Tíminn - 31.12.1975, Qupperneq 21

MiOvikudagur 31, desember 1975.
TÍMINN
21
AMÓT
enginn kostur á slikri lausn. Og
þá er að taka þvi.
Baráttunni við Breta mun
haldið áfram með öllum tiltæk-
um ráðum. Við höfum farið
hæfilega stillt af stað, en barátt-
an mun smám saman hert, og
allra ráða neytt. Samskipti okk-
ar við Breta á öllum sviðum
eiga að mótast af þvi, að við
heyjum við þá baráttu um lifs-
hagsmuni okkar.
Allar samningaumleitanir við
Breta eru auðvitað útilokaðar á
meðan þeir halda uppi
hernaðaraðgerðum og ránskap
á íslandsmiðum. Svigrúm til
samninga varðandi helztu
nytjafiska er og litið og nánast
ekki neitt. Það liggur ijóst fyrir,
eftir að niðurstöður fiskifræð-
inga urðu kunnar.
öllum er ljóst, að aflsmunur á
milli hervædds stórveldis og
vopnlausrar smáþjóðar er mik-
ill. Bretar kunna þvi að geta
haldið ofbeldi sinu lengi áfram,
og enginn getur sagt hverri
eyðileggingu þeir geta valdið á
Islandsmiðum. En i augum
heimsins munu þeir fá á sig
óafmáanlegt háðungarmerki
fyrir að hafa þrisvar sinnum á
tveim áratugum farið með
hernaði á hendur vopnlausri
smáþjóð, sem þeir eru i banda-
lagi við. Og það hefur ásannazt,
að hinir brezku sósialdemókrat-
ar eru i þessum efnum á allan
hátt illskeyttari en brezka
ihaldsstjórnin var.
óleyst kjaramál eru mönnum
eitt helzta áhyggjuefni um þessar
mundir. Með kjarasamningum
við Bandalag háskólamanna
hefur verið gefið visst fordæmi.
Lög um framlengingu fresta hjá
Kjaradómi sýna, að rikisvaldið
vill gera sitt ýtrasta til að leysa
kjaramál opinberra starfs-
manna með samningum. Nú~
þarf að nota timann vel. Aðilar
þurfa að setjast niður og ræða
málin i fullri einlægni og með
þeim fasta ásetningi að ná end-
um saman. öllum eru augljósar
þær forsendur, sem fyrir hendi
eru. Lausn þarf að finna á þvi
samningsréttarmáli, sem opin-
berir starfsmenn virðast setja á
oddinn. Ég held, aö þar þurfi
þeir að sætta sig við að ná
markinu i áföngum. Með gagn-
kvæmum skilningi ætti það mál
að leysast.
í almennum ályktunum hefur
Alþýðusambandið sett fram
stefnumið, sem á margan hátt
eru hóflegog skynsamleg miðað
við aðstæður. Þær ályktanir
þurfa sumar hverjar nánari
skýringar og skilgreiningar við.
Nú ribur á, að atvinnurekendur
láti ekki á sér standa. Það hlýt-
ur öllum að vera ljóst, að ekki
verður komizt hjá einhverri
kauphækkun. Það þarf að ganga
að þvi að ræða málin og koma
þeim á hreyfingu. Þagnarþófið
er timaeyðsla. Það er öllum
mestur óhagur, að hjól atvinnu-
lifsins stöðvist. Það mun ekki
standa á rlkisstjórninni að gera
þvi það sem i hennar valdi
stendur til að greiða fyrir
skynsamlegri lausn þessara
kjaramála. En góður vilji og
gagnkvæmur skilningur er
aðalatriðið, og það sem mest
veltur á.
Ennþá einu sinni höfum við
verið ónotalega minnt á það, að
við búum i landi mikilla
náttúruhamfara. Eldgos
byrjaði i Leirhnjúk á Mývatns-
svæðinu 20. desember sl., rétt
hjá Kröflumannvirkjum að
kalla og ekki fjarri byggð. Jafn-
framt hafa siðan sifelldar og
snarpar jarðskjálftahrinur
gengið yfir, þar nyrðra, einkan-
lega á tilteknum svæðum i Þing-
eyjarsýslu. Hefur sett óhug að
mönnum sem eðlilegt er.
Ennþá, þ.e.þegarþetta er ritað,
hafa sem betur fer ekki orðið
slys á mönnum en nokkur
eignaspjöll munu hafa átt sér
stað, þó að enn séu ekki full-
könnuð. En ekki sér enn fyrir
endann á þessum ósköpum, þó
að dregið hafi úr sjálfu gosinu,
en allir vona auðvitað að þeim
linni án þess að verra hljótist af,
en samkvæmt reynslunni gæti
hér orðið um langvinn eldsum-
brot og jarðhræringar að ræða.
öllum eru í fersku minni Vest-
mannaeyjagos 1973 og
Norðfjarðarsnjóflóð 1974, en
þeir atburðir höfðu i för með sér
manntjón og stórkostleg eigna-
spjöll, svo sem alkunna er. Slik-
ar náttúruhamfarir eru býsna
tiðar i okkar landi, og hefur svo
verið frá fyrstu tið. Afleiðingar
þeirra geta dregið langan slóða
og haft sin áhrif á mannlif og
efnahag. Hefur það stundum
gleymzt i umræðum liðandi
stundar. Það virðist svo, að við
þurfum að gera ráð fyrir slikum
ófyrirsjáanlegum atburðum i
þjóðarbúskap okkar. Eldur og is
geta sett allar þjóðarhagsspár
og áætlanir úr skorðum.
Þegar litið er yfir iiðið ár, má
ekki gleyma landnámsafmæli
Vestur-íslendinga. Þá voru eitt
hundrað ár liðin frá landnámi
þeirra i Kanada. Var þess
minnzt með margvislegum
hátiðahöldum. Margir Is-
1 lendingar héldu vestur um haf
ógkynntust af eigin raun lifi og
starfi þjóðarbrotsins i Vestur-
heimi. Þar hefur verið skráður
merkur þáttur i Islendingasögu.
Sá þáttur má ekki gleymast.
Vestur-íslendingar hafa marg-
oft i verki sýnt hug sinn til
ættarlandsins. Það er skylda
okkar að rækja við þá frænd-
semi og treysta við þá tengslin.
Það verður íslendingum beggja
megin hafsins til gagns og
sæmdar.
Þvi verður eigi i móti mælt, að
margt hefur gengið á móti sl.
tvö ár. Þó höfum við nær alveg
að kalla sloppið við vofu at-
vinnuleysisins, nema þá af völd-
um verkfalla, sem þó hefur ekki
kveðið mikið að. Þegar á móti
blæs, skeyta menn oft skapi sinu
á rikisstjórn, án tillits til þess,
hvar orsaka er að leita. Það
þarf þvi engan að undra, þó að
núverandi rikisstjórn hafi sætt
ýmiss konar gagnrýni, enda má
lengi finna eitthvað sem betur
hefðimáttfara.Slikgagnrýni er
sjálfsögð i lýðfrjálsu landi, og
við skulum vona, að þeir
stjórnarhættir komist hér aldrei
á, að hún verði bönnuð. Stjórnin
hefur uppi sinar varnir og kem-
ur þeim á framfæri, og siðar
verður það svo þjóðarinnar að
dæma á sinum tima. Það er
lögmál lýðræðis og frjálsra
kosninga.
Ég ætla ekki á þessum vett-
vangi að svara hinni ýmislegu
gagnrýni, enda verður sú vörnin
oft bezt að láta verkin tala, og
gagnrýni stjórnarandstöðunnar
hefur satt að segja i flestum
tilfellum verið léttvæg og með
afbrigðum mótsagnakennd. En
það er eitt atriði, sem mig lang-
ar til að vikja að. Menn segja
gjarnan, að stjórnin sé ekki
nógu ákveðin og einbeitt og of
svifasein og deig við að beita
valdi. Menn segja, að stjórnin sé
svo sterk, hafi svo stóran þing-
meirihluta að baki, að hún gæti
farið sinu fram með meiri
skörungsskap.
Stjórnin styðst við öflugan
þingmeirihluta, satt er það, og
er i þeim skilningi sterk stjórn.
Það er fólginn i þvi styrkur að
vita sig vera sterkan. En hitt er
ekki hyggilegt að gera óf mikið
af þvi að beita valdi — að láta
menn kenna aflsmunar. Ég
held, að málamiðlun sé talsvert
rikt einkenni islenzkra stjo'rnar-
hátta, þrátt fyrir meirihluta
þingræði, enda hafa samsteypu-
stjórnir lengst af setið að völd-
um hér á landi. Heiðarlegt sam-
starf jafn ólikra flokka og
Framsóknarflokksins og Sjálf-
stæðisflokksins hlýtur að byggj-
ast á margvislegri málamiðlun
og tilliti til mismunandi sjónar-
miða samstarfsflokkanna. Slik
málamiðlun geturtekið timaog
krefst vinnu. Hún krefstþess, að
hvor um sig sýni sanngirni.
Þegar Per- Borten, fyrrver-
andi forsætisráðherra Noregs,
afhenti Tryggve Bratteli lykla-
völdin árið 1971, mælti hann á
þessalund: ,,Da jeg overtok her
eftir Einar Gerhardsen for fem
og et halvt ár siden, sa han at
det ,,er et tungt ansvar, en tung
bör, som overföres fra mine til
dine skuldre”. Det samme vil
jeg si til deg, men du kan bære
engod börhvis du har den saml-
et i en god meis. Det har du som
har ett parti bak deg. Min kan
bedre sammenliknes med á bær
staur. Detkan bli vanskelig nár
staurene begynner á sprike”.
Þetta mál þarf varla að is-
lenzka. Samlikinguna munu og
flestir skilja. Það, sem Borten
segir, er, að það sé ólikt þægi-
legra að stjórna með einn flokk
á bak við sig en að þurfa að
styðjast við marga flokka, sem
vilji stefna til ólikra átta.
Þetta er auðvitað út af fyrir
sig rétt. En er flokksræði, þ.e.
eins flokks vald, hollt þegar til
lengdar lætur, hvort heldur er i
rikisstjórn eða sveitarstjórn?
Það dreg ég f efa. Eru ekki
hlutlæg og sanngjörn vinnu-
brögð betur tryggð með sam-
starfi flokka, þar sem tillit er
tekið til ólikra sjónarmiða og
fyrir þau fundinn samnefnari?
Verður ekki sú niðurstaða i
betra samræmi við heildar-
hagsmuni? Ég hygg, að sú verði
oft raunin, þegar alls er gætt.
Núverandi stjórnarflokkar
gera sér grein fyrir þvl að sam-
starf þeirra hlýtur i mörgum
greinum að byggjast á mála-
miðlun. 1 heiðarlegu samstarfi
er allur metingur um það, hvor
flokkurinn beri meira úr býtum
i meira lagi vanhugsaður.
Heilbrigt samstarf má ekki
byggjast á slikum hrossakaup-
um, heldur á hinu, að báðir
flokkar viðurkenni, að það séu
hagsmunir þjóðarheildarinnar,
sem eiga að sitja i fyrirrúmi.
Þröng hagsmunasjónarmið
hljóta að sprengja heilbrigt
samstarf. Stundarvinningur af
sllkum vinnubrögðum er alltaf
vafasamur. Og hverjir skyldu
fremur geta stjórnað þessu
landi á erfiðleikatimum og með
heildarhagsmuni fyrir augum,
en tveir langstærstu stjórn-
málaflokkarnir i sameiningu?
En ég hygg einnig, að það sé
nokkuð rik tilfinning fyrir þvi
hér, að minni hlutinn eigi lika
sinn rétt. Það getur oft verið
heppilegra að byggja úrlausnir
á samkomulagi en valdboði,
jafnvel þótt bolmagn kunni að
vera fyrir hendi. Vald er nauö
synlegt, en það verður að fara
varlega með það. Auðvitað er
oft óhjákvæmilegt að stjórna
með festu, en þó jafnframt með
lagni. Að sjálfsögðu getur meiri
hlutinn þurft að taka af skarið
og það er hann, sem á að ráða
ferðinni en ekki minnihlutinn,
og þvi siður svokallaðir þrýsti-
hópar. En i gamla daga þóttu
það oft beztu húsbændurnir sem
stjórnuðu án þess að nokkur
yrði eiginlega var við það. Ég
veit, að það er ekki að öllu sam-
bærilegt við landstjórn.
Ég held að þeir sem saka
núverandi rikisstjórn um skort
á hörku — finna að þvi, að hún
sýni það ekki nægilega, að hún
sé húsbóndi á sinu heimili —
ættu að hugleiða þau sjónarmið,
sem ég hef hér reynt að festa á
blað, þó að nánari skýringar
hefði sjálfsagt verið þörf.
Eins og endra nær, veit
enginn hverjir örlagaþræðir
verða spunnir á hinu nýja ári,
hvorki einstaklingum né þjóð-
inni. Framvindan i málum
þjóðar okkar er margvislegri
óvissu háð. En við skulum vona
að nú taki að létta í lofti og sól að
skina eftir allhart éljaveður
tveggja sl. ára. Og auðvitað
biðjum við þess öll, að þjóð okk-
ar biði farsælt og gæfurikt ár.
Þrátt fyrir^alla óvissu getum við
sjálf þar um miklu ráðið. Það
skiptir miklu, með hvers konar
hugarfari við heilsum nýju ári
og göngum á ókunna stigu þess.
Þrátt fyrir allar deilur á yfir-
borði, veit ég, að öll finnum við
til þess, að við erum Islending-
ar, að margt er það, sem sam-
einar okkur, og öll viljum við
gagn lands og þjóðar. Þess
vegna ætla ég að ljúka þessum
áramótahugleiðingum með svo
ófrumlegum hætti að vitna til
alkunnra orða þjóðarskáldsins
Matthiasar:
Likt og allar landsins ár
leið til sjávar þreyta,
eins skal fólksins hugur hár
hafnar sömu leita.
Höfnin sú er sómi vor,
sögufoldin bjarta!
Lifni vilji, vit og þor,
vaxi trú hvers hjarta.
Ég óska landsmönnum öllum
árs og friðar.
Ólafur Jóhannesson.
Brezkir dráttarbátar elta islenzkt varðskip I islenzkri fiskveibilögsögu.