Tíminn - 30.12.1975, Síða 11

Þriðjudagur 30. desember 1975.
TÍMINN
11
ISLENZKUKENNSLA ( KANADA
— rætt víð Harald Bessason prófessor í Winnipeg
ÍSLENZKUDEILD við Manitoba-
háskóla f Winnipeg hefur verið
starfrækt um langt árabil, en þó
að deildin sé litil, hefur hán sér-
stöðu meðal hinna deildanna, þar
er stærsta sérbókasafn einnar
deildar að finna i háskólanum. ts-
lenzka er eina Norðurlandamálið,
sem kennt er við Manitobahá-
skóla, en þaö var fyrst 1901, sem
vakið var máls á þvi að stofna
hana. Deildin var svo ekki starf-
rækt i nokkurn tima eftir 1924, en
1951 var hún endurreist og hefur
verið starfrækt af vaxandi krafti
siðan. Haraldur Bessason er nú
prófessor við deildina, og þegar
blm. Tímans var á ferð f Winni-
peg i sumar, heimsótti hann Har-
ald á skrifstofu hans i háskólan-
um og spurði hann um starfsemi
deildarinnar.
tslenzkukennsla
frá aldamótum
— Það er alllangt um liðið siðan
fyrst var farið að kenna islenzku
hér i Winnipeg, sagði Haraldur.
Það var farið að tala um það fyrir
siðustu aldamót, að æskilegt væri
að kenna islenzku I borginni, og
árið 1901 var hafizt handa um að
fá islenzkukennara að háskólan-
um, sem að visu var ekki Mani-
tobaháskóli, þaðeru tveir háskól-
ar i borginni, og sá sem kennslan
fór fram i hét þá Westley College
(nú Winnipeg-háskóli).
Lúterska kirkjan hér studdi
mikið að þessu, og fyrsti kennar-
inn var prestur, sr. Friðrik Berg-
mann, Eyfirðingur aö ætt. Var
töluvert lif i islenzkukennslu i
meir en tuttugu ár, en regluleg
kennsla féll niður eftir 1924 og
varð siðan hlé I nærri þrjátiu ár
eða þangað til hér var stofnuð is-
lenzkudeild með allt öðru sniði en
áður. Það voru ýmsir góöir menn
og félög hér I Kanada og i Banda-
rikjunum sem tóku sarrian hönd-
um um aö safna fé.
— Getur þú nefnt einhverja I þvi
sambandi?
— Það er nú alltaf dálitið hættu-
legt að nefna nöfn, en sá sem gaf
stærstu gjöfina, var Ásmundur
Jóhannsson byggingarmeistari
hér i Winnipeg, faðir Grettis kon-
súls. Hann gaf fimmtiu þúsund
dollara til þessarar stofnunar
sem var mikil upphæð um 1950 og
er reyndar enn. Siðan var stofnuð
neftid sem átti að annast fjársöfn-
un, en formaður hennar var dr.
Paul Thorláksson, læknir hér i
Winnipeg og kanslari Winnipeg
háskóla.
Söfnunin gekk geysilega vel og
1951 var þessi deild opnuð og
fyrsti prófessorinn hér var núver-
andi Landsbókavörður, dr. Finn-
bogi Guðmundsson. Svo kom ég
hér árið 1956 eftir að Finnbogi fór
aftur til Islands og hef ég verið
hér siðan.
Þessi deild er algjörlega undir
umsjón háskólans þó að peningar
til hennar komi mestmegnis frá
vestur-islendingum. Þó má ekki
gleyma þvi heldur að rikisstjórn
íslands lagöi talsvert af mörkum,
þó ég muni ekki hve háa upphæð,
þvi þetta var löngu um garö geng-
ið þegar ég kom, enda hef ég gert
að skyldu minni að forvitnast
aldrei um fjármál, þvi það er
hættulegt.
— Siöan.frá 1951,hefur hér ver-
ið kennsla i islenzkum bókmennt-
um og islenzkrimálfræði. Það má
segja að erlend tungumál, önnur
en þýzka og franska, hafi átt
heldur erfitt uppdráttar við Mani-
toba háskóla þvi það voru lög að
stúdentar sem vildu skrá sig, t.d.
I islenzku, grisku, úkranisku eða
þessi þjóðbrotamál, gætu aðeins
gertþaðefþeir tækju lika frönsku
eða þýzku. Ég hélt að þetta ætti
ekki að vera neinn vandi, en það
þykir mikið að stúdentar hér taki
fleiri en eitt erlent tungumál, það
er ekki til siðs hér að læra mörg
mál eins og heima er. Ég veit ekki
af hverju þetta er, sennilega
finnst þeim enskan svo stór....
— Þetta olli þvi, að margir þeir
sem hefðu viljað taka Islenzku
hér fyrstu árin, gatu það ekki
vegna þessarar forneskjulegu
reglugerðar. Svo var þessu breytt
fyrir nokkrum árum og nú má
segja að öll tungumál séu jafn
rétthá hér, einnig að stúdentar
geta nú tekið islenzku sem þátt
af sinu BAnámi, jafnvel til meist-
aragráðu, en það er einstöku
stúdent sem hefur ráðizt I það.
— Hvernig starfar islenzka
deildin?
— Það má segja að islenzku
deildin sé dálitið einkennileg, þvi
ég er eini prófessorinn og deild
með einum prófessor þykir ákaf-
lega skritin i Norður-Ameriku. —
Að hvaða leyti? — Nú t.d. er talin
mjög lítil deild sem hefur aðeins
fimmtán prófessora hér, hvað þá
aðeins einn. Vegna þessa hef ég
orðið að hafa samvinnu við aðrar
deildir, t.d. þýzkudeildina. Is-
lenzkan er, einkanlega fom-is-
lenzkan, hluti af viðtækara námi i
germönskum málum. Ég tala nú
ekki um, ef einhver hyggur á
landaþjóðirnar færðu út kviarnar
og stofnuðu kennaraembætti hér I
sinum málum, og stækkuðu t.d.
bókasafnið og gerðu það meira
skandinaviskt.
Ég hef rætt þetta mál talsvert
við ráðamenn háskólans en hér
eru allir I peninagþröng þessa
stundina. Þeir segja hugmyndina
góða, en vafalaust erfitt að koma
henni i framkvæmd nú i bráð. Vel
má þó vera að þetta verði ein-
hverntfmann gert og verður þá
þægilegra að kenna hér islenzk
fræði, ef nemendur gætu aflað sér
þekkingar i hinum Norðurlanda-
málunum eða I mun meira mæli
en nú er unnt.
Ensk þýðing islenzkra bóka
— Nú hér við Manitoba háskóla
hlutann i mai. Námið i islenzk-
unni er mislangt, það fer eftir þvi
að hvaða gráðum stúdentar
stefna, t.d. eru margir sem aðeins
taka eitt námskeið, byrjenda-
námskeið, og það er ekki ótitt að
fá stúdenta úr visindum sem
verða að taka eitt námskeið I er-
lendu tungumáli. 1 mörgum til-
fellum kunna þeir þá eitthvað
fyrir i islenzku og vilja notfæra
sér það. Þeir sem taka islenzku
sem aðalgrein geta lokið B.A.
prófi á þremur árum, en að visu
verða þeir að taka margt annað.
Svo höfum við heiðursgráðuna
(honors) sem er venjulega eitt ár
til viðbótar. Ef stúdentar halda
áfram til meistaragráðu, þá get-
ur það tekið eitt til tvö ár til við-
bótar við heiðursgráðuna.
Haraldur Bessason prófessor i
skrifstofu sinni i Manitobaháskóla
meistaranám, þá verður að nema
talsvert i þýzkudeildinni.
— Ég vaknaði upp viö þaö fyrir
um það bil tveimur árum að ég
var orðinn einskonar viðbótar-
prófessor I mannfræði, sagði Har-
aldur. Málvisindi eru kennd hér
við mannfræðideild, en íslenzku-
deildin hefur haft nokkra sam-
vinnu við þann hluta deildarinn-
ar, þannig að ég er hluti af þeirri
deild, hef atkvæðirétt á fundum
og flyt einstöku sinnum fyrir-
lestra þar og les yfir ritgerðir. Þá
get ég sent frá mér stúdenta sem
áhuga hafa á málvlsindum til sér-
fræðinganna i þessari deild. Það
er hér lifsnauðsyn að hafa sam-
vinnu við aðrar deildir.
Vantar deild
fyrir ÖH
Norðurlandamálin
— Við höfum mikið rætt það nú
siöari ár, að það fari illa á þvi að
hafa ekki skandinaviska deild hér
i Kanada, þar sem öll málin eru
kennd.
— Hvað af Norðurlandamálun-
um eru kennd hér?
— Hér er það bara islenzkan i
Winnipeg, en i stöku háskólum
annars staðar er kannski kennd
norska og jafnvel sænska. En
þetta er ákaflega dreift og engin
samvinna á milli þessarra há-
skóla, sem er mjög bagalegt. Það
hefur þvi verið talað um það nú
siðari árin, að úr þessu verði bætt
úr þvi að hér hefir
veriö stofnuð islenzkudeild og þai
sem við höfum nú allgott islenzkt
bókasafn, sem er reyndar stærsta
sérdeild háskólabókasafnsins við
Manitoba-háskóla. Eftir bóka-
vörðum safnsins hef ég heyrt tölu
sem mér finnst að visu lygilega
há, en það er um tuttugu þúsund
bindi, en þá er þess að geta að
mörg þeirra eru smá, aðeins fáar
blaðsiður en samt sem áður telst
þetta stórtsafn. Ég held það fari
vel á þvi, að úr þvi að Islendingar
létu til skarar skriða með deildar-
stofnun hér, að hinar Norður-
er sérstakt bókaforlag og er mér
sagt að þeir séu nú i peninga-
þröng. Viö hófum hér útgáfu Is-
lenzkra bóka i enskri þýðingu
fyrir nokkrum árum og hug-
myndin er að halda þessum bóka-
flokki áfram. — Hvaða bækur
hafa verið þýddar?
—Tvö fyrstu bindin.sem komið
hafa út hjá okkur, eru Landnáma
og Þjóðveldissaga Jóns Jó-
hannessonar (báðar I þýðingu
Har. Bessasonar), svo er Grágás
i þýðingu Peters Food og fleiri,
sem kemur út næst hjá okkur. Þá
erum við lika að ganga frá og
undirbúa bók um Eddukvæði. Ef
við heföum fleira fólk hér gætum
við gefið út miklu meira.
Les aðeins bækur skrifaðar fyrir
1300
— Hve margir starfa hér við
islenzkudeildina?
Þaö er nú eigínlega ég einn, en
ég fæ stúdenta sem eru langt
komnir, til að aðstoða mig við
kennsluna. Svo hefur prófessor
Hjálmar Lárusson, sem var
prófessor i ensku hér við kenn-
araháskólann aðstoðað mig við
byrjendakennslu, þannig að ég
hef litið kennt nútima Islenzku
seinni árin. Þvl hef ég aðallega
getaö fengist við fornmálið sem
mér fellur betur, þvi að eins og ég
segi stúdentum minum oft, hef ég
aldrei lesið bækur sem voru
skrifaðar eftir þrettán hundruö.
— Hve margir stúdentar stunda
nú nám i islenzku?
Siðastliðið ár voru þeir rétt um
fjörutiu og sýnist mér að það verði
eitthvað svipað næsta ár. Þó er
erfitt að segja nokkuð um það, en
nú (18. ágúst) þegar hafa eitthvað
um fimmtán nýir látið skrá sig,
og bendir það til þess að nemend-
ur verði alls um fjörtiu i vetur. —
Hvenær byrjar skólaárið?
Um 10. september, skráning
byrjar venjulega fyrst i septem-
*ber og skólaárinu lýkur svo fyrri-
Nemendum i isienzku
fjölgar sífellt.
— Stunda Vestur-íslendingar
mikið fslenzkunám hér?
Það er þó nokkuð um það á
fyrsta ári, aftur á móti höfum
við fengiö allskonar fólk i forn-
bókmenntirnar. T.d. tók ég eftir
þvi s.l.vetur á námskeiði, sem við
köllum fornbókmenntir i enskri
þýðingu, þvi allir hafa gaman af
goöafræði, að þeir sem sækja þau
virðast ekkert vera frekar af Is-
lenzkum ættum. Svo er erfitt að
segja til um þetta, stundum sýn-
ast mér þetta vera algjörir út-
lendingar eftir nafninu að dæma,
ensvo kemst maður að þvi að þeir
eru t.d. ættaðir úr Skagafiröi eða
annars staðar af landinu.
— Það má þó búast við aö
nemendum af islenzkum ættum
fjölgi i deildinni á næstu árum,
þvi þaö á að fara aö kenna is-
lenzku núna á gagnfræðaskóla-
stiginu, og er reyndar þegar byrj-
að f Arborg og á fleiri stöðum, en
byrjar af enn meiri alvöru nú í
haust. Nú er búið að ganga frá
textum sem notaðir verða og
skipuleggja námið miklu betur nú
i ár en hefur verið, og ég myndi
segja að . þetta- væri fyrsta al-
varlega tilraunin, sem gerð
verður nU.Ýmsar tölur hafa verið
nefndar i þessu tilviki og hefur
mér verið sagt að á milli fimm og
sjö hundruð unglingar muni
sækja þessi námskeið I vetur. Það
veröa að sjálfsögðu ekki allir
þessir unglingar sérlega vel að sér
i islenzku, a.m.k. ekki fyrsta
kastið, en þetta vekur samt alls
konar áhugamál hjá krökkunum,
sem virðast mörg ala með sér Is-
landsdraum að skreppa til Is-
lands, sjá fjöll og sjó. Ég geri
alveg ráð fyrir að þetta auki að-
sókn talsvert hér að deildinni
þegar fram i sækir.
40 þúsund íslendingar
i Winnipeg?
— Það er mikill áhugi fyrir
þjóðbrotamálum hér?
— Já og það er erfitt að skýra
þennan geysilega áhuga, sem nú
rlkir hér i Vesturlandinu. Þó má
benda á það að rætur sinar dálitið
i langvinnum deilum milli
franskættaðra og enskættaðra
hér i landinu, en eins og kunnugt
eru bæði málin jafn rétthá. Hér i
Vesturlandinu má segja að
mörgum hafi fundizt á seinni ár-
um að Frakkar hafi fullmikið
otað sinum tota og þess vegna
hefur vaknað sú spurning meðal
fólks, hvort að þeirra tungur eigi
ekki jafnan rétt, eða allavega ein-
hvern rétt.
— Þvi held ég að áhugi unglinga
á islenzku sé að nokkru leyti til-
kominn með þessum hætti. Hvort
það er æskilegt eða óæskilegt,
veit ég ekkert um.
— Veiztu hve margir teljast
til isl. þjóðrbrotsins?
Nei það veit enginn. Að visu er
svolitið hægt að átta sig á mann-
tölum, en þau eru ákaflega vill-
andi, þvi að þar er karlleggurinn
alltaf greinarmarkið, kvenlegg-
urinn hefur engan rétt i manntöl-
um. Sumum hefur jafnvel dottið i
hug, að það mætti tvöfalda þær
tölur sem eru i manntölum, en
það er ómögulegt að segja umþað
hve hér eru margir af islenzki
ætt.sumirhafa getið sér tilað það
hljóti að vera tuttugu þúsund hér i
Winnipeg, aðrir segja að það sé
nærfjörutiu þúsundum. Ekki væri
ég hissa á þvi að hærri talan væri
kannski nær réttu lagi. Það hafa
oft verið birtar skýrslur um þetta
og fyrir nokkrum árum skrifaði
ég all langa grein um vestur-is-
lenzku, þar sem ég athugaði
nokkuð upplýsingar um skand-
inavisku málin, hversu vel þau
hafa enzt hér I Kanadaög það er
einkennilegt, að islenzkan er eina
skandinaviska málið sem hefur
haldizt, a.m.k. hér i Kanada. Það
er hægt að finna fólk i fjórða eða
fimmta ættið, sem bjargar sér
sæmilega.
Stjórnarskráin tók gildi 1877
Og Haraldur heldur áfram: —
Einhver sagði mér, að Danir
gleymdu sinu móöurmáli bara
eftir tvær eða þrjár vikur, en
hvort það er rétt, veit ég ekki.
Upplýsingar úr manntölum, sýna
miklan mun hvað Islendingar eru
miklu geymnari á sina tungu
heldur en aðrir skandinavar. ís-
lenzkan hefur aðallega varðveitzt
út i sveitunum og það má benda á
það, að nýja Island var einu sinni
lýöveldi með sinni eigin stjómar-
skrá, sem gilti að nokkru leyti i að
minnsta kosti tuttugu ár, og þó að
menn hafi ekki athugað það, þá
veitti stjórnarskráin eða sú
ákvörðun sambandsstjórnarinn-
ar i Ottawa, Nýja-íslandi viður-
kenningu að ncikru leyti, og is-
lenzkri tungu riokkurn rétt hér á
landi, eöa með öðrum orðum,
þetta var tunga nýlendustjómar-
innar. Þannig fékk islenzkan fast-
an sess, sem önnur þjóðbrotamál
en franskan, fengu ekki.
Stjórnarskrá nýja Islands
öðlaðist gildi þegar hún var gefin
út á prenti i Framfara 1877.
Gamla stjórnarskráin hefur oft
veriö endurprentuð, og oft verið
þýdd á ensku. Að visu hlýtur að
vera til ein viðurkennd þýðing á
henni i Ottawa, þvi hún var lögð
fyrir þingiö, þó hún hafi vist
aldrei veriö formlega samþykkt,
þó sumir vilji svo vera láta, en ég
held aö stjórnin i O ttawa hafi látið
þetta gott heita, þvi þeir sáu að
þetta varð að vera svona a.m.k.
fyrsta áratuginn. Það má segja,
aö þessi stjórnarskrá hafi verið
aö nokkru leyti sniðin eftir is-
lenzkum lögum og einnig hefur
mér verið sagt að þeir hafi haft
kanadiska löggjöf, einkum frá
Ontario, til fyrirmyndar. Að
nokkru leyti minnir hún á Grá-
gás, fornu lögbókina. Þeir skiptu
t.d. nýlendunni i þing og orðalag
plaggsins bendir til þess, að þeir
sem það sömdu hafa haft hinar
fornu lögbækur talsvert i' huga.
Það hafa margir brosað að
þessu, en eins og kunnugt er, var
Nýja tsland ekki hluti af Mani-
toba, sem var ákaflega bagalegt
fyrir fólkiö, sem ekki hafði neitt
upp á fylkistjórnina að ætla lengi
Framhald á bls. 19