundur á Sandi spurði vin
sinn hvort hann ætlaði að „kasta
á enskinn börnum” sinum.
Alaskadraumur Jóns Ólafsson-
ar var um fslenzka nýlendu þar
sem þjóðernið héldist og þjóðin
ætti sin börn sjálf.
Jón ólafsson var aldrei bund-
inn af fyrri skoðunum ef ný
viðhorf komu til. Hann átti að
sönnu i ritdeilu við Gröndal um
vesturferðir 13 árum eftir að
þetta var og nokkru seinna fór
hann sjálfur vestur um haf til 7
ára dvalar. En hann orti til
vesturfara að það væri ennþá
fegurra hlutverk að gera tsland
að Ameriku. Þá hafði hann lika
kveðið að það væri uppgerðar-
afsökun að „danskurinn hamli
oss alls” þvi að Islendingar kúg-
uðu sig mest sjálfir. Þá spurði
hann:
„Hvert vilt þú maöur fara og
flýja'í
Þú flýrö þig aldrei sjálfan
þó”.
Og hann þakkaði guði sinum
fyrir aö hafa leitt sig heim aftur
til tslands. Þvi vildi hann helga
allt sem nýtilegt væri i sér.
Allt var þetta i tima talað.
Það féll inn i umræður dags-
ins og hafði sina þýðingu og
áhrif. Þá gat Jón ólafsson tekið
undir við Benedikt Gröndal og
sagt:
Vertu okkar forna Frón
faldið jökli ár og sið,
æ hin sama undursjón
eins og fyrst á landnámstið.
Aö sjálfsögðu fylgir þessu riti
bæði heimildaskrá og nafna-
skrá og myndir af mönnum og
stöðum og skjölum sem efnið
varða svo að þetta er á allan
hátt vönduð bók. H.Kr.
Tveir stórmeistarar leggja saman
Indriði G. Þorsteins-
son:
Áfram veginn
Sagan um Stefán
Islandi.
Bókaforlag Odds
Björnssonar.
Þjóðkunnur rithöfundur, sem
hlotiöhefurviðurkenningu langt
umfram það sem almennt er,
segir sögu annars listamanns,
manns, sem stendur i fremstu
röð sinna samlanda að þvi er
varðar frægð og viðurkenningu
„á alþjóðamælikvarða”. Þetta
hlýtur að vera merkisrit.
Ég er svo óskáldlegur að mér
finnst það engu verri bókmennt-
ir sem segja frá lifandi mönnum
en hugsmiðar og heilaspuni.
Hins vegar leyfa menn sér fleira
við þær persónur, sem þeir búa
sjálfir til, þó að misjafn fengur
sé að þvi.
Ritsnilld Indriða og frásagn-
arlist nýtur sin i þessari bók.
Hins vegar er frásögnin yfir-
boröskennd að þvi leyti að hún
er litil sálarlifslýsing, sem
naumast var heldur að vænta.
Frásögnin af æsku Stefáns i
Skagafirði er krydduð mörgum
skritlum og smásögum og
greinilegt finnst mér að Indriða
sé ljúft að vera Skagfirðingur.
Það má segja að bæði heppni
og óheppni einkenni lif Stefáns.
Það er heppni að honum er
komið á framfæri við menn sem
voru nokkurs megnugir. Þar
ræður það úrslitum að Richard
Thors kostar hann árum saman
við nám á ttaliu. Og hér eru
sagðar ýmsar góðar sögur um
rausn og höfðingsskap
Richards. Hitt er svo e.t.v. ó-
heppni að Stefán er kyrrsettur i
Danmörku hemámsárin þegar
hann hefði sennilega verið bezt
við þvi búinn að leita fyrir sér
annars staðar.
Stefán komst langt og okkur
þykir alltaf gaman að þvi þegar
landar okkar vinna sér viður-
kenningu úti i hinum stóra
heimi. Okkur finnst þá hverjum
og einum að á okkur falli nokkur
bjarmi af þeirri frægð og orð-
stir.
Er svo nokkur ástæða til að
hafa orð á minni háttar óná-
kvæmni? Það er auðvitað óþarfi
að segja að Helgakver sé eftir
Martein Lúther þó að fræði
LUthers hin minni séu fremst i
þvi, en það eru skýringar, sem
Lúther gerði handa börnum viö
boðorðin, trúárjátninguna og
Faðir vor og greinargerð hans
um náðarmeðulin, skírnina og
altarissakramentið. Þetta var
lika stofninn i kveri Klavansens,
„tossakverinu” sem Stefán
lærði. En i Helgakveri eru auk
fræða Lúthers hinna minni —
þvi að Lúther tók saman meiri
fræði fyrir kennimenn — Trúar-
lærdómur Helga Hálfdánarson-
ar i 12 köflum og siðalærdómur
i 6 köflum — 18 kaflar alls. Það
er herfilegt brot á höfundarrétti
að eigna Lúther þetta allt sam-
an.
Þegar ég ferðaðist með
Esjunni gömlu var annað far-
rými aftur i skut og ekkert
þriðja farrými.
Hús það sem Jón í Kóinu eða
Gamla kompaniifi var i við neð-
anveröan Skólavörðustiginn
stendur enn. Það var einu sinni
kallað Breiðfirðingabúð og sið-
an kom Islenzka dýrasafnið i
það.
Þar sem segir að þeir frænd-
ur, Stefán og Eyþór Stefánsson,
hafi rifjaö upp gamlar væring-
ar, stanzaði ég. Ég hélt eins og
orðabók Arna Böðvarssonar að
væringar ætti við ágreining,
deilur og missætti, en sliks er
hvergi getið i skiptum þeirra
frænda.
Og ekki get ég nú varizt grun-
semdum um það að Stefán hafi
verið undir áhrifum einhvers
annars en ljóðanna sem Davið
las honum þegar hann braut tvo
stóla á stofuborði hans og rak
stólfót gegnum stofuhurð, enda
er raunar sagt að rauðvinið
muni 'hafa stigið þreyttum
manni til höfuðs.
Bókin er létt og skemmtileg
aflestrar, einkum fyrri hlutinn
að mér finnst, og hún segir frá
ýmsu sem vel fer á að menn viti.
Við höfum gott að þvi að vita
skil á aðalatriðum i æviferli
Stefáns Guðmundssonár Is-
landi.
H.Kr.
mjög misjöfn, og geta margir
ekki veitt þeim móttöku sjálfir
um lengri eða slcemmri tima, og
getur þá verið um nokkurt vanda-
verk að ræða, að hagnýta fé þetta
i réttum og skynsamlegum til-
gangi, enda alls um miklar upp-
hæðir af almannafé að ræða. Af-
greiðsla þessara bóta til fávita
hafa verið sérstaklega erfiðar
hvað þetta snertir.” Siðar i bréf-
inu segir svo: „Ráðstöfun á þessu
fé virðist hafa farið eftir hug-
kvæmni og ákvörðun forstöðu-
manna heimilanna, og eru varla
aðrir til þess færari, en af skýrsl-
um má sjá, að hugmyndir þeirra
ogmatermjög misjafntog til eru
vistheimili, sem enn hafa ekki
óskað eftir fé til slfkrar ráðstöf-
unar. Tiðni umsókna hefur varla
gefið tilefni til að ætla að þörfinni
væri ekki fullnægt og hefur trygg-
ingaráð ekki enn synjað umsókn.
Heimilin gætu til dæmis látið á
það reyna með nýrri umsókn og
nýrri skýrslu, þegar þau telja sig
vantameira fétil þessara þarfa.”
Útaf þessum ummælum viljum
við spyrja Sigurð Ingimundarson
um nokkur atriði.
1)
Sigurður segir: „Hafa þessar
greiðslur valdið nokkrum erfið-
leikum, þar sem aðstaða viðkom-
andi bótaþega til að nýta þessar
bætur er mjög misjöfn”.
Er Sigurður að gefa i skyn með
þessu að vangefinn einstaklingur
i blóma lifsins hafi minni þörf eða
lélegri aðstöðu til að nýta þessar
bætur en til dæmis háaldraður
. maður á elliheimili.
Hvernig er skynsamleg
nýting fjárins?
2)
Sigurður talar um vandann við
að hagnýta þessar bætur i réttum
og skynsamlegum tilgangi. Við
viljum þá benda honum á, að van-
gefnireru einu bótaþegarnir, sem
þurfa að standa Tryggingastofn-
uninni skil á þvi i hvað þeir eyði
vasapeningum sinum, og virðist
þvi Tryggingastofnuninni standa
á sama um hvort aðrir bótaþegar
eyði fé þessu i réttum og skyn-
samlegum tilgangi eða ekki. Auk
þess viljum við benda Sigurði á
hans eigin orð þar sem hann seg-
ir:
„Ráðstöfun á fé þessu virðist
hafa farið eftir hugkvæmni og
ákvörðun forstöðumanna heimil-
anna, og eru varla aðrir til þess
færari”.
Vissulega væri fróðlegt að fá
skilgreiningu Sigurðar á þvi,
hvernig fólk eigi að hagnýta fé
sitt á réttan og skynsamlegan
hátt i þvi eyðsluþjóðfélagi, sem
við lifum i.
3)
Sigurður bendir á, að „hér sé
alls um háa upphæð af almannafé
að ræða”. Finnst Sigurði Ingi-
mundarsyni i raun og veru, að
3000 kr. á mánuði sé mikið eyðslu-
fé einstaklings, sem engar aðrar
tekjur hefur, en 3000 kr. eru fullir
vasapeningar i dag. Vasapening-
ar vangefinna eru aðeins 1500 kr.
á mánuði, FIMMTAN HUNDR-
UÐ KRÓNUR.
Við tókum það saman, hve há
upphæð af almannafé renni til
vangefinna i formi vasapeninga,
sem vistaðir eru á stofnunum og
fylgir þessi samantekt hér með.
Fjöldi
Stofnun: yfir krónurá
16 ára: ári
Kópavogshæli 147 2,464,000
Skálatún i
Mosfellssveit" 30 640,000
Sólheimar i
Grimsnesi 39 702,000
Tjaldanes i
Mosfellssveit 20 360,000
Sólborg á
Akureyri 27 486,000
Samtals:
263 4,834,000
Tölur um fjölda yfir 16 ára ald-
ur eru fengnar úr riti Heilbrigðis-
og tryggingaráöuneytis útgéfnu i
april 1975.
Getur einn bótaþegi
skert annars rétt
til bóta?
Upphæðin nemur alls 4,834
millj. nú i dag, en myndi vera
9,669 millj. ef greiddir væru fullir
vasapeningar.
Það kann að vera að einhverj-
um þyki þetta há tala, en ef tekið
er tillit til þess, að hér er um að
ræða eina eyðslufé 263 einstakl-
inga á ári, þykir okkur þessi upp-
hæö i raun og veru smánarleg —
og til samanburðar viljum við
geta þess, að Sigurður Ingimund-
arson sjálfur þiggur i þóknun fyr-
ir að sitja tryggingaráðsfundi,
sem haldnir eru hálfsmánaðar-
lega inni á þeirri stofnun, sem
hann veitir forstöðu — og i sinum
vinnutima — á milli 18 og 19 þús-
undir á mánuði, sem er heldur
hærri upphæð en Sigurður telur
að vangefnum einstaklingi eigi að
nægja yfir árið. Þvi spyrjum við:
Er þetta ný tegund af jafnaðar-
mennsku, Sigurður?
4)
Sigurður segir, að til séu vist-
heimili, sem enn hafi ekki óskað
eftir að fá greidda vasapeninga til
vistmanna sinna. Þessi staðhæf-
ing er rétt, og hörmum við, að
forstöðumenn þeirra heimila hafi
ekki sýnt máli þessu meiri skiln-
ing en verið hefur. Hins vegar
teljum við fráleitt að það eigi á
nokkurn hátt að skerða rétt
þeirra bótaþega, sem um þessar
greiðslur hafa sótt. Langar okkur
að taka sem dæmi, að Eysteinn
Jónsson fyrrv. alþingismaður
hefur neitaö að þiggja greiðslur
fyrir sin nefndarstörf, án þess að
þaö hafi skert rétt annarra að
þiggja umbun fyrir það sama á
nokkurn hátt. En það er kannski
önnur saga.
Samvinnan innan
Tryggingastofnunarinn-
ar.
6)
Sigurður talar um það i niður-
lagi bréfs sfns,að tiðni umsókna
hafi varla gefið tilefni til að ætla
að þörfinni væri ekki fullnægt og
hafi tryggingaráð enn ekki synjað
umsólöi, og gætu heimilin látið á
það reyna með nýrri umsókn og
nýrri skýrslu, hvort þau fengju
meira fé til þessara þarfa. Við
þennan lið viljum við gera eftir-
farandi athugasemdir:
1)
Ásta'ðan fyrir þvi, að einungis
er sótt um bætur þessar einu sinni
á ári er samkvæmt beiðni Trygg-
ingastofnunarinnar, og ætti þvi að
vera hæg heimatökin fyrir Sigurð
að kanna þá ástæðu.
2)
Það er rétt, að þegar Sigurður
skrifar bréf sitt þann 28/1 1975
hafði ekki reynt á það hvaða af-
stöðu tryggingaráð tæki til nýrrar
umsóknar og nýrrar skýrslu, sem
sýndi að þörf væri fyrir meira fé
til þessara þarfa. Ekki var Sig-
urður lengi i Paradis frekar en
Adam forðum, þvi að snemma á
árinu 1975 sótti Sólborg á Akur-
eyri um aukið fé til þessara þarfa,
þar sem sýnt var fram á, að mót-
teknu fé hefði verið ráðstafað.
Tryggingaráð sá ekki ástæðu til
að greiða vistmönnum á Sólborg
bætur til jafns við öryrkja á öðr-
um stofnunum. Jafnframt kom
fram kvörtun frá Lifeyristrygg-
ingadeild Tryggingastofnunar-
innar þess efnis, að deildin kærði
sig ekki um tiðari umsóknir, þar
sem slikt hefði aukna fyrirhöfn I
för með sér. En forstjórinn leggur
þann skilning i tiðni umsókna, að
þar sé þörf fjárins mælanleg.
Hvers konar stjórnun er nú þetta?
Likur hér Sigurðar þætti Ingi-
mundarsonar.
Túlkun tryggingaráðs
á 4. gr. laga
um fávitastofnanir
Eitt er það enn, sem Trygg-
ingastofnunin hefur lagt til
grundvallar mismun tittnefndra
vasapeninga, og er það 4. gr. laga
um fávitastofnanir. Til er bókun
tryggingaráðs frá 4/2 1970 þar
sem þeir fela tryggingalækni. að
spyrjast fyrir um hvernig sé hátt-
að framkvæmd þessara laga um
að vistmönnum stofnana sé séð
fyrir öllumþeirra þurftum. Eitt-
hvað virðast lögin hafa skolazt til
i höfði tryggingaráösmanna, þvi
að umrædd grein hljóðar svo:
„Fávitastofnun skal sjá vist-
mönnum fyrir þurftum þeirra.
þar með talin læknishjálp. að-
hjúkrun, gæzlu o.s.frv.” Hér er
hvergi minnzt á allar þarfir
þeirra, eins og tryggingaráð virð-
ist halda. Þar sem löggjafanum
hefur þótt ástæða til að taka fram
jafn sjálfsagan hlut og gæzlu telj-
um við fráleitt að hann hafi talið
vasapeninga falla undir þann lið.
auk þess viljum við benda á, að
flestar þær stofnanir, sem vista
langdvalasjúklinga. sem ekki
hafa fjárhagslegan bakhjarl.
munu sjá þeim fyrir öllum þeirra
þurftum. Þrátt fyrir það hefur
tryggingaráð ekki talið ástæðu til
að skerða vasapeninga til ann-
arra langdvalasjúklinga en vist-
manna fávitastofnana.
Erþörfin breytileg
eftir stofnun.
Nú skulum við taka eitt dæmi.
sem sýnirbezt, hve þeim, sem úr-
skurðaðir eru vangefnir, er mis-
munað. Vangefinn einstaklingur
hafði verið vistaður á annarri
stofnun en fávitastofnun. og naut
hann þar fullra vasapeninga. Nú
kom að þvi, að hann var fluttur á
fávitastofnun, og bregður þá svo
við, að hann þarf þá ekki nema
helming vasapeninganna, en var
þóséð fyrir sömu þurftum þar. að
öðru leyti.
Sennilega er það skýring trvgg-
ingaráðs, að þarfir hans og geta
til að nýta fé þetta á réttan og
skynsamlegan hátt hafi minnkað
við það eitt að flytjast á fávita-
stofnun, eða hvað?
Lokaorð.
Þar sem nú fer senn i hönd há-
tið mannúðar. kærleika og friðar.
viljum við vinsamlegast biðja
háttvirt tryggingaráð. að hug-
leiða og gera upp við sig. hvort
fyrri afstaða megi teljast rétt og
mannúðleg. t okkar augum snýst
mál þetta ekki fyrst og fremst um
peninga. heldur um það hvort
vangefinn einstaklingur á fávita-
hæli eigi að njóta sömu réttinda
til bóta og aðrir langdvalasjúkl-
ingar. Eða hvort þeir eigi áfram
að teljast annars flokks borgarar.
sem þiggja ölmusu úr lófa trvgg-
ingaráðs.
Fyrir liönd
Félags þroskaþjálfanema
Bryndis Siinonardóttir.
Friðrik Sigurðsson.