Tíminn - 11.01.1976, Blaðsíða 11

Sunnudagur 11. janúar 1976.
TÍMINN
11
G HAGKERFIÐ
iðjan, sem næst kemur. Arið
1973keypti varnarliðið 60,6GWh
af raforku að andvirði 76,3
milljónir króna, en það eru 2,9%
af allri raforkusölu í landinu og
3,4% heildartekna af þeirri sölu
árið 1973.
1 samningum um raforkusölu
til varnarliðsins kemur fram, að
ákveðinn hluti raforkukaupa
þess skuli greiddur i bandarisk-
um dollurum, eða 11.417 dollar-
ar (jafngildi 18,4 milljóna
króna), en afgangurinn er svo
greiddur i islenzkum krónum.
Ekki er þó öll sú raforka, sem
varnarliðið kaupir, nýtt af þvi
sjálfu, þar sem varnarliðið sel-
ur hluta hennar aftur til Flug-
stöðvarinnar á Keflavikurflug-
velli, sem nú er i eigu islenzka
rikisins. Ekki tókst mér að a.fla
nákvæmra upplýsinga um, hve
þar er um mikinn hluta að ræða,
en samkvæmt heimildum frá
skrifstofu flugvallarstjóra er
hann sáralitill af heildarraf-
orkukaupum varnarliðsins.
Tel heppi-
legast að við
verðum eins
óháð
varnarliðinu í
efnahagslegu
tilliti og frek-
ast er kostur
— Hvað finnst þér um þá hug-
mynd, að íslendingar færu fram
á greiðslur frá Atlantshafs-
bandalagsrikjunum fyrir þá að-
stöðu. sem NATO hefur hér á
landi?
— Ekki virðist mér það ráð-
legt, þegar á heildina er litið.
Óneitanlega fyndist mér slík
ráðstöfun i anda þess að pissa i
skóinn sinn til þess að ylja sér á
tánum um stundar sakir og
verða svo enn kaldari á eftir. Ég
tel sem sé heppilegast, að Is-
lendingar verði eins óháðir
varnarliðinu i efnahagslegu til-
liti og frekast er kostur, svo að
við hefðum lausari hendur með
að segja varnarsamningnum
upp, ef og þegar menn koma sér
saman um, að hernaðarlegu
hlutverki varnarliðsins sé lokið.
— Telur þú heppilegt að segja
varnarsamningnum upp út frá
hagfræðilegu stjónarmiði nú?
— Þvi verður vandsvarað. Og
áður en ég reyni það, vil ég
undirstrika, að marga aðra
þætti þarf að athuga áður en af-
staða er tekin til þess, hvort
segja beri varnarsamningnum
upp. En burt séð frá þvi, hvort
nokkur ástæða sé yfirleitt til
þess að vera i varnarbandalagi
vestrænna þjóða og hafa
varnarlið hér á landi, þá tel ég
stöðuna í islenzkum efnahags-
málum oft hafa verið betur til
þess fallna að taka við þeim
efnahagslegu afleiðingum, sem
óneitanlega fylgja brottför
varnarliðsins. En hvort brottför
varnarliðsins af landinu sé ekki
það brýn, að ástæðulaust sé að
taka tillit tii efnahagslegra af-
leiðinga, er ég ekki fær um að
gefa einhlitt svar við. Hins veg-
ar er vist, að heppilegasti tim-
inn til uppsagnar varnar-
samningsins út frá hagfræði-
legu sjónarmiði er á þenslutim.-
um, þegar mikil umframeftir-
spurn er eftir vinnuafii á hinum
almenna markaði og þegar
greiðslujöfnuður við útlönd hef-
ur verið hagstæður um nokkurt
skeið, svo framarlega sem ætl-
azt er til, að brottför varnarliðs-
ins komi sem minnst við kaun-
inn á mönnum.
Með þessum orðum er ég sið-
ur en svo að gefa i skyn, að ekki
sé ástæða til að segja varnar-
samningnum upp, enda væri al-
gjörlega út i hött og útilokað að
komast að algildri niðurstöðu i
þeim efnum. Þar verður hver og
einn að taka afstöðu út af fyrir
sig, og grundvallast hún þá
væntanlega á einstaklings-
bundnum viðhorfum og viðsýni.
— Gsal —
Umhverfismálaráð Reykjavik-
urborgar, Arkitektafélag isands
og Samband islenzkra sveitarfé-
laga gengust fyrir ráðstefnu um
húsafriðun i Hátiðasal Háskóla
Islands dagana 22. og 23. nóvem-
ber sl. Ráðstefnan var haldin i
samvinnu við Sögufélagið.
A ráðstefnunni voru haldin 14 á-
vörp og framsöguerindi, og á eftir
hverju þeirra var gefinn kostur á
spurningum til framsögumanns,
auk þess sem almennar umræður
fóru fram i lok ráðstefnunnar.
Ráðstefnuna sátu nær hundrað
þátttakendur viðs vegar af land-
inu.
Birgir tsleifur Gunnarsson,
borgarstjóri i Reykjavik, setti
ráðstefnuna, en siðan flutti dr.
Kristján Eldjárn, forseti Islands,
ávarp. Meðal framsögumanna
voru tveir norrænir sérfræðingar
á sviði húsafriðunar, Vibeke
Fischer Thomsen, arkitekt frá
Kaupmannahöfn og Einar Hedén-,
arkitekt og borgarminjavörður i
Stavanger. Birgir Thorlacius,
ráðuneytisstjóri i menntamála-
ráðuneytinu, greindi frá aðdrag-
anda þess, að Evrópuráðið helg-
aði árið 1975 húsafriðun. Þór
Magnússon, þjóðminjavörður,
gerði grein fyrir friðun húsa hér á
landi, Björn Þorsteinsson sagn-
fræðingur fjallaði um skráningu
húsa og minja, Páll Lindal borg-
arlögmaður um löggjöf um híisa-
friðun og Nanna Hermannsson,
forstöðumaður Árbæjarsafns um
stefnur i verndun gamalla bygg-
inga. Þorsteinn Gunnarsson arki-
tekt gerði grein fyrir vemdun
húsa i Reykjavik, Jón Páll Hall-
dbrsson, formaður stjórnar
Byggðasafns Vestfjarða, skýrði
frá vemdun gamalla húsa á ísa-
firði, og Guðrún Jónsdóttir,. for-
maður Torfusamtakanna, skýrði
frá starfi áhugamannasamtaka á
þessu sviði. Hjörleifur Stefánsson
arkitekt fjallaði um byggingar
sem lestrarefni og Baldvin Hall-
dórsson leikari sagði frá reynslu
sinni af endurnýjun timburhúss.
Hallað á
húsagerðarlist
Dr. Kristján Eldjárn, forseti Is-
lands, sagði i ávarpi sinu, að við
mat manna á menningarverð-
mætum Islendinga hafi til þessa
verið hallað á húsagerðarlist.
,,Það er islenzkt þjóðareinkenni
að láta sér finnast meira til um
verk hugans en handanna,” sagði
dr. Kristján Eldjárn. ,,Það, sem
vel er mælt, er i hærri metum en
það, sem vel er gert. íslendingar
dýrka orðsins list um aðra hluti
fram, og hefur það ef til vill vald-
ið nokkru sinnuleysi um aðra
mikilvæga þætti menningararfs-
ins, svo sem merkilega húsalist
og hibýlamenningu þjóðarinnar.
Húsamenningin er þó einn hinn
nákomnasti lifsþáttur hvers ein-
astamanns.svo sem einsoghold-
gróinn, hið jarðneska skjól þjóð-
arinnar frá kyni til kyns og um
leið svigrúm og vettvangur fyrir
sköpunarþörf og listgleði.” Opna
þurfi augu landsmanna fyrir þvi,
að gamall húsakostur geti verið
dýrmætur menningararfur, sem
skylt sé að hlúa að, eftir þvi sem
efni standa til og föng séu á.
Skynsamlegt sé að gera sér það
ljóst, að hvorki einstök hús né
bæjarhverfi verði nokkurn tima
vernduðán þess að það mæti and-
spyrnu úr einhverri átt. Forseti
tslands lauk máli sinu með þvi að
segja frá reynslu sinni i þessu
efni: ,,Um öll þauhús, sem ég átti
hlut að að taka á fornleifaskrá og
gera við, gildir hið sama, að mót-
bárur heyrðust, eftirtölur og jafn-
vel andúð. En þegar búið var að
gera við húsið, brást það aldrei,
að allir urðu ánægðir og stundum
mest þeir, sem áður lþttu mest.
Þessi reynsla, sem einnig má
kalla lögmál, segir býsna mikið,
bæði um mannlegt eðli og um
gildi hinna gömlu húsa.”
Þrjár leiðir i
húsavernd
Á ráðstefnunni var gerður
glöggur greinarmunur á þeim
leiðum, sem til greina koma við
verndun húsa:
1 fyrsta lagi friðun, sem stað-
fest er af ráðherra og þinglýst
sem kvöð á hlutaðeigandi hús-
eign, sem þá má ekki breyta og
ekki flytja úr stað né rifa nema
með leyfi stjórnvalda.
I öðru lagi varðveizla eða húsa-
vernd, sem byggist á sameigin-
legum vilja yfirvalda og eigenda
að halda húsi vel við i uppruna-
Húsafriðunar
ráðstefnan 1975
legu horfi samhliða eðlilegri nýt-
ingu. Slik húsavernd ryður sér til
rúms erlendis, og með nánu sam-
starfi húsráðenda og yfirvalda
mætti glæða gömul hús lifi og
gefa þeim veröugt hlutverk i
samtið og framtið. Slik samvinna
var talin bezta leiðin til árangurs
iþeirri viðleitni að gefa fortiðinni
framtið, svo vitnaðsé til kjörorða
húsafriðunarárs Evrópuráðsins.
1 þriðja lagi var rætt um friðun
með þeim hætti að flytja hús af
fyrri staðisafnveins og gert hefur
verið I nokkrum mæli i Reykjavik
með flutningi húsa i Arbæjarsafn.
Slik húsasöfnun var talin hafa
takmarkað gildi og aðeins eiga
við i vissum tilvikum, þegar um
væri að ræða sérstæð hús, sem
ekki hefðu notagildi á uppruna-
legum stað eða ættu að geymast
sem sýnishorn um gamlan hús-
búnað almenningi til upplýsingar
og fróðleiks.
Enn fremur var talið nauðsyn-
legt að taka tillit til eldri byggðar,
þegar unnið er að skipulagi, þar
sem byggð er fyrir.
Húsafriðun i
höfuðborginni
Á ráðstefnunni var sérstaklega
gerð grein fyrir varðveizlugildi
gamalla húsa i Reykjavik. Skýrt
var frá könnun, sem gerð var i
höfuðborginni á árunum
1968—1970 og helztu niðurstöðum
hennar. Könnun þessi fól i sér
rannsókn á aldri húsa og ástandi,
ásamt tillögugerð um varðveizlu.
Fram kom, að höfundar þessarar
könnunar töldu sig bundna af
þeim ramma, sém aðalskipulag
Reykjavikur 1962—1983 setti,
m.a. að þvi er varðaði samgöngu-
kerfi við miðbæinn, þar á meðal i
og við Grjótaþorpið. I könnun
þessari voru sérstök svæði af-
mörkuð til friðunar og að lokum
látið i té rökstutt mat á varð-
veizlugildi einstakra gatna og
húsa. Alls var lagt til, að um 150
hús yrðu varðveitt á staðnum, 17
flutt i Árbæ, en um 100 hús rann-
sökuð nánar. I framhaldi þessar-
ar könnunar hefur húsafriðunar-
nefnd friðlýst sex hús i Reykja-
vik: Alþingishúsið, Pómkirkjuna,
stjórnarráðshúsið, Menntaskól-
ann, Iþöku og Landsbókasafnið,
en frestað hefur verið að taka á-
kvörðun um önnur hús og svæði,
svo sem norðurenda Tjarnarinn-
ar, hegningarhúsið við Skóla-
vörðustig og Bernhöftstorfuna.
Aðrir þættir könnunarinnar eru
til meðferðar hjá skipulagsnefnd
og byggingarnefnd til frekari úr-
vinnslu og ákvörðunartöku. Sam-
hliða þeirri vinnu, sem nú er hafin
við endurskoðun aðalskipulags
Reykjavikur, var á ráðstefnunni
talið eðlilegt, að endurskoðað
verði mat á varðveizlugildi ein-
stakra húsa og bæjarhverfa, og
það samhæft almennri endur-
skoðun aðaiskipulagsins.
Merkur áfangi i
húsafriðun
Stofnun húsafriðunarsjóðs
snemma á þessu ári var talin
merkur áfangi og verðugt spor i
tilefni húsafriðunarársins. Við-
gerð og varðveizla gamalla húsa
er mjög kostnaðarsöm og litt við-
ráðanleg húseigendum og ein-
stökum sveitarfélögum. Stuðn-
ingur hins opinbera væri þvi
æskilegur, til dæmis með niður-
fellingu fasteignaskatts til sveit-
arfélags, sé vernduðu húsi vel við
haldið. Talið var æskilggt, að
stofnaður yrði nýr lánaflokkur i
húsnæðislánakerfinu til endur-
bóta á húsnæði, sem talið er hafa
varðveizlugildi. Talið var rétt að
auka valdsvið húsafriðunar-
nefndar, sem starfar samkvæmt
þjóðminjalögunum frá 1969, og að
auka starfsfé hennar. Þá kom
fram, að friðun verði ekki aðeins
bundin við einstök tiltekin hús,
heldur geti einnig náð til húsa-
raða eða bæjarhverfa, svo varð-
veita megi andblæ hinnar varð-
veittu byggðar i heild. Fram kom
sú skoðun, að gera þyrfti þjóð-
minjalögin frá 1969 viðtækari,
láta þau ná til fleiri fornminja,
sem ástæða væri tU að friðlýsa, og
að lögbjóða þurfi nákvæma
skráningu allra slfkra minja.
Lagt var til, að stofnuð yrðu i
hverjum landshluta embætti
byggðaminjavarða, sem önnuð-
ust eftirlit með menningarminj-
um, hver í sinum landshluta, en
mestu varðaði þó, að hinn al-
menni borgari i landinu léti mál
þetta meira til sin taka heldur en
veriðhefur, svo að viðhalda megi
sem bezt þessum þætti islenzkrar
menningarsögu. -----
Þótt friðun mannvirkja eins og
náttúrufriðun eigi sér ekki langa
sögu hér á landi, eru þetta mál-
efni, sem nú fara sigurför um all-
an heim. Verndun umhverfisins
ereinhverháværasta krafa okkar
tima. Kjörorð húsafriðunarráð-
stefnunnar á tslandi 1975 voru
fólgin i' ljóðlinum Einars Bene-
diktssonar.
,,Það fagra, sem-var, skal ei
lastað og lýtt.
en lyft upp i framför, hafið
ogprýtt.
Að fornu skal hyggja, ef
frumlegt skal byggja.
ófl íræðslu þess liðna sést ei,
hvað er nýtt."
(Fréttatilkynning)
Eigendur olíu-
nýtni mælitækja
Bacharach/Brigon.
Fyrirliggjandi eru: sótryksugur 2 stærðir,
spiss-lyklar, stálspeglar, vökvi, reyksiu-
pappir o.fi. Allir nauðsynlegir varahlutir.
Helgi Thorvaldsson
Háagerði 29, Reykjavík, sfmi 3-49-32.
Rafmagns & Urtaksspil
rB \ . ’
[m.IYI. hf. Eyrarveyi 33, Selfossi. |
JjMlasalan hf. Sfrandgötu 53, Akureyri. j
NOTIÐ
ÞAÐ BESTA
ER
KVEIKJAN
í LAGI?
KVEIKJUHLUTIR
i flestar tegundir
bíla og vinnuvéla
frá Bretlandi og
Japan.
HIiOSSI
fi
Skipholti 35 • Simar:
8-13-50 verzlun • 8-13-51 verkstæði • 8-13-52 skrifstofa