Tíminn - 18.01.1976, Blaðsíða 15

14
TÍMINN
Sunnudagur 18. janúar 1976
Sunnudagur 18. janúar 1976
TÍMINN
15
Húsmædraskóli Reykjavikur vió Sóivallagötu.
Katrin Helgadóttir, fyrrverandi skóiastjóri Húsmæ&raskóla Reykja-
vlkur.
Timamynd Gunnar.
„í SÁLARÞROSKA SVANNA
BYR SIGUR KYNSLOÐANNA
k Rætt við Katrínu
% Helgadóttur
fyrrverandi skóla-
IV stjóra Húsmæðra-
i skóla Reykjavíkur
FLESTIR REYKVÍKINGAR
munu kannast viö Katrinu Helga-
dóttur, fyrrverandi skólastjóra
Húsmæfiraskóla Reykjavikur.
Margar af húsfreyjum þessa
lands hafa gengiö i skóla til henn-
ar, og varla er ofmælt, þótt sagt
sé um Katrinu iikt og Snorri
Sturluson sagöi um Erling
Skjálgsson foröum, aö hún hafi
komiö öllum tii nokkurs þroska.
A siðast liðnu hausti lét Katrin
af stjórn Húsmæðraskóla
Reykjavikur og Jakobina Guð-
mundsdóttir settist i sæti hennar.
í ljósi þeirrar staðreyndar þótti
ekki fara illa á þvi að sækja
Katrlnu heim og fá að leggja fyrir
hana nokkrar spurningar.
Skólanum var frábær-
lega vel tekið
Og þá er bezt að snúa sér að
efninu, Katrln:
— Hvenær var Húsmæöraskóli
Reykjavikur stofnaður?
— Skólinn var vigður 7. febrúar
1942. Bandalag kvenna I Reykja-
vik stóð að stofnun skólans, kon-
urnar söfnuðu fé, keyptu húsið að
Sólvallagötu 12 i Reykjavik og af-
hentu siðan borginni skólann.
— Þú nefndir Bandalag kvenna
i Reykjavik, en höföu ekki ein-
hverjir einstaklingar forystu um
þessar framkvæmdir ö&rum
fremur?
— Jú, það er alveg rétt. Ragn-
hildur Pétursdóttir i Háteigi var
aöalhvatamaðurinn að þessari
skólastofnun, ásamt Laufeyju
Vilhjálmsdóttur, Guðrúnu Jónas-
son og fleiri konum, sem of langt
yröi upp að telja. I fyrstu skóla-
nefndinni var Ragnhildur
formaður, en aðrar voru Laufey
Vilhjálmsdóttir, Kristin Ólafs-
dóttir læknir, Fjóla Fjeldsted,
hússtjórnarkennari, Guðrún
Jónasson bæjarfulltrúi, Vigdis
Steingrimsdóttir, kona Hermanns
Jónassonar, sem þá var forsætis-
ráðherra. Vigdis sat siðan óslitið i
skólanefnd þangað til I fyrra.
— En hver var fyrsti skóla-
stjórinn?
— Frú Hulda Stefánsdóttir
stjórnaði skólanum fyrstu tólf ár-
in, en þá tók ég við og hafði það
verk á hendi þangað til núna,
siðastliöið haust. Ég hætti fyrsta
september.
— Uröuö þiö ekkert varar við
aö fólki þætti þetta óþarfi, aö vera
aö mennta sérstalega verðandi
húsmæöur?
— Nei, siður en svo. Hafi ein-
hver eimur verið eftir af þeim
hugsunarhætti i landinu á þessum
árum, þá urðum við að minnsta
kosti ekki þess varar. Húsmæðra-
skólinn var i rauninni arftaki hús-
stjórnarkennslu Kvennaskólans i
Reykjavik, sem hafði verið lögð
niður. Styrjöldin var i algleym-
ingi, landið var lokað, ungar
stúlkur komust ekki utan til
náms, þótt þær vildu og gætu, og
hérheima voru námsbrautir ekki
orðnar eins margar og seinna
varð. Aösóknin varð þvi strax
gifurlega mikil. í mörg ár var
langur biðlisti eftir skólavist, og
hann styttist litið, þótt skólinn út-
skrifaði sifellt fleiri og fleiri
nemendur. Og vinsældir skólans
birtust i fleiri myndum en mikilli
aðsókn. Allur almenningur var
hugmyndinni strax hlynntur, og
margir styrktu skólann með fjár-
framlögum.
Svo opnuðust nýjar leið-
ir
— Aðsóknin hefur lika haldizt,
þótt árin liöu?
— Já, mér finnst skólinn hafa
verið ákaflega farsæll frá upphafi
vega og þangað til fyrir eitthvað
tveim-þrem árum, að fór að bera
á samdrætti i umsóknum. Þær
breytingar stöfuðu þó ekki af þvi
aö skólinn heföi versnað, heldur
höfðu aðstæður i þjóðfélaginu
breyzt. Nú voru framhaldsdeildir
komnar til sögunnar. Aður höfðu
ungar stúlkur, sem búnar voru að
ljúka gagnfræðaprófi eða
hliðstæðu námi, komið til okkar
og notað biðtima sinn til þess að
stunda námi Húsmæðra-
skólanum, af þvi að þær komust
ekki inn i framhaldsskólana fyrr
en átján ára. En nú komu sem
sagt framhaldsdeildirnar til
sögunnar, og þaðan komust
stúlkurnar beint inn i ýmsa sér-
skóla, til dæmis hjúkrunarnám,
fóstrunám, o.s.frv. Þessar nýju
aðstæður opnuðu leið að beinna og
krókalausara námi, og það hlaut
óhjákvæmilega að koma niður á
Húsmæðraskólanum, ekki sizt á
meðan nýjabrumið var mest.
Nú má enginn skilja orð min
svo að áfellast ungu stúlkurnar
eða aðstandendur þeirra. Það var
fullkomlega eðlilegt að fólk not-
færði sér hinar nýju aðstæður.
Hins vegar leit ég alltaf svo á, að
stúlkur væru miklu betur undir
nám búnar með þvi að hafa veriö
i húsmæðraskóla á milli skyldu-
náms og framhaldsskóla, — en
vitanlega fylla framhaldsdeild-
irnar I þá eyðu, sem þarna var
áður.
Nemendurnir komu viða
að
— Viö minntumst á langan
biölista, — en hversu margar
voru námsmeyjarnar á fyrstu ár-
um skólans?
— Mig minnir, að fyrsta árið
hafi verið tuttugu stúlkur i
heimavist og tuttugu i dagskóla.
Tveimur árum seinna var skólan-
um breytt þannig, að hægt var að
taka við fjörutiu i heimavistina.
Tuttugu og fjórar stúlkur voru i
dagskólum, tveimur deildum auk
þess voru kvöldnámskeið. Yfir-
leitt voru þvi um það bil tvö
hundruö nemendur allt skólaárið.
— Hefur alltaf veriö starfrækt
heimavist viö skólann?
— Já, alltaf. Skólinn var eins
ogstórtheimili, og ég held að mér
sé óhætt að segja, að þar hafi rikt
góður andi. Það er ákaflega
ánægjulegt, þegar fyrrverandi
nemendur skólans eru að
heimsækja hann, eða fundum
okkar ber saman. Hlýleikinn og
elskusemin ■ eru svo mikil, að
manni hlýnar um hjartaræturn-
ar. Ég er þess fullviss, að
nemendur skólans myndu ekki
sýna honum svona mikla tryggð,
ef þeim fyndist ekki að hann hefði
orðið þeim til góðs.
— Námsmeyjar skólans hafa
verið bæði utan af landi og úr
Reykjavik?
— Já, hvort tveggja. Að visu
voru þetta fyrst og fremst
Reykjavikurstúlkur, enda skólinn
i upphafi miðaður við Reykjavik,
og þvi var nemendafjöldinn utan
af landi takmarkaður framan af
árum, en seinna var þvi hætt.
Reynslan sýndi, að reykviskar
stúlkur sóttu húsmæðraskólana
úti á landi, og mér fannst i raun-
inni ágætt, að sveitir og bæir
skiptustá nemendum og stuöluöu
þannig að gagnkvæmum kynn-
um, svo ég hætti alveg við þær
takmarkanir, sem giltu i upphafi.
Nemendur skólans voru meira að
segja ekki einskorðaðir við fs-
land. Hjá okkur voru stúlkur frá
Norðurlöndunum, Bandarikjun-
um og Bretlandi, —oft af islenzk-
um ættum. Skólinn hefur með
öðrum orðum staðið opinn þeim,
sem til hans vildu koma.
— Var skylda að vera I heima-
vistinni?
— Já, það var lengst af skylda,
en á siðari árum var talsvert
mikið slakað á þeirri kvöö, þvi að
þá v ar krafa unglinganna oröin sú
að eiga kvöldið fyrir sig. Timarn-
ir breyttust, og skólinn breyttist
með. Ég held, að varla hafi liðið
svo ár, að ekki hafi verið gerðar
einhverjar breytingar hjá okkur.
Einu var hafnað og annað tekið
upp i staðinn. Húsmæðraskóli
Reykjavikur hefur aldrei verið
einangrað fyrirbæri i þjóðlifinu,
heldur hefur hann mótazt með
þvi.
Hin hagnýtu fræði
— Þiö hafiö auðvitað ekki kom-
izt hjá þvi, fremur en aörir
skólar, aö ýmis vandamál kæmu
upp?
— Þar sem manneskjur eru,
hljóta mannleg vandamál að
skjóta upp kollinum, alltaf öðru
hvoru. En ég verð að segja, að
mér þótti gaman að kljást við
þau. Jú, það gat verið grátur aðra
stundina og gleði hina, en við
komumst alltaf fram úr þeim
vandamálum, sem við var að
glíma, og sigrarnir stæltu okkur
og glöddu. í þessu sambandi
minnist ég alveg sérstaklega
kennaranna, sem við skólann
störfuðu. Húsmæðraskóli
Reykjavikur hefur frá upphafi
vega verið alveg sérlega heppinn
með kennara, svo að segja má, að
þar hafi verið valinn maður i
hverju rúmi, — og svo er enn.
— Hvaö voru kennararnir
margir?
— Þeir voru sjö.
— En námsgreinarnar?
— Þær voru fyrst og fremst,
þær, sem ég vil kalla „húslegar
námsgreinar”. Það er að segja,
að stúlkunum voru kennd öll
nauðsynlegustu störf húsmóður:
matreiðsla, þvottur, ræsting og
handavinna. Með handavinnu er
átt við fatasaum, þar á meðal
gerð ungbarnafata, og svo út-
saumur, prjón(hekl og vefnaður.
Flestar stúlknanna urðu mjög
færar I öllum þessum greinum.
Ég var alltaf sérlega ánægð með
að geta kennt vefnað, þvi að þar
fengu stúlkurnar tækifæri til þess
að þroska smekk sinn og hug-
myndaflug, og þar beittu þær sér
oft á listrænan hátt, i glimunni við
form og liti.
Þekking á efni var eitt af þvi,
sem nemendur okkar tileinkuðu
sér á meðan á skólaverunni stóð
Einkum var okkur mikið i mun að
kenna þeim að meta islenzku ull-
ina, sem seint verðurof lofuð, þvi
að fá efni standa henni á sporði til
klæðagerðar.
„Og hvað er menning
manna, ef menntun
vantar snót?”
— Svo hafiö þiö kennt bóklegar
greinar?
— Já, við kenndum matarefna-
fræði, heimilishagfræði, vörú-
þekkingu, heilsufræði, og bók-
menntir. En tungumál voru ekki
kennd, nema islenzka. Frú Hulda
kenndi islenzku, en ég bókmennt-
ir. — Við lásum mikið. Lestrar-
kvöld voru reglulega, og þegar
„frjáls timi” var, notaði ég hann
til lestrar, þvi að kennarinn mátti
velja lestrarefnið. Stúlkurnar
sátu þá með handavinnu sina og
ég las fyrir þær.
— Má ég spyrja, hvað þú hafir
lesiö?
— Já, hvort þú mátt, en hins
vegar verður svar mitt ekki tæm-
andi, þvi aö lestrarefniö var
fjölbreytilegra en svo, að ég gæti
talið það allt upp I þessu stutta
spjalli okkar. Auk nýrra bóka las
ég Einar Kvaran, Jón Trausta,
Gunnar Gunnarsson, Halldór
Laxness, Kamban, og marga
fleiri. Ég hylltist til þess aö lesa
bækur, sem stúlkurnar höfðu ekki
haft kynni af áður, til þess að
vikka sjóndeildarhring þeirra.
Framan af árum gerði ég mikið
að þvi að lesa kvæði, en íagði
þann siðniður seinna, af þvi að ég
fann að áhigi á ljóðalestri var
ekki lengur fyrir hendi.
— Voru nemendurnir ekki mis-
jafnlega á vegi staddir, þegar
þeir komu I skólann?
— Jú, óneitanlega, en þeir
bættu hver annan upp, eða svo
fannst mér að minnsta kosti.
Siðan hafa þessir blessaðir
nemendur okkar haldið út i lifið,
einsog vera ber, og orðið góðir og
nýtir þegnar þjóðfélags okkar. Ég
mætti einni stúlkunni „minni” i
morgun. Hún sagði: ég á fimm
börn, og það má ekkert minna
vera. Oghún geislaðiaf hamingju
og llfsfjöri.
— Þaö var leitt aö heyra, aö þú
skyldir veröa vör viö dvinandi
ljóöaáhuga hjá námsmeyjum
þínum. En voru þær þá ekki neitt
vandfýsnar hvaö sögurnar
snerti?
— Ekki segi ég nú að þeim hafi
þótt allt jafn gott i þeim efnum
heldur. Ég man til dæmis, að oft
var fussað dálitið, þegar fyrst var
minnzt á að lesa eftir Laxness, en
það hvarf fljótt. Ég byrjaði oftast
á þvi að lesa söguna Úngfrúin
góða og húsið. Sagan er skemmti-
leg aflestrar og likleg til þess að
ná fljótt vinsældum, enda brást
ekki að hún fangaði hugi
nemenda minna. En stundum
gátu þær ekki á sér setið að segja,
að þær væru alveg hissa á þvi að
þetta skyldi geta verið eftir hann
Halldór Laxness!
Nú, og svo las ég lika nýjar
bækur, eins og ég var að segja áð-
an. Þannig man ég að ég las
Brekkukotsannál, þegar hann
kom út, og auðvitað margar
fleiri, bæði eftir Laxness og aðra
höfunda.
„Ég gleymi ekki svipn-
um á þeim...”
— Voru ekki haldnar kvöldvök-
ur i skólanum?
— Jú, þær voru venjulega i
annarri hverri viku. Til þeirra
var mjög vandað, en þó fór nú
svo, að þær létu undan siga,
vegna þess að stúlkurnar kusu
heldur að sitja með handavinnu
sina og láta lesa fyrir sig en
starfa að kvöldvökunum. Þó var
ein kvöldvaka, sem við létum
aldrei falla niður og lögðum allt
.af mikla vinnu i. Það var jóla-
kvöldvakan. Þá urðu allir
nemendur að leggja eitthvað af
mörkum. Enginn mátti sitja hjá,
heldur urðu allir að bera sinn
hluta ábyrgðarinnar. Það var
alltaf mikið verk að skipuleggja
þessar jólakvöldvökur, en
ánægjulegt var það engu að siður.
Við buðum jólagestum, skóla-
nefndinni og fleiri, og lékum fyrir
þessa gesti okkar.
— Voru ekki stundum fengnir
einhverjir aökomandi til þess aö
skemmta I skólanum?
— Jú, við útveguðum okkur oft
fyrirlesara, og á árshátlðum voru
oft einhverjir aðfengnir skemmti-
kraftar.
Stundum var lika listkynning 1
skólanum. Ég minnist sérstak-
lega einnar, vegna þess, hversu
ánægjuleg mér þótti hún. Þá
komu þeir til okkar, Páll ísólfsson
og Tómas Guömundsson, og með
þeim voru Jón Þórarinsson og
Steindór Hjörleifsson. Steindór
talaði um Tómas, en Jón um Pál.
Svo söng Þuriður Pálsdóttir við
undirleik Páls, og Tómas las upp.
Þennan vetur var Gerður
Hjörleifsdóttir vefnaðarkennari
hjá okkur. Þegar svo þessi list-
kynning átti að fara að byrja,
sagði Steindór Hjörleifsson, að
hér vildi nú svo vel til, að skólinn
hefði sjálfur innan veggja sinna
einhvern bezta upplesara á ljóð-
um Tómasar Guðmundssonar,
sem til væri i landinu. Þar átti
hann við Gerði, en við urðum ekki
litið undrandi, þvi að þetta viss-
um við ekkert um, þótt við ynnum
með henni.
Mér er það i minni i sambandi
við þessa. listkynningu, að meðal
veitinganna, sem námsmeyjarn-
ar reiddu fram, voru tvær kökur,
og hét önnur Brennið þið vitar, en
hin Fyrir sunnan Frikirkjuna.
Onnur kakansýndi vita, sjálfsagt
á eyju, þvi allt I kring var ólgandi
haf, en á hinni gaf að líta Fri-
kirkjuna, Tjörnina með syndandi
svönum á, og svo sást grænklætt
par leiðast þar suður eftir stign-
um. Ég gleymi ekki svipnum á
þeim báðum, þar sem þeir stóðu
hvor hjá sinni köku, sem gerðar
höfðu verið þeim til heiðurs.
— Svo hafið þiö auövitaö kynnt
listamenn hinnar yngri kynskóö-
ar?
— Já, og þar man ég meðal
annars eftir Þorsteini frá Hamri.
Vitaskuld má endalaust um það
deila, hversu langt á að ganga i
þessum efpum. Sjálfsagt finnst
sumum, að listkynning hafi verið
of litil I Húsmæöraskóla Reykja-
vikur, öðrum kann að þykja hún
fullkomlega næg. Það verður
aldrei gert svo öllum liki.
Skólinn hefur fylgt
timanum, eins og vera
ber
— Það hefur veriö góöur
félagsandi I skólanum?
— Já, alltaf. Þetta var gott og
notalegt heimili. Þar áttu
kennararnir mikinn hluta að
máli, enda voru þeir spakir hjá
okkur og sjaldan kennaraskipti.
Svo var húsvörður i skólanum,
sem gegndi þvi starfi um þrjátiu
og þriggja ára skeið samfleytt,
enda var hún kölluð „Ingibjörg
okkar.” Hún vann sér það til
frægðar, meðal annars, að hafa
aldrei sofið yfir sig og aldrei kom-
ið of seint heim, þessi þrjátiu ár,
og rösklega það, sem hún gegndi
húsvarðarstarfinu.
— Við höfum nú rætt hér
heilmikiö um Húsmæ&raskóla
Reykjavikur og þann anda sem
rikti innan hans. En hvernig
finnst þér skólinn hafa staðið sig i
straumi timans, ef ég má komast
svo að oröi?
— Mér finnst hann hafa fylgt
timanum, eins og vera ber. Hins
vegar hafa orðið ákaflega miklar
breytingar i þjóðfélaginu og þess
vegna hefur starfsemi skólans
tekiðmiklum breytingum. Nú vill
fólk heldur stutt námskeið, og vel
má vera að það sé það sem koma
skal. Nú er hafin starfsemi i
skólanum undir stjórn nýs skóla-
stjóra, þar sem kennt er á marg-
vlslegum námskeiðum, stuttum
og löngum.Frá þvi20. september
og til jóla, sóttu þessi námskeiö
hvorki meira né minna en 298
nemendur. Til samanburðar viö
þetta má geta þess, að áöur (og
reyndar enn), er hinn raunveru-
legi námstimi I skólanum einn
vetur. Heimavistarstúlkurnar
voru i niu mánuði, en auk þess
voru tvö dagná'mskeið, og stóð hið
fyrra I þrjá mánuöi, en hið siðara
i fimm mánuði. Og svo voru fimm
vikna kvöldnámskeið.
— Getur ekki skólinn haldiö
áfram aö blómstra, þótt starf-
semin færistæ meira til skipulegs'
námskeiöahalds?
— Jú, það er alveg rétt. t vetur
er til dæmis heimavist fyrir 24
stúlkur. Þærbyrja núna strax eft-
ir áramótin. Ég er satt að segja
ákaflega ánægö aö vita til þess,
að heimavistin skuli þó ekki vera
alveg niður lögð, og vonandi á hún
einhverja framtið fyrir sér.
Ég hygg gott til vorsins
— En hvernig er þér nú innan
brjósts, þegar þú litur yfir farinn
veg, eftir áratuga langt starf sem
kennari og skólastjóri
Húsmæöraskóla Reykjavikur?
— Ég lit meö gleði til baka.
Ánægjustundirnar hafa verið
miklu fleiri en hinar. Mér finnst
við oft hafa hrósað sigri, og þeir
sigrar hafa byggzt á samstarfi
kennara, skólastjóra og
nemenda. Yfirleitt hafa allir'
þessir aðilar lagzt á eitt að leysa
þau vandamál, sem að steðjuðu.
Hins vegar er ég fegin að hafa
lokið þessu. Nú eru timamót i
starfsemi skólans, og þess vegna
var timabært aö ég léti af störfum
og nýr skólastjóri tæki við. Ég tel
að skólinn hafi verið mjög hepp-
inn að hafa fengið Jakobinu Guð-
mundsdóttur fyrir skólastjóra.
Hún á að baki reynslu sem kenn-
ari við Húsmæðraskóla Reykja-
vikur.og erþvi kunnug þeim nýju
viöhorfum sem eru að skapast
varðandi starfsemi skólans.
— Og sjálf sezt þú ekki i
helgan stein, þótt þessum áfanga
ævinnar sé lokiö?
— Nei, siður en svo. Ég hlakka
mikið til vorsins, þvi að þá get ég
farið að sýsla við gróður, sem ég
hef aldrei getað sinnt fyrr en
komiðer langt fram á sumar. A
liðnum árum hef ég aldrei verið
laus frá skylduverkum minum
fyrr en um miðjan júli, eða jafn-
vel ennþá seinna, en á þeim tima
er ekki búmannlegt að hefja vor-
yrkjur.
Ég hygg þvl gott til vorsins, og
ég hugsa líka hlýtt til skólans,
sem ég hef starfaö við öll þessi ár,
og óska honum alls góðs.
— VS.
Merki Húsmæöraskóla Reykjavikur. Merkiö er eftirliking af gömlum
lyklahring, en lyklahringurinn hefur iöngum veriö stööutákn hinnar
reglusömu húsmóöur.