Tíminn - 31.12.1975, Qupperneq 19

Miðvikudagur 31. desember 1975.
TÍMINN
19
Ctgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
í>órarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Rit-
stjórnarfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri:
Helgi H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrlmur Gisla-
son. Ritstjórnarskrifstofur I Edduhúsinu við Lindargöty,
simar 18300 — 18306. Skrifstofur I Aðals,træti 7, slmi 26500
— afgreiðslusimi 12323 — auglýsingasjmi, 19523. Verö I
lausasölu tr. 40.00. Askriftargjald kr. 800.00 á mánuöi.
k ‘-------- 'i' Blaöaprent ff.fí
Á þröskuldi nýs árs
Timinn streymir áfram og á sér hvorki upphaf né
endi, sem við fáum eygt eða skynjað. Hvert árið af
öðru hverfur á það baksvið, sem skáldin hafa nefnt
aldanna skaut. Og enn einu sinni stöndum við and-
spænis þeim timaskilum, er við köllum áramót.
Að baki er ár, sem hefur verið okkur mótdrægt i
mörgum greinum, þótt fólki hafi gengið misjafn-
lega að láta sér skiljast, hve bólgnar blikur eru á
lofti. Þetta var ár ógnlegrar verðbólgu og stórhalla
á þjóðarbúskap okkar. Þetta var árið, þegar þau
beisku sannindi urðu öllum heyrinkunn, að fisk-
stofnarnir við landið eru i bráðri hættu, og sjálfur
grundvöllur allrar afkomu okkar, hvar i stétt sem
við stöndum, er i húfi, ef illa tekst til. Þetta er árið,
þegar sú grannþjóð okkar, sem mest á undir sér,
beitir i þriðja sinn valdi á fiskimiðum okkar með
hinum freklegasta hætti, án þess að skeyta hætishót
um afleiðingarnar — svokölluð bandalagsþjóð okk-
ar og vinaþjóð. Og þetta er árið, þegar bændur og
búalið á meira en hálfu landinu horfðu morgun
hvern svo að segja upp i vætuþrunginn himin um
heyannir, þegar sólfar er óskadraumur hvers
manns, sem erjar landið.
Og nú siðast hefur þjóðin verið minnt á það, sem
hún hefur oft reynt, að eru orð að sönnu og marg-
tuggið er: Við búum i landi elds og isa. Eldsumbrot
hafa verið iÞingeyjarsýslu og landskjálftar nyrðra
og syðra — og á hinn bóginn hafisinn iskyggilega
nærri norðvesturhorni landsins. Það er ár óvissunn-
ar, sem við blasir: Ár óvissu um efnahagsmál okk-
ar og framvindu blindra markaðslögmála — ár
óvissu um lifsbjörgun okkar i sjónum og framvindu
þess hernaðar, sem brezk stjórnvöld telja sér sæma
að heyja gegn tilverurétti okkar — ár óvissu um
það, hvert straumar og vindar bera isinn, sem nú er
svo iskyggilega nálægur, og hvort umbrotin i iðrum
jarðar dvina eða færast i aukana á ný.
Enginn skyldi dylja sig neins af þessu né öðru,
sem úrskeiðis fer og uggvænlegt er. En likt og það
er óhyggilegt að stinga höfðinu i sandinn, er þess að
minnast, að geigurinn er slæmur förunautur og ótt-
inn vondur ráðgjafi. Meðalvegurinn hinn gullni er
að halda vöku sinni og horfast i augu við staðreynd-
ir. Það er þegar á móti blæs, að á manninn reynir og
manndóminn, og þegar allt kemur til alls, eru ekki
þeir, sem fæðast með silfurskeið i munni, hvila á
svanadúni eða alast upp eins og stofujurtir, likleg-
astir tilþeirrar seiglu, sem lifið krefst af flestum, ef
þeir eiga að standast manndómspróf.
Við höfum oftá orði, að við búum i harðbýlu landi,
og það er ekki nema rétt. En farsæld þjóða fer ekki
eftir þvi, hvort lönd eru sólrik og veðrin mild og
náttúran spaklát. Jafnvel ekki einu sinni þvi,
hversu löndin eru gjöful. Ef svo væri, ættu þjóðir
hinna suðrænni landa, þar sem litið þarf fyrir lifinu
að hafa, að hafa komið ár sinni bezt fyrir borð. En
reyndin er önnur. Það er einmitt i löndum, sem eru
tiltölulega harðbýl, er þjóðum hefur bezt farnazt, og
höfum við þar Svisslendinga og Norðurlandaþjóðir
til dæmis.
Þessa er okkur íslendingum hollt að minnast nú,
þegar á móti blæs og margt er á huldu um það, hvað
næsta ár færir okkur. Ef við látum það, sem öndvert
kann að reynast, vekja okkur og stæla, getur tima-
bundið andstreymi orðið þjóð, sem verið hefur
eyðslusöm og kaupfikin langt um skör fram, hollur
skóli i þessari viðsjálu veröld, sem við erum borin i.
— JH
ERLENT YFIRLIT
Friðsamasta aldar-
fjórðungnum lokið
Mesti framfaratími tuttugustu aldarinnar
NÚ i árslokin 1975lýkur þriBja
aldarfjóröungi 20. aldarinnar.
Mörgum mun þykja hann hafa
verið býsna róstusamur, en þó
er hann vafalltiö friösamasti
ársfjóröungurinn þaö sem af
er þessari öld. Fyrri heims-
styrjöldin setti svip sinn á
fyrsta aldarfjórðunginn, en
siðari heimsstyrjöldin á annan
aldarfjóröunginn. A þriðja
aldarfjórðungnum hefur tekizt
að afstýra svo alvarlegum á-
tökum. En viða hefur þó verið
barizt á þessum tima, en ekki
eins hrikalega og á hinum
fyrri aldarfjórðungunum.
Sannarlega er þetta framför,
sem vert er að meta og þakka.
Ef litið er yfir sögu þriðja
aldarfjórðungsins, ber það
tvimælalaust hæst, að ný-
lendukúguninni hefur að
mestu alveg verið aflétt. Árið
1950 voru ekki nema fjögur
sjálfstæð riki i Afriku eða
Eþiópia, Egyptaland, Liberia
og Suður-Afrika. Nú er ekki
eftir nema ein nýlenda i Af-
riku, Suðvestur-Afrika eða
Namibia. Hinum nýfrjálsu
rikjum hefur vegnað misjafn-
lega, enda ekki við öðru að bú-
ast, eins og i pottinn var búið.
Það er eigi að siður merkasti
og gleðilegasti atburður þriðja
aldarfjórðungsins, að ný-
lenduþjóðirnar hafa sloppið
undan erlendri áþján.
Annar merkasti atburður
aldarfjórðungsins er tvimæla-
laust efling Kinaveldis.
Kommúnistar voru rétt ný-
lega búnir að sigra i Kina,
þegar þriðji aldarfjórðungur-
inn hófst. Allan aldarfjórðung-
inn hefur sami maðurinn farið
með höfuðforustuna i Kina,
Mao Tse-tung. Ef nefna ætti
nokkurn einn mann aldar-
fjórðungsins verður það vafa-
litið Mao. Undir forustu hans
er Kina orðið eitt af þremur
helztu heimsveldunum. Marg-
visleg uppbygging innanlands
hefur gengiö furðuvel og á-
hrifa Kinaveldis gætir stöðugt
meira og meira út á við. Þótt
Kínverjar fari sér hægt, er
ekki að efa að hverju þeir
stefna. Fyrir leiðtogum þeirra
vakir vafalitið, að Kina verði
voldugasta riki veraldar og
guli kynþátturinn áhrifamesti
kynþáttur heimsins. Kinverj-
ar eru ekki aðeins iðjusamir
og verkhyggnir, eins og Jap-
anir frændur þeirra, heldur
lika kænir i bezta lagi. Næsta
glöggt dæmi um þetta er það,
hvernig þeir reyna nú að koma
Bandarikjunum og Sovétrikj-
unum í hár saman og spana
Vestur-Evrópuþjóöirnar gegn
Rússum. Það virðist ekki ó-
trúleg spá, að Kinaveldi verði
orðið hættulega öflugt, þegar
fjórða aldarfjóröungi 20. ald-
arinnar lýkur.
BANDARtKIN hafa tvimæla-
laust verið mesta heimsveldið
og herveldið á þriðja áratugn-
um og eru það enn. Ef til vill
geta þau þakkað sér það, að
ekki hefur komið til eins stór-
felldra átaka á þriðja ára-
tugnum og hinum tveimur
fyrri. óneitanlega hefur lika
afstaða þeirra til alþjóðamála
einkennzt af meiri hugsjóna-
stefnu en fyrri heimsvelda.
Segja má, að það hafi verið
draumur Bandarikjanna eftir
að þau hófust til forustu i al-
þjóðamálum, að framkvæma
þá hugsjón Wilsons forseta að
gera heiminn að öruggu heim-
kynni fyrir lýðræðislega
stjórnarhætti. Vegna beinna
og óbeinna áhrifa Bandarikj-
anna og annarra vestrænna
þjóða reyndu flest nýfrjálsu
rikin f upphafi að taka upp lýð-
ræðislegt stjórnarfar. Þetta
hefur misheppnazt hjá öllum
þeirra. Jarðvegurinn fyrir
slikt stjórnarfar var ekki fyrir
hendi. Bandarikjamenn settu
markið hér of hátt, þvi að þeir
ofmátu kringumstæðurnar^
Þetta hefur að vonum vald"
ið þeim vonbrigðum, en
þeim er nú að verða ljóst, aö
lýðræðislegt stjórnarfar, sem
hefur náð fótfestu eftir langa
þróun hjá Engilsöxum og
Norðurlandabúum, verður
ekki I einni svipan gert að út-
flutningsvöru, likt og olia eða
korn. Þáð á áreiðanlega langt
i land — og gerist ef til vill
aldrei — að vestrænt lýðræðis-
form geti þróazt I Afriku, Asfu
eða Sovétrikjunum, þar sem
það hefur aldrei náð neinum
rótum og jarðveginn skortir
fyrir það. Þetta virðist Banda-
rikjamönnum nú að verða
ljóst. Fyrir vestræna lýð-
ræðissinna gildir nú að styrkja
stjórnarfar sitt heima fyrir, en
reyna ekki að þvinga þvi upp á
aðra. Þá létu Bandaríkjamenn
lengi vel á þessum aldarfjórð-
ungi stjórnast af þeirri hugs-
un, að þeir yrðu að sporna
gegn valdatöku kommúnista
hvar sem væri, þar sem
kom múnistarikin myndu
verða ein samfelld heims-
hreyfing, sem myndi tortíma
vestrænu lýðræði. Af þessum
ástæðum drógust Bandaríkin
inn I Vietnamstyrjöldina.
Reynslan hefur sýnt, að þessi
kenning var röng. Kommún-
istarikin eru ekki siður klofin
og ósamþykk innbyrðis, en
kapitalisku rikin. T.d. er nú
hvergi öllu meiri sundur-
þykkja en milli Kina og Sovét-
rikjanna.
SOVÉTRIKIN hafa á þriðja
_aldarfjórðungnum verið ann-
'að mesta stórveldi heimsins,
næst á eftir Bandarikjunum.
Sovétrikin urðu fyrir meira á-
falli i siðari heimsstyrjöldinni
en nokkurt riki annað, bæði
hvað snerti mannfall og aðra
eyðileggingu. óneitanlega
hefur Rússum tekizt á margan
hátt vel að reisa sig úr rústun-
um. Lifskjörin hafa batnað
stórlega, þótt þau séu enn ekki
eins góð og i Vestur-Evrópu,
ogekki séuhorfur á,að það bil
minnki i náinni framtið.
Óneitanlega hefur lika orðið
þar mikil framför á sviði
mannréttinda siðan á Stalins-
timanum, þótt enn standi þar
margt til bóta. Fyrst eftir sið-
ari heimsstyrjöldina ein-
kenndist utanrikisstefna
Sovétmanna mjög af ótta við
nýja innrás að vestan, og þeir
reyndu þvi að mynda belti
fylgisamra rikja á vestur-
landamærunum. Þessi ótti
hefur minnkað verulega i
seinni tið og Sovétmenn sótzt
eftir bættri sambúð við Vest-
ur-Evrópu og Bandaríkin.
Helsinkisamkomulagið er
þýðingarmikið spor i áttina til
bættrar sambúðar þessara
þjóða, þótt framkvæmd þess
hafi enn miðað skammt, enda
hlýtur hún að taka sinn tima,
Eðlileg framkvæmd þess ætti
að geta eytt ýmissi tortryggni,
sem nú er fyrir hendi og
kaldastriðsmenn i vestri og
austri reyna mjög að notfæra
sér til að gera litið úr þeim
merka áfanga, sem Helsinki-
samkomulagið vissulega er.
En jafnhliða þvi, sem Rússar
óttast nú minna en áður árás
úr vestri, eykst ótti þeirra við
gulu hættuna. Þeir telja ekki
sizt, að hin miklu náttúruauð-
æfi Siberiu séu litin öfundar-
augum.
EF reynt er að gera saman-
burö á þeim þremur áratugum
20. aldarinnar, sem nú eru
liðnir, er ótvirætt hægt að full-
yrða, að þriðji áratugurinn
markar á margan hátt mesta
framför. Þá hefur stórstyrj-
öldum verið afstýrt og ný-
lendukúgun verið aflétt I stór-
um stil. Lifskjör hafa batnað i
flestum löndum, félagsleg
samhjálp aukizt og ýms
mannréttindi orðið almennari
en áður. Mikill áhugi á um-
hverfisvernd hefur komið til
sögunnar. Hægt er að sjálf-
sögðu að benda á ýmsa
mengunarkvilla. en þeir eru
þó sizt meiri en áður, t.d. ef
vitnað er til timans fyrir fyrri
heimsstyrjöldina eða til milli-
striðsáranna svonefndu. En
mörg stórvandamál biða þó
fjórða áratugsins. Eitt það
stærsta er að jafna kjörin milli
rikari þjóða og fátækra. Árið
1975 var ekki ár neinna stórra
atburða. Vonandi eiga það
eftir að teljast merkustu at-
burðir þess. að á aukaþingi
S.Þ. náðist meiri samstaða
um efnahagsmálin en áður, og
að nýhafin ráðstefna rikra
þjóða og fátækra. sem haldin
er i Paris. hljóp vel af stokk-
unum.
þ.þ.