Tíminn - 31.12.1975, Qupperneq 20

20
TÍMINN
Miðvikudagur 31. desember 1975.
Ólafur Jóhannesson:
Svartasta skammdegið er að
baki, og við höldum mót hækk-
andi sól. Þeirri staðreynd fagna
tslendingar við hver áramót, þó
að biðin eftir vorinu verði stund-
um löng. Dagurinn fer að sækja
á og nóttin er á undanhaldi,
jafnvel þó að litið beri á i fyrstu.
Þessi vissa veitirmönnum styrk
og örvar til átaka.
Við þessi áramót vonum við,
að það versta sé að baki i efna-
hagserfiðleikum tveggja siðast-
liöinna ára. Það mun hald
flestra kunnáttumanna, að nú
fari að rofa til i þeim efnum, að
sól fari senn að hækka á lofti á
þvi sviði. Það er þó von, en eng-
in vissa. Nokkur batamerki eru
þö þegar sýnileg. Þannig hefur
til muna dregið úr verðbólgu-
hraðanum á siðari helmingi
þessa árs, sem nú er að kveðja.
Likur eru til þess, að talsvert
dragi úr viðskiptahallanum á
komandi ári, og er það raunar
alveg óhjákvæmilegt, þvi að án
þess siglir þjóðarskútan beint i
strand. Á hvorgugu þessu sviði
má þó búast við stórstigum
breytingum, enda getur verið
vafasamur ávinningur að of
snöggum umskiptum. Bati er þó
bundinn þvi skilyrði, að þjóðin
sniði sér stakk eftir vexti i
eyðslu og framkvæmdum, þ.e.
fari ekki fram úr þvi, sem getan
leyfir. Afkoma rikissjóðs ætti að
fara batnandi á þvi ári, sem nú
fer i hönd, nema einhver óvænt
atvik komi til. Þó að fram-
kvæmdir dragist eitthvað
saman, verður að leggja
áherzlu á að tryggja atvinnu-
öryggi og fullkomna fram-
leiðslustarfsemi. En hinn gullni
meðalvegur á milli þenslu-
hjöðnunar og nægrar atvinnu
getur verið vandrataður. Von-
andi tekst að þræða þann stig
með þeim hætti, að lifskjör al-
mennings geti haldizt i horfi og
heldur farið batnandi.
Það verður annars að játa, að
framvindan i efnahagsmálum
er háð mörgum óvissum atrið-
um. Það varðar t.d. miklu, að
kjaramál leysist á sanngjarnan
og raunsæjan hátt. Það er og
forsenda efnahagslegs bata, að
ekki komi afturkippur i þær
horfur um viðskiptakjör, sem
nú eru liklegar.
í þessu áramótaspjalli verður
eigi að öðru leyti fjölyrt um
efnahagsmál eða efnahags-
vanda.sem svo oft hefur borið á
góma á liðnu ári. Það væri að
bera i bakkafullan lækinn. Þar
verður naumast nokkru nýju
bætt við. Auk þess yrði það allt-
of langt mál, ef það ætti að
brjóta til mergjar að gagni. Og
þar verða hvort eð er ekki orð,
sem úrslitum ráða, heldur at-
hafnir og vilji. Dæmin sanna, að
það er varasamt að spá um
framvindu I efnahagsmálum.
Ég áræði þó að seg ja, að það er
trú min, að við getum litið til
efnahagsþróunarinnar á kom-
andi ári með hæfilegri bjart-
sýni, ef rétt er á haldið.
gerðu sitt til að koma málinu I
farveg með þeim hætti.
Útfærsla fiskveiðimarkanna i
200 sjómilur verður vafalaust sá
innlendur atburður ársins 1975,
sem lengst geymist i annálum.
Saga landhelgismálsins og áhrif
tslendinga á þróun þess máls á
alþjóðavettvangi er ævintýri
likust.
Árið 1948 voru hin svokölluðu
landgrunnslög sett. Með þeim
var lagður grundvöllur að þvi,
aö tslendingar helguðu sér fiski-
mið landgrunnsins. Á þeim hafa
siðan allar aðgerðir tslendinga
til útfærslu fiskveiðimarkanna
veriö byggðar. En um viðáttu
fiskveiðilandhelgi var ekki fyrir
hendi nein alþjóðasamþykkt.
Það var fyrir frumkvæði Is-
lendinga, að Sameinuðu þjóð-
irnar tóku landhelgismálið til
meðferðar 1949. Það varð til
þess, að alþjóða laganefndinni
var falið að rannsaka hafréttar-
málin. Alitsgerð hennar leiddi
til tveggja alþjóðaráðstefna i
Genf, 1958 og 1960. Hvorug
þeirra ráðstefna leiddi til niður-
stöðu að þvi er fiskveiðiland-
helgi snerti. Loks var svo stofn-
að til hafréttarráðstefnunnar,
sem enn er eigi lokið, en þar
hefur þó verið samið uppkast að
alþjóðasamþykkt, sem gerir ráð
fyrir 200 milna efnahagslög-
sögu. Islendingar hafa átt veru-
legan þátt i að móta þástefnu og
gerbreytt viðhorf á sviði þjóða-
réttar i þessum efnum, bæði
með baráttu sinW á alþjóðavett-
vangi, og með einhliða útfærslu
fiskveiðimarkanna.
tslendingar gátu ekki beðið
með aðgerðir i þessu máli. Lifs-
hagsmunir þeirra og framtiðar-
tilvera sem sjálfstæðrar þjóðar
var i veði. Þeir færðu þvi fisk-
veiöimörkin út með einhliða
ákvörðun íslenzkra stjórnvalda,
fyrst 1952 i fjórar sjómilur, 1958
i 12 sjómilur, 1972 i' 50 sjómilur
og nú 1975 i 200 sjómilur og hafa
þar með stigið lokaskrefið. Þeir
hafa þvi stækkað fiskveiðiland-
helgina i áföngum. Segja má,
að hvert einstakt skref hafi ver-
ið stigið i takt við breytingar,
sem átthöfðu sér stað i viðhorfi
þjóðaréttar. Samt hefur enginn
áfangi náðst án harðrar
baráttu. Flestar þjóðir hafa þó
virt útfærslu okkar i fram-
kvæmd, þó að þær hafi ekki
viðurkennt hana berum orðum.
En eins og alkunna er, hefur
baráttan einkum staðið viðBreta
og Vestur-Þjóðverja, og þó al-
veg sérstaklega við þá fyrr-
nefndu, sem i þrjú skiptin hafa
haldið með herskip á ts-
landsmið og stundað hér ólög-
legar veiðar i skjóli þeirra, en
með löndunarbanni átti að kúga
okkur 1952.
VID ÁR
Sú baráttusaga skal hér ekki
rakin,en á það minnzt, að með
áfangasigrum höfum við
einlægt færzt nær markinu. Á
þær deilur, sem eru úr sögunni,
hefur að lokum verið bundinn
endir með einhvers konar
samningum. Hefur stundum
verið deilt um þá samninga,
þegar þeir hafa verið gerðir, svo
sem alkunna er.
Nú er það striðið við Breta
sem efst er á baugi, en óþarft er
að gleyma þvi, sem á undan er
gengið, þvi sem áunnizthefur og
þeirri baráttu, sem áður hefur
verið háð.
Arið 1949 var kenningin um
þriggja sjómilna landhelgi tals-
vert útbreidd. Nú hefur þeirri
reglu endanlega verið kastað
fyrir róða og margar þjóðir hafa
helgað sér stærri landhelgi, allt
upp I 200 mílur. Og eins og áður
er sagt, eru allar likur til, að 200
milna efnahagslögsagan verði
ofan á á hafréttarráöstefnunni.
Fyrir tslendinga var ekki
hægt að biðaalþjóðasamþykktar
um þetta efni, enda þótt þeir
Gert hefur verið bráðabirgða-
samkomulag við Vestur-Þjóð-
verja. Það samkomulag var að
minum dómi rétt að gera. Það
hefði reynzt okkur ofurefli að
heyja landvarnabaráttu okkar
við tvær stórþjóðir i senn. Það
var nauösynlegt aö brjóta skarð
i múrinn. Sú aðferð hefur löng-
um gefizt vel i striði. Þá er það
ótalið, sem mestu máli skiptir,
að efni samkomulagsins var
þannig, að við gátum sætt okkur
við. Nefni ég þar einkum til þrjú
meginatriði: að frystitogarar og
verksmiöjuskip mega ekki
veiöa innan 200 milna, að veiðar
Ólafur Jóhannesson.
eru hvergi leyfðar nálægt 12
milna mörkunum og aðeins litið
þorskmagn, eða 5000 tonn, er
leyfilegt.
Nú hafa Bretar verið
einangraðir, og við getum
einbeitt okkur að þvi að verjast
innrás þeirra og ránskap á fiski-
miðunum.Baráttanviðþá verð-
ur trúlega löng og ströng og
kann að krefjast margvislegra
fórna. Sú barátta er ekkert
sporteða skopsjónarspil. Ég hef
tslenzki fiskveiðiflotinn á miöunum.
alltaf sagt, að hún yrði ekki unn-
in með neinu leifturstriði. Hún
verður heldur ekki unnin með
orðum einum eða æsifregnum.
Hún verður aðeins unnin með
staðföstu úthaldi og óbifanlegri
viljafestu, sem miðar allt við
leikslok en ekki við einstök
vopnaviðskipti.
Bretar eiga i þessu máli
hvorki lagalegan né siðferðileg-
an rétt. Þeir vilja byggja lög-
verndaðan rétt á dómi Alþjóða-
dómstólsins. En tslendingar
höfðu samkvæmt einróma sam-
þykkt Alþingis lýst samninginn
frá 1961 fallinn úr gildi og til-
kynnt Bretum, að þeir myndu
ekki sinna stefnu til Alþjóða-
dómstólsins og úrlausn þeirrar
stofnunar, ef til kæmi, yrði að
engu höfð. Hinn svokallaði dóm-
ur Alþjóðadómstólsins er svo
fjarstæðukenndur miðað viðþró-
un þjóðaréttar, að hann er þvi
likastur, að upp sé kveð-
inn af steinaldarmönnum.
Engum sæmilega skynsöm-
um mönnum dettur þvi i hug
að vitna til slikrar dómsó-
myndar, enda kysu sjálfsagt
dómendur nú, að hann væri
gleymdur. Hann verður leiðin-
legur minnisvarði yfir þeim.
Samkvæmt bráðabirgðasam-
komulagi samþykktu af Alþingi
fengu Bretar hér hæfilegan
umþóttunartima. Þann
umþóttunartima notuðu þeir
ekki svo sem ráð var fyrir gert,
og höfðu þeir þó enga — alls
enga — átyllu til að ætla, að um
endurnýjun þess sámkomulags i
einni eða annarri mynd yrði að
ræða. Að sjálfsögðu snerti
bráðabirgðasamkomulagið að-
eins 50 milurnar.
Þrátt fyrir þessar staðreynd-
ir, var ég þeirrar skoðunar, að
sanngjörn, friðsamleg lausn
væri báðum aðilum farsælli en
ófriður og hefði viljað gefa
nokkuð fyrir friðinn. En vegna
hóflausrar óbilgirni Breta var