Tíminn - 16.01.1976, Blaðsíða 11

10
TÍMINN
Föstudagur 16. janúar 1976.
ALDREI AAEIRA
UNNIÐ AÐ
HAFNARGERÐ
EN ÁRIÐ 1975
FJ-Reykjavík. — Hafnarfram-
kvæmdirnar á árinu 1975 voru
þær mestu, sem átt hafa sér stað
hér á landi samtimis, sagði Hail-
dór E. Sigurðsson samgönguráö-
herra I viðtali við Timann. Heild-
arframkvæmdakostnaður varð
sem næst 1937 milljónir króna.
— A árinu 1975 var unnið að
stærstu hafnargeröinni, sem er í
Þorlákshöfn, hélt ráðherra á-
fram. Og i þriðja lagi má nefna
nýja þætti t hafnargerðum, sem
voru ferjuhafnirnar á Akranesi
og i Reykjavik og höfnin i Karls-
ey, sem ekki kom til vegna fiski-
skipa^ heldur þörungavinnslunn-
ar.
Um leið og framkvæmdir hafa
veriö með stærra sniði en áður,
hefuraf hálfu Vita- og hafnamála-
skrifátofunnar verið meira gert
að þvi að byggja upp hafnir til
framtiðarinnar. Ég nefni hér til
hafnir i Sandgerði, Grundarfirði
og á Akureyri.
Þá var áföllum af völdum snjó-
flóðanna i Neskaupstað mætt með
stóru átaki i hafnargerð, sem
miðast viö uppbyggingu atvinnu-
fyrirtækjanna á nýjum stað.
Þá voru á árinu 1975 fram-
kvæmdar miklar endurnýjanir á
höfnum, meöal annars á Sauðár-
króki, og mikiö var unnið i höfn-
um á Snæfellsnesi.
A árinu 1975 var reynt að hag-
nýla efni, sem til var, svo sem
stálþil, og færa það milli hafna.
Þetta kemur svo til greiðslu i
sama efni á næsta ári. Hér má
nefna stálþil, sem flutt var frá
Akureyri til Neskaupstaðar.
En þótt mikið hafi verið unnið i
hafnarmálum á árinu 1975, er
mér ljóst, að betur má ef duga
skal, sagði samgöngumálaráð-
herra. Til hafnarframkvæmda er
áætlað að verja á árinu 1976 svip-
aðriupphæöog á árinu 1975, þvi að
verkefni i hafnargerð á Islandi
eru bæði mörg og mikilvæg.
Hér fer á eftir yfirlit um hafn-
arframkvæmdir á árinu 1975:
Akranes
Unnið var að gerð ferjuaðstöðu
og bátabryggju, ásamt aðstööu
fyrir trillur. Heildarkostnaður
52,0 m.kr.
Ólafsvik
Unnið var að dýpkun bæði fyrri
hluta árs og sfðari hluta sumars.
Var öll höfnin hreinsuð. Þá var
unnið að gerð nýrrar vigtar og
frágangi á stálþili. Heildarkostn-
aður 37,0 m.kr.
Grundarfjörður
Unnið var að nýjum skipulags-
uppdráttum að hafnarsvæðinu og
þeir samþykktir af heimamönn-
um. Einnig var gerður hafnar-
garöur úr grjóti, er umlykur
væntanlega bátahöfn. Heildar-
kostnaður 47,0 m.kr.
Stykkishólmur
Byggt var að mestum hluta ný
hafskipabryggja i „Stykkinu”.
Heildarkostnaður 32,0 m.kr.
Sauðárkrókur
Unnið var að endurbyggingu
hafskipabryggju. Rekið var niður
stálþil, það bundið, og steyptur
kantur. öðrum frágangi að mestu
ólokið. Alls var keypt efni og unn-
ið fyrir um 40,0 m.kr.
Hofsós
Rekið var niður stálþil við enda
innri hafnargarðs og bryggju-
hausinn tengdur eldri trébryggju
með stálþili. Efni var til, en vinna
og annar kostnaður var 18,5 m .kr.
Ólafsfjörður
Dýpkað var i höfninni fyrir
alls 38,5 m.kr.
Dalvík
Unnið var að skipulagi hafnar-
innar. Höfnin dýpkuð með dæl-
ingu. Kostnaður 11,5 m.kr.
Hrisey
Endurbættur var nyrðri hafn-
argaröurinn með grjóti. Kostnað-
ur 2,7 m.kr.
Hauganes
Ekið var stórgrýti utan á hafn-
argarö og bryggju. Heildarkostn-
aöur 8,0 m.kr.
Akureyri
Unniö var að lokahönnun haf-
skipabryggju sunnan á Oddeyri.
Keypt stálþil og rekið niður I þá
bryggju. Frágangi ekki lokið.
Heildarkostnaður um 110,0 m.kr.
Húsavik
Unniö var að lögnum og lýs-
ingu. Heildarkostnaður 13,0 m.kr.
Borgarfjörður eystri
Endurbyggður var garður út i
Hafnarhólma, við hina nýju höfn,
og jafnframt byggður þar stuttur
innri hafnargarður. Þá var lokið
við tengingu kers og bryggju i
gömlu höfninni. Heildarkostnað-
ur 22,0 m.kr.
Neskaupstaður
1 framhaldi af snjóflóðunum i
Neskaupstað var, með hjálp
likantilrauna, gengið frá endan-
legum tillögum að bátahöfn. Unn-
ið var að gerð þeirrar hafnar og
uppfyllingar undir sildarverk-
smiöju. Þá var og rekið niður 107
m langt stálþil. Þilið var fengið aö
láni frá Akureyri. Heildarkostn-
aður (með þili) um 140,0 m.kr.
Reyðarfjörður
Rekið var niður um 100 m langt
stálþil, það bundið og fyllt að þvi.
Steyptur kantur. Heildarkostnað-
ur 21,8 m.kr.
Fáskrúðsfjörður
Keypt var efni i dráttarbraut og
unnið að ryðhreinsun og máln-
ingu stálgrindar i dráttarbraut-
arvagn. Kostnaður 16,0 m.kr.
Stöðvarfjörður
Ekið var grjóti utan á hafnar-
garð og steypt ný þekja. Kostnað-
ur 14,0 m.kr.
Breiðdalsvík
Löguð var keyrsla fram á
gamla trébryggju og sett upp full-
komin lýsing. Þá var og byrjað á
nýrri hafskipabryggju. Heildar-
kostnaður 17,5 m.kr.
Djúpivogur
Komiö var fyrir lýsingu. Kostn-
aður 2,0 m.kr.
Hornafjörður
Gengið var frá þili, sem rekið
haföi verið niður árið áður. Steypt
plata og gengið frá lögnum og lýs-
ingu. Heildarkostnaður 29,0 m.kr.
Vestmannaeyjar
Unnið var að ýmsum endurbót-
um á lýsingu og lögnum. Kostn-
aöur 20,0 m.kr.
Eyrarbakki
Gerðar ýmsar minniháttar lag-
færingar og greiddur hluti af stál-
þili, sem komið er á staðinn en
ekki fariö aö nýta enn. Kostnaður
5,9 m.kr.
Hafnir i Höfnum
Unnið var að lýsingu og innsigl-
ingarmerkjum. Kostnaður 4,5
m.kr.
Sandgerði
Aðalhafnargarðurinn var
lengdur um 150 m. Hluti af þvi
verki var unninn á árinu ’74.
Reykhólahöfn við Karls-
ey
Gengið var frá grjótgarði og
keypt efni i stálþilsbryggju.
Helmingurþilsinsrekinnniður og
það bundið. Þá var og dýpkað,
þannig að núverandi mannvirki
eiga að geta nýzt að fullu á næsta
ári. Heildarkostnaður'101,0 m.kr.
Halldór E. Sigurðsson,
samgöngumálaráð-
herra.
Patreksfjörður
Endurbyggður var kantur á
hafskipabryggju. Kostnaður 8,0
m.kr.
Flateyri
Rekið niöur stálþil, sem keypt
hafði verið árið áður og malbikuð
þekja á bakvið. Heildarkostnaður
18,0 m.kr.
Bolungavik
Unnið var að malbikun á hafn-
arsvæðinu og hafnargarðinum.
Einnig undirbúin bygging tré-
bryggju við innri hafnargarð.
Heildarkostnaður 10,0 m.rk.
Hvammstangi
Hönnuð var ný bátahöfn og
geröur grjótgarður, er lykur um
hana. Einnig byggð 15 m löng tré-
bryggja. Heildarkostnaður 24,7
m.kr.
Hafnargerðin i Þorláks-
höfn er mesta fram-
kvæmd sinnar tegundar.
Myndin sýnir unga Þor-
lákshafnarbúa að leik i
Dolos-steinum, sem
gerðir voru til hafnar-
innar.
Föstudagur 16. janúar 1976. •
TÍMINN
11
Nýmæli i hafnargerð á
tslandi. Ferjubryggjan
á Akranesi.
Jafnframt var byggður syðri
hafnargarður. Heildarkostnaður
102,0 m.kr.
Vogar
Unnið var að minniháttar lag-
færingum og lýsingu. Kostnaður
3,0 m.kr.
Hafnarfjörður
Rekið var niður stálþil, bundið
og fyllt i nýja togara- og báta-
bryggju. Heildarlengd á stálþili
285 m. Kostnaður 40,0 m.kr.
Grindavik
Lokið var við dýpkun i innri
höfninni og innsiglingarrás. Alls
var unniö fyrir um 140,0 m.kr.
Þorlákshöfn
Lokið var við gerð ytri hafnar-
garðs og hafin bygging innri
garðsins. Heildarkostnaður á ár-
inu tæpar 700,0 m.kr.
Rif
Stálbrúsi var settur viö enda
syðri hafnargarðs. Verkinu ekki
aö fullu lokið. Þá var dýpkað við
smábátabryggju á árinu. Heild-
árkostnaður tæpar 30,0 m.kr.
Keflavik—Njarðvik
Hafin var bygging grjótgarðs
utan hafnarinnar i Njarðvik. Þá
var unnið að endurbótum á lögn-
um i Keflavik. Unnið var alls
fyrir 85,0 m.kr.
Lagmetisiðnaður
i vanda
Fyrir nokkru urðu allmiklar
umræður um stöðu lagmetis-
iðnaðarins og sölustofnun hans.
Hér skýrir dr. örn Erlendsson,
fráfarandi forstjóri sölustofnun-
ar, sjónarmið sin i viðtali við
Timann, en sem kunnugt er þá
„fauk” hann i sviptibyljum, sem
urðu i stjórn Sölustofnunarinnar
nýverið.
Dr. örn hefur nú stofnað eigið
fyrirtæki, TRITON, sem annast
sölu sjávarafurða og ráðgjafa-
þjónustu i millirikjaverzlun.
Afurðasölumál tslendinga, eða
vissir þættir þeirra, hafa um
langt skeið verið i hálfgerðum ó-
iestri. Auðvitað er selt mikið af
góðum fiski, söltuðum og fryst-
um, svo og skreið, iýsi og mjöli.
Samt er það svo, að island, sem
veiðir eina milljón tonna af fiski á
ári, kemst t.d. ekki á blað, þegar
um er að ræða niðursuðuiðnað
eða framleiðslu á lagmeti i dós-
um. Þótt hér séu að visu nokkrar
niðursuðuverksmiðjur og niöur-
lagningarverksmiðjur, hefur ekki
tekizt að gera lagmeti að gildum
þætti I útflutningi okkar.
Þetta var ráðamönnum ljóst,
og i tið vinstri stjórnarinnar var
gerð tilraun með stofnun Sölu-
stofnunar lagmetisiðnaðarins.
Þeirri stofnun var ætlað það hlut-
verk að vinna að eflingu lag-
metisiðnaðarins á Islandi.
Sölustofnun hefur
störf
Sölustofnunin hóf störf á árinu
1972 undir forystu dr. Arnar
Erlendssonar hagfræðings.
Rekstur sölustofnunarinnar
hefur síðan oft verið harðlega
gagnrýndur, og þar hefur rikt
ófriður. Upp úr sauð, þegar skipt
var um stjórn stofnunarinnar og
forstjórinn varð aö vikja. Gagn-
rýni beindist að stofnuninni, og þá
helzt sú, að milljónum væri eytt i
allskonar vitleysu, eins og upp-
skriftir og sósur, og stofnun-
in eignaðist umbúðafjall eitt mik
ið, sem seint eða aldrei kæmi að
notum.
Nokkur leynd hefur hvilt yfir
úrræðum Sölustofnunar lag-
metisiðnaðarins, nema stofnunin
vinnur að endurskipulagningu af-
urðasölumála. En hvað var það,
sem raunverulega gerðist, og
hvaða árangur náðist? Við hittum
að máli dr. örn Erlendsson hag-
fræðing og báðum hann að skýra
sin sjónarmið fyrir lesendum
Timans, en fyrst skal gerð örlitil
grein fyrir manninum sjálfum,
dr. Erni.
Hann lauk prófi i hagfræði við
háskólann i (Austur)-Berlin og
skrifaði doktorsritgerð, en rit-
gerð hans fjallaði um alþjóðleg
viðskipti með sjávarafurðir og
þróun þeirra siðustu tuttugu árin.
Hann hafði þetta að segja um rit-
gerðarefnið, og svo viðfangsefni
að þvi loknu:
Gerði tillögur i
doktorsritgerð
— Astæðan til þess að ég valdi
mér þetta sérstaka ritgerðarefni
var sú, að um það bil sem ég var
að ljúka minu embættisprófi i
hagfræði á árunum 1966-1967,
skall á talsvert alvarleg efná-
hagskreppa á Islandi. Sildveið-
arnar voru þá að syngja sitt
siðasta vers, og það voru uppi
háværar raddir um aö við ættum
að snúa okkur að stóriðju,
fiskurinn gæti ekki staðið
undir lifsafkomu þjóðarinnar og
þeim lifskjörum, er við vildum
hafa. Menn voru að missa trúna
að fiskinn, og athyglin beindist að
erlendri stóriðju og uppbyggingu
iðnaðar. Þessar raddir voru
háværar, og ég fékk áhuga á að
kanna möguleika sjávarútvegs-
ins og afurðasölumál hans.
Eitt af þvi sem athygli hlaut að
vekja, var hversu einhæf fram-
leiðsla okkar var. Frystur og
saltaður fiskur, lýsi og mjöl.
Niðursuðuvörur voru t.d. nær
engar, eða lagmeti, en stór hluti
heimsverzlunarinnar með
sjávarafurðir er allskyns dósa-
matur, lagmeti og niðursuðuvör-
ur.
Ef menn nenna að lesa eins
leiðinlega lesningu og doktorsrit-
gerðmln er, þá erað finna aftast i
henni svipaðar tillögur og niður-
suðunefndin lagði siðar fyrir
alþingi, en ég var starfsmaður
þeirrar nefndar, sem skilaði úr-
ræðum i lagmetismálinu.
I april árið 1972 voru svo lögin
um Sölustofnun lagmetisiðnaðar-
ins samþykkt á alþingi. Stofn-
fundur samtakanna var siðan
haldinn i ágústmánuði það sama
ár. Tók stofnunin siðan til við
verkefni sitt, sem hún starfar að
ennþá.
Störf sölustofnunar
mistókust ekki
Að afloknum kosningum til
alþingis kom nýr meirihluti á
alþingi, stjórnarskipti urðu i
Sölustofnun lagmetisiðnaðarins
og ég lét af störfum sem stjórn-
andi stofnunarinnar.
— Nú varð nokkur hvellur
kringum stjórnarskiptin. Telur
þú að störf stofnunarinnar hafi
mistekizt?
— Það er rangt að telja, að
starfiðhafi mistekizt. Við verðum
_að sýna ofurlitla þolinmæði. A
fyrstu þrem árunum sem stofn-
unin starfaði var lagður grund-
völlur að skipulagi og þjónustu
fyrir lagmetisiðnaðinn, sem
verður að teljast ómetanlegur i
framtiðinni. Lagmetisiðnaðurinn
starfar nú við allt önnur skilyrði
en hann gerði áður. A þvi er
enginn vafi.
Hinu erheldur ekki aðleyna, að
margt fór úrskeiðis. Um það má
halda langar ræöur. Þetta voru
yrtri aðstæður, sem þarna réðu.
Það má benda á refsitollana i
Evrópu, það má benda á óheppni
með umboðsmenn i Bandarikjun-
um, og það má benda á heims-
kreppuna, sem fyrst kom fram i
Japan og siðar i Bandarikjunum
og olli miklum vandræðum. Við
sáum þetta ekki fyrir, en það
gerðu heldur ekki aðrar stofnanir
atvinnuveganna ekki bankarnir
heldur, og enginn hefur krafizt
þess að forráðamenn verði gerðir
ábyrgir fyrir afleiðingum þessara
afla á svipaðan hátt og ég. Þetta
hindraði okkur, þegar við vorum
að ná fluginu. Hitt má viður-
kenna, að við litum ekki nógu
djúpt á þetta mál. Við hefðum átt
að vinna meira að skipulagsmál-
um iðnaðarins, ef vel átti að vera.
Framleiðendurnir sjálfir, eða
framleiðslan, var furðulega van-
þróuð. Verksmiðjurnar unnu ekki
saman að áhugamálum sinum,
svo sem umbúðamálum,
rekstrarmálum, t.d. lægri
tryggingagjöldum, flutninga-
gjöldum, komu ekki fram sem
einn aðili gagnvart sjóðakerfum
og stjórnvöldum, en þetta er
nauðsynlegt, ef reksturinn á að
geta staðizt samkeppni við stærri
rekstrareiningar.
Vanþróaður iðnaður og
litt skipulagður
Sameiginleg verkefni, sem
unnið var að, var t.d. sameigin-
legt vörumerki og sameiginleg
innkaup á umbúðum.
Sem dæmi um ásandið,var t.d.
að reglugerðir erlendra
viðskiptalanda okkar um lagmeti
voru hreinlega ekki til hérna, og
þvi undir hælinn lagt hvort
flutningur komst á leiðarenda eða
var stöðvaður á landamærum
sem ólögleg framleiðsla.
Einnig þurfti að safna
upplýsingum um verð á fjár-
festingarvörum til stækkunar.
Segja má að þetta sé svipað fyrir-
komulag og er í sölumálum hrað-
frystiiðnaðarins. Hraðfrystihúsin
fá margskonar fyrirgreiðslu hjá
sölusamtökum þeirra.
Þegar þetta er skoðað, þá fór
aðeins hluti af fjármagni og bol-
magni Sölustofnunar lagmetis i
sölustarf, mestur hluti timans fór
Rætt við dr. örn
Erlendsson, fv. for-
stöðumann Sölustofnun-
ar lagmetisiðnaðarins.
i að treysta sjálfan framleiðslu-
grundvöllinn. Sölutregða og
minnkandi eftirspurn olli siðan
vonbrigðum.
Dr. örn lætur
af störfum
— Svo vikur þú úr stöðu sem
framkvæmdastjóri. Hvernig bar
það að?
Eftir að ný stjórn
Sölustofnunarinnar hafði verið
skipuð, kom fljótlega i ljós, aö
samstarfsgrundvöllur var ekki
lengur fyrir hendi. Ég var ráðinn
á venjulegan hátt og hafði 6 mán-
aða uppsagnarfrest. Miklir erfiö-
leikar steðjuðu að stofnuninni um
þetta leyti. Sölukerfi okkar i
Bandarikjunum hafði brugðizt en
þangað höfðum við selt mikið
magn. (1.5 milljónir dala).
Dreifingarkerfi bandariska
félagsins brást. Við biðum ekki
beint tjón, en óbeina tjónið var
mikið. Ofan á þetta bættist svo al-
menn sölutregða vegna efnahags-
kreppunnar. Þriðji vandi okkar
var birgðasöfnun á umbúðum, en
umbúðakaup okkar urðu að
byggjast á söluáætlunum, sem
siðan brugðust. Það er ekki unnt
að selja vöru eins og þessa nema
hafa áður.eða jafnframt, tryggt
sér nægar umbúðir. Þetta var þvi
ekki hamstur, hejdur var treyst á
ákveðnar afskipanir á vörum.
Hluti af þessum umbúðum var
keyptur utan um afuröir, sem bú-
ið var að gera samninga um, en
aldrei voru framleiddar. Við vor-
um komnir með mjög dýrt fyrir-
tæki, sem að öllu leyti var miðað
við söluhorfur eins og þær voru i
upphafi ársins 1974. Var þar mið-
að við nauðsynlega þjónustu, sem
við hefðum orðið að veita. Maður
geturlika spurt, hvar við hefðum
staðið, ef allt hefði haldizt óbreytt
með sölu, en við hinsvegar staðið
uppi án umbúða.
Umbúðamálið
— Hve miklar umbúðir voru til,
þegar þú lézt af störfum?
— Þegar ég fór frá, taldist
okkur til að umbúðirnar næmu
um 60milljónum króna. Sumar af
þeim voru að klárast, áttu að not-
astuppisamninga.sem veriðvar
að framleiða i. Ég gerði ráð fyrir
að um áramótin yrðu umbúðirnar
upp á 30-40 milljónir, en á miðju
ári 1976, jafnvel þótt sala yrði
dræm, yrðu umbúðirnar komnar
niður i um 20 milljónir króna.
Ég vil lika taka það fram, að
verðþróunin i umbúðum þessum
og gengisbreytingar borga alla
vexti og geymslukostnað vegna
þessara umbúða, og meira til.
Það er þvi ávinningur að hafa
legið með þessar umbúðir, þótt
fjárhagserfiðleikar væru auðvit-
að við birgðasöfnunina.
— Enn starfar Sölustofnunin.
Stjórnin hefur sent frá sér stefnu-
yfirlýsingu. Hvernig lizt þér á
markmið stjórnarinnar og
framtiðina?
— I aðalatriðum var ekkert
nýtt i þessari stefnuyfirlýsingu,
sem kom frá stjórninni, eftir að
hún hafði lagzt undir feld og
kannað stöðuna. Ég held að ekk-
ert nýmæli sé þar, sem ég hafði
ekki áður kynnt fyrir fráfarandi
stjórn á siðustu fundum sem
möguleika. Ég hafði sett fram
ákveðnar tillögur um starfs-
mannahald, húsnæðismál og
fleira.
Nýstefna Sölustofnunar
lagmetis gagnrýnd
— Nýttvarekkertiþessu nema
það, sem raunar lá á borðinu, að
sagtyrði upp samstarfi við þessa
aðila i Bandarikjunum. Þeir ætla
að koma sér upp sérstöku sölu-
kerfi i Bandarikjunum. Til þess
er ekkert bolmagn, og er i raun-
inni broslegt aö láta sér detta það
i hug. Ég hafði gælt við slikar
hugmyndir, en þegar málin eru
skoðuð niöur i kjölinn, er það
óhugsandi. Þetta er bara útópia.
Það sem mérliztverst á er það,
að hætta á við þessa innkaupa-
starfsemi, umbúðalager og fl.
Þetta tel ég hreina uppgjöf á
mjög brýnu verkefni, sem hlýtur
að vera grundvallarverkefni, ef
iðnþróun á að vera eðlileg og
markaðsmálin i lagi. Það hefði
mátt endurskipuleggia innkaupa-
deildina. Þess var þörf, en hún
hafði aðeins starfað i tvö ár, og
var þvi i mótun. Að leggja hana
niður er hins vegar mjög óráðlegt
— vægast sagt. Það gefur auga
leið, að það þarf ekki minna fjár-
magn, ef hver verksmiðja fyrir
sig þarf að annast innkaup á um-
búðum og halda uppi lagerum, en
ef þessi mál eru sameinuð eins og
gert var. Ég tel, að sú stefna, sem
boðuð er þarna, sé ekki likleg til
þess að leiða þennan iðnað út úr
eyðimökinni.
Á íslandi —
ekki i úganda
— Það hefur komið fram, að
gripið hafi verið til mjög liarka-
legra aðgerða i stjórn Sölu-
stofnunar. Er þetta pólitik?
— Ég eftirlæt öðrum að dæma
um það, og sjálfur myndi ég nú
veigra mér við að halda sliku
fram. Við búum á Islandi, en ekki
i Uganda.
Það sem eftir á veldur mér
mestum vonbrigðum, er það, að
við höfðum i rauninni engan bak-
hjarl. Við vorum að reyna að afla
tækniaðstoðar, hjálpa til við
framleiðslu á nýjum vörutegund-
um og reyna að auka framleiðni i
iðnaði. Þetta var ekki metið sem
skyldi að minu viti. Verksmiðj-
urnar fylgdu okkur ekki eftir.
Þetta var likast þvi að i handbolta
hlypi einn maður upp með
boltann og allt i einu yrði honum
ljóst, að samherjar hans hefðu
ekki fylgt honum i upphlaupinu og
sóknin þvi mistekizt.
Þetta er ekkert aukaatriði.
Verksmiöjurnar verða að geta
Framhald á bls. 19