Tíminn - 11.12.1975, Blaðsíða 41

JÓLABLAÐ 1975
41
Liljur spegla þykir mér svo
skemmtileg . kvenkenning frá
byrjun nitjándu aldar, að ég get
ekki legiðá henni. Hins vegár er
ég ekki sáttur við seinnihluta
vlsunnar eins og hann er skrif-
aður, þó að högla sé þarna
sennilega eignarfall fleirtölu af
hagl, og haglaræsir sé orrustu-
og vopnakonungurinn Óðinn og
kvenkenningin þá Óðins selja.
Sandhaugar i Bárðardal árið 1930. Við húshornið stendur Kristin ljósmóðir, sem kunni söguna, sem hér er rakin
Rebckka, bróðurdóttir hennar og kona Halidórs Kristjánssonar, sem varðveitt hefur sögnina i minni sér.
Eina þeirra Ari hreppti
Arnamögur.
Steinunn heitir vefjan veiga,
sem vigra baldur kaus að eiga.
En eftir brúðkaupsveizlu
þeirra Ara og Steinunnar qrti
Illugi kvæði, sem þetta er i:
Bara iðilánægður
Ara ég i hófi var.
Raran mátti maður hvur
marinn súpa flöskunnar.
Hæla má þvi hófi vel
og hjala loflegt mærðargal.
Sæludag ég soddan tel,
er svalaði minum gómafal.
Dangast kæti geðs um göng,
glingruðu staupin varla ring.
Vangafrið hver faldaspöng
við fingur lék af vellysting.
Er min hjartans óskin hýr,
Ara skjól og Steinunnar,
væri drottins verndin dýr
varanleg til eilifðar
Eflaust hefur Illugi munað,
hvað hann orti um veizlu As-
mundar, þó að ekki verði séð,
hvort hann hefur haft það sér-
staklega i huga. Hvað sem um
það er, er hann svo glaður yfir
drykkjarföngum i veizlu Ara, að
hann biður þeim Steinunni ei-
lifrar guðsblessunar. Þar sem
konur voru voteygar i veizlu Ás-
mundar, lékuþær viðhvern sinn
fingur af vellysting i veizlu
Steinunnar. Þó munu þær ekki
hafa drukkið mikið eða almennt
sjálfar. Og auðvitað getum við
ekki fullyrt neitt um það, hversu
réttmæt lýsing Illuga er. En
vitnisburður hans er ótvíræður.
Þó er þess að gæta, að ætla má,
að hann hafi verið léttur i máli
og spaugsamur.
En varðveizla þessarar sögu
finnst mér að styðji þá skoðun,
að fyrr á öldum, þegar hvorki
voru dagblöð né aðrir fjölmiðlar
til að fylla hugi manna og
glepja, gætu ættarsögur hafa
geymzt munnlega nokkurt ára-
bil.
Góðkunningi minn einn, sem
ég lét heyra þetta, sagði að
þessu gæti ég ekki haldið á lofti.
Þetta væri áróður fyrir áfengi.
Ég svaraði honum þvi til, að
mér dytti ekki i hug að bera á
móti eða reyna að fela það, sem
ég hefði lengi vitað, að sumir
væru með hundshaus við hvers
konar mannfagnað, sem væri
áfengislaus. Það eru þeir, sem
eru orðnir háðir áfengi, svo að
Við skógarmörk i fjalishliðinni sunnan og ofan viö Sandhauga. Skjálfandafljót liðast um dalinn, en
handan þess er Fijótsheiði með Brunnfelli.
þeir ná ekki að vera með réttu
eðli án þess.
Ég man lika hve erfitt var að
gera Jóni minum Jónassyni til
hæfis i andófinu, þegar hann
gleymdi að hafa tugguna sina
með á sjóinn. Ég gat heldur ekki
hlaðið vegkant svo að félaga
minum I vegavinnunni likaði,
þegar kominn var langur dagur
og hann orðinn neftóbakslaus.
Menn sem gera sig háða ein-
hverjum fikniefnum eða
nautnalyfjum, verða miður sin
án þeirra. Ég sé ekki að þaö geri
hlut fikniefnanna betri.
En I sambandi við þessi
gömlu veizlukvæði megum við
gjarna minnast þess, að
drykkjutizka hefur verið al-
menn og ráðandi á landi hér
fyrr en nú. Er ég fletti verzl-
unarreikningum sveitunga
minna fyrir 100 árum — árin
1873—1880 — fann ég ekki svo ég
muni nema einn reikning á-
fengislausan — reikning
Guðmundar Eirikssonar á Þor-
finnsstöðum, siðar hreppstjóra,
enda sagði sr. Stefán Stephens.
i Holti, að það væri ekki eftir
miklu að slægjastað gifta þenn-
an vatnskött á Þorfinnsstöðum.
Um það bil 40 árum seinna
var aðflutningsbann á áfengi
samþykkt við þjóðaratkvæða-
greiðslu. Svo furðuleg breyting
varð á viðhorfum almennings til
áfengis á þeim áratugum. Það
er raunar jafnfurðulegt aftur-
kastið, sem átti sér stað á næstu
40 árum eftir 1920 — og þó raun-
ar enn furðulegra. En hvað olli
þvi, að þjóðin varð svo bindind-
issinnuð á áratugunum kringum
aldamótin? Ég held að þvi megi
svara i stuttu máli á þessa leið:
Það var almenn félagsleg
vakning með þjóðinni. Alþýðan
fann til máttar sins og áhrifa
með alveg nýjum hætti. Menn
trúðu á betri framtið og fundu
sig kallaða til að skapa hana.
Góðtemplarareglan barst til
landsins, alþjóðleg félagshreyf-
ing, sem hafði það mark og mið
að útrýma áfengi og áfengis-
neyzlu i öllum löndum. Ung-
mennafélagshreyfingin breidd-
ist lika um landið, og hún tók
upp bindindisskuldbindingu
Góðtemplarareglunnar og gerði
að sinni skuldbindingu. Bind-
indishreyfingin haslaði sér völl,
þannig að fáir gátu staðið hlut-
lausir. Menn tóku afstöðu. Þá
voru þeir margir, sem um skeið
gengu undir merki templara, af
þvi að þeir höfðu samúð með
stefnu þeirra og vissu, að stefna
þeirra miðaði til þjóðþrifa, þó
að ýmsir þeirra liðsmanna ent-
ust ekki lengi til að halda bind-
indið persónulega.
Nú virðistmér hins vegar að
margt góðviljað fólk hugsi sem
svo, að i þessum efnum verði
engu um þokað. Það skipti þvi
engu um sina afstöðu. Svo velur
það þá leiðina að berast með
straumnum. Þó er ekkert aug-
ljósara en það, að hver sá sem
flýtur með straumnum, er þar
með orðinn hluti af honum, og
sá hluti er ekki hlutlaus, heldur
magnar strauminn, þyngir hann
og herðir. Það er átakanlegt
trúleysi á þýðingu og gildi hins
frjálsa manns, sem kemur fram
i þvi að vanmeta og einskisvirða
eigið fordæmi og háttalag. Ef-
laust kemur það hér lika oft til
greina, að menn finna óglöggt
til ábyrgðar sinnar gagnvart
þvi, sem gerist i mannfélaginu.
en það er einmitt ábyrgðartil-
finningin, sem öðru fremur á að
gefa heilbrigðu fólki takmark.
\