Tíminn - 30.12.1975, Side 10

10
TÍMINN
ÞriOjudagur 30. desember 1975.
ar i Vestmannaeyjum með hita-
veitu fyrir Vestmannaeyja-
kaupstað i huga, hefði vafa-
laust orOið eftir hinni staðfestu
reglu, að greiða eiganda Kirkju-
bæjar fyrir „hitaréttindin”. Og
þá spyrja menn. Hvað um eld-
gosið? Á eigandi Kirkjubæjar
ekki að borga tjón Vestmanna-
eyinga? Eiga eigendur Svarts-
engis ekki að borga tjón, sem
hlýzt af jarðskjálftum sem upp-
tök eiga i landi þeirra. Og nú
siðast, ef jarðeldurinn i Mý-
vatnssveit veldur tjóni á mann-
virkjum saklausra manna.
Hver á þá að borga.
Eigendur ökutækja verða að
greiða spjöll, er bifreiðar þeirra
valda. Eru lagaskyldir til þess
að tryggja sig fyrir bótaskyld-
um tjónum. En eru eigendur
eldstöðva og sprungulands
skyldugir til þess? Eða á þjóðin
að greiða tjónið, sem hlýzt af
höfuðskepnum þeirra? Spyr sá
sem ekki veit.
Hin tvö aðgreindu afbrigði eignaréttarins á islandi. Svartsengi og Vestmannaeyjar. i ööru tilfellinu (Svartsengi) ber að greiða
landeigendum fyrir jarðvarma. i hinu tilfellinu (eldgos) ber þjóðinni að greiöa tjónið.
Jónas Guðmundsson:
all til sölu
Ein af þeim skelfingum, er
fylgdu i kjölfar þjóðhátiðarinn-
ar uiiklu var sú uppgötvun, að
þjóðin áltf-ekki sitt land, heldur
einhverjir menn. Að bendla
sjáifa þjóðliátiðina við þetta
þykir máske langsótt, en sú
mikla upphafning, þjóðhátiöin,
kom mönnum á islandi til aö
hugsa á annan hátt, hugsa um
þetta sameiginlega, hugsa i
stærri einingum.
Enn hefur komið upp eldur úr
landi þessara manna og þjóðin
er skelfingu lostin. Heilt kjör-
dæmi virðist vera að gliðna i
sundur, orkuhús Kröflunefndar,
kisilgúrverksmiðjan og mörg
önnur mannvirki standa á gig-
börmum og hvenær sem er geta
þau fallið niður i eldhyli Leir-
hnúks. Og vaknar þá sú spurn-
ing hjá almenningi:
Hver borgar allt þetta tjón?
Eignarétturinn
hefur niu lif
innan skamms feliur gerðar-
dómur i Svartsengi, þar sem
grundvölluð verður gjaidskrá
fyrir Keflavik og Suðurnes,
hvað fólkinu þar er ætlað að
borga löglegum, þinglýstum
eigendum jarðvarpa og þeirrar
orku, er i iðrum landsins
kraumar og vellur. Margir hafa
áhyggjur stórar af dómnum, og
hvað nú tekur við veit enginn.
Hin mismunandi
andlit
eignaréttarins
Eignarétturinn á islandi er i
svolitlum vanda þessa dagana.
Þótt við getum fallizt á ýmis
sjónarmið eignaréttarins, þá
finnst landlausu fólki að nokk-
urs ósamræmis gæti. Vil ég þar
nefna fáein atriði. Mönnum er
meinaður aðgangur að landi
undir vissum kringumstæðum
a.m.k. Bannað er að tjalda
nema gegn gjaldi, eða bara að
þeim er alveg bannað það.
Bannað er að ganga til rjúpna,
að tina egg og snara fugl, að
ekki sé nú minnzt á veiði i ám og
vötnum, nema fyrir gjald. Ekki
hindrar þessi eignaréttur samt,
að almenningi sé gert að greiða
landgræðslu.sbr. þjóðargjöfina,
þar sem almenningur allur er
kvaddur til með sköttum til þess
að hindra að sauðkindin éti
landið upp til agna. Við þeir
landlausu teljum að þeir, sem
hafa afsöl fyrir landinu og eiga
sauðféð allt, eigi að borga
þjóðargjöfina, en ekki leiguliðar
þeirra.
Sama er með stofnanir eins og
Veiðimálastofnunina. Af hverju
er l'ólk, sem ekki veiðir og kaup-
ir ekki veiðileyfi, látið greiða
fyrir visindi landeigenda og
fiskiklak? Spyr sá sem ekki
veit.
Þannig birtist eignarétturinn
á nýjan hátt. Eigandi fóstur-
jaröarinnar hirðir arð hennar,
en almenningur greiðir visindi
og landspjöll. Fleira mætti
nefna eins og það, að almenn-
ingi er bannað að virkja vatns-
föll en er hins vegar skylt að sjá
landeigendum fyrir rafmagni
eins og öðrum, — i versta falli
með linu að sunnan, þvi að
menn, sem hindra vilja virkjan-
ir, vilja ekki án rafmagns vera,
og þjóðin verður að afla gjald-
eyris til þess að knýja túrbinur
og disilvélar svo þeir hinir sömu
fái ljós.
Ný hlið á
eignarétti
Á eignaréttinum hafa nú birzt
nýjar hliðar. Það liggur nú fyrir
að Suðurnesjamenn eigi
að greiða landeigendum Svarts-
engis fyrir heitt vatn, eða gufu.
Ef svipaðar boranir eftir
heitu vatni hefðu verið fram-
kvæmdar i landi Kirkjubæj-
Hvernig væri
að kaupa landið
handa þjóðinni
Eignarétturinn er lög-
verndaður i stjórnarskránni.
Meiri vernd er ekki unnt að
veita neinu hugtaki en að geyma
það i þeirri bók. Hann er lika
verndaður i boðorðum guðs með
vissum hætti. Hann er þvi
helgaður eins vel og unnt er i
andlegum og veraldlegum bók-
um fátækrar þjóðar. Þetta segir
okkur, að allar breytingar eru
mjög torveldar. A hitt er einnig
að lita, að öldum saman "hefur
verið kúgað fé af almenningi
með landi, og byltingamenn
hafa skipt landinu upp, m.ö.o.
þegar öllum hefur ofboðið ofriki
landeigenda, eða eigenda
fósturjarðarinnar. Rétturinn til
landsins á að vera jafn. A þvi fer
bezt. Lika á íslandi. Þá er að-
eins um tvennt að velja, að taka
landið, eða kaupa það. Ég er
hlynntur hinu siðarnefnda.
Þjóðin verður að kaupa landið
allt. Allar jarðir, allt vatn.alla
rjúpu, mús og fiska, refi og
skarfa. Lika fjöll, elda og isa.
Annars stendur hún ekki fyrir
sinu svo hún megi heita þjóð.
Miiljarðarnir tveir hefðu ver-
ið góö útborgun — eða þjóðar-
gjöfin. Svo hefði mátt gefa út
skuldabréf, og svo er bara að
borga. Finnar greiddu striðs-
skaðabætur eftir seinasta strið,
sem mörgum óaði við —en þeim
tókst að borga i topp og nú liöur
öllum betur.
Jarðeldurinn i Vestmanna-
eyjum, Viðlagasjóður allur gæti
lika talizt sem hluti af útborgun
i landkaupum þjóðarinnar og
ýmsir reikningar aðrir fyrir
landspjöll og vegaskemmdir, en
umfram allt verður að fá þetta
allt saman á hreint — þvi fyrr
þvi betra. Ég veit ekki hvort
eldfjöll eru i svipinn til sölu á
fasteignasölum, en hitaréttindi
eru það og ýms veiðiréttur og
jaröir.
Já hver borgar? spyr sá sem
ekki veit. Hver er það sem borg-
ar allt, sem borga þarf i þessu
landi og reyndar i öllum löndum
heims. Bankastjórar standa að
visu við prentvélar, en bak við
hvern seðil er súr sviti heillrar
þjóðar, menn sem verka hey,
menn sem draga fisk, klippa á
togvira og renna búkkenholt
þjóðaskútunnar svo allt megi
ganga snurðulaust. Allt þetta
kemur siðan til skila með sjóða-
kerfum þjóðarinnar og sú sneið
-er viö fáum af þjóðarkökunni er
lögvernduð.
Eignum manna er skipt i tvo
meginflokka, lausafé og fast-
eignir. Fasteignir eru hærra
settar en lausafé. Menn eignast
fjöll og fossa, silfurtærar ár,
rjúpur á flugi. Fé af fjalli á
hausti, egg á ilmandi vori, mús
og fugl, gæs og ref.
Lika margt annað, reka og
söl, grös og mosa, og fleira og
fleira.
En nú hafa menn eignazt dá-
litið nýtt. Það er orka landsins
og hjá þvi verður allt annað sem
menn eiga tiltölulega litils virty.
Hvers virði orkan er þessum
mönnum er ekki enn vitað, en