Tíminn - 25.01.1976, Blaðsíða 14

14
TÍMINN
Sunnudagur. 25. janúar 1976.
Menn 09 mákfni
Nýjar viðræður verða
að byrja frá grunni
Nokkurra daga óveöurskafli gerði samgöngukerfi landsins óvirkt aö nokkru leyti. Flugsamgöngur lágu niöri, fjallvegir lokuðust og umferö I
borg og bæjum lagöist aö mestu niöur þegar verst lét. Skólar aflýstu kennslu og menn áttu i erfiöleikum aö komast til vinnu á réttum tima.
Þetta minnir okkur á hve lslendingar eru háöir veðurfari og náttúru landsins þrátt fyrir tækni og tæki, sem auðvelda lffsbaráttu. Myndin er
úr Breiðholti. Timamynd Róbert.
Tilkynning,
sem bar árangur
Það er tvimælalaust, að álykt-
un, sem var gerð á fundi þing-
flokks Framsóknarmanna að
Hallormsstað i september 1973,
markaði þáttaskil i þorskastyrj-
öldinni, sem þá stóð yfir. Efni
þessarar ályktunar var á þann
veg, að það myndi leiða til stjóm-
málasambandsslita við Bretland
og endurskoðunar á afstöðunni til
Atlantshafsbandalagsins, ef
brezk herskip héldu áfram til-
raunum til að sigla á islenzk
varðskip. I framhaldi af þessari
ályktun var brezku stjórninni til-
kynnt, þegar ásiglingarnar héldu
áfram, að stjórnmálasamband-
inu yrði slitið innan sex daga, ef
brezku herskipin hefðu ekki áður
farið út fyrir mörk fiskveiðiland-
helginnar. Þetta leiddi til þess, að
Heath óskaði eftir viðræðum við
Ólaf Jóhannesson, er lauk með
lausn deilunnar.
Strax eftir að brezku herskipin
hófu ásiglingar á varðskipin i
þorskastriðinu nú, var sú krafa
borin fram hvað eftir annað hér i
blaöinu, að Bretum yrðu tilkynnt
stjórnmálasambandsslit, ef
ásiglingunum héldi áfram. 1 sam-
ræmi við það lýsti rikisstjórnin
yfir þvi 8. þ.m., að einsýnt væri,
að áframhaldandi ásiglingar
myndu leiða til stjórnmálasam-
bandsslita. Næsta dag bættíst svo
við ein ásiglingin enn og lýsti ut-
anrikismálanefnd Alþingis ein-
róma yfir þvi daginn, sem Luns.
kom hingað (14. jan.), að stjórn-
málasambandsslit væru rökrétt
afleiðing af þessari yfirlýsingu
rikisst jórnarinnar, ef niðurstöður
dómkvaddra manna leiddu i ljós,
að ótvirætt hefði verið um á sigl-
ingu að ræða. Úrskurður um það
lá svo fyrir tveimur dögum siðar
(16. jan.) og endurnýjaði þá utan-
rikismálanefnd áðurnefnda sam-
þykkt sina. Það var þannig full-
ljóst áður en Luns fór héðan, að til
stjórnmálasambandsslita myndi
koma, að óbreyttum aðstæðum.
Rikisstjórnin gekk svo endanlega
frá yfirlýsingu sinni um stjórn-
málasambandsslitin siðastl.
mánudag (19. þ.m.) Um kvöldið
sama dag, birtist tilkynning
brezku stjórnarinnar um að
brezku herskipin yrðu kvödd út
fyrir 200 milna mörkin og að Har-
old Wilson myndi bjóða Geir Hall-
grimssyni til viðræðna um lausn
deilunnar.
Tilkynningin um slit stjóm-
málasambandsins hefur þvi borið
árangur nú eins og 1973. Það hef-
ur enn sannazt, að einbeitni ber
sinn drangur, þegar henni er
réttilega beitt.
Hver verða áhrif
Nato?
Vafalitið hefur það svo átt sinn
þátt i umræddum viðbrögðum
Breta, að bæði nú og 1973 hefur
Atlantshafsbandalaginu og þátt-
tökurikjum þess verið gert ljóst,
aö óvægið þorskastrið gæti haft
ófyrirsjáanleg áhrif á afstöðu Is-
lands til Nato og varnarstöðvar
Bandarikjanna á Keflavikurflug-
velli. I áðurnefndri ályktun þing-
flokks Framsóknarmanna 1973
var þetta greinilega áréttað. Rik-
isstjómin lét Tómas Tómasson
segja þetta greinilega á fundi
fastaráðs Atlantshafsbandalags-
ins, sem var kvaddur saman að
ósk hennar 12. þ.m. Þá óskaði hún
eftir, að Luns kæmi hingað til
þess, að hann gæti gert öðrum
bandalagsþjóðum þetta nægilega
ljóst. Grindvikingar áttu svo
drjúgan þátt i þvi að kynna þetta
sjónarmið.
Það reynir þó fyrst á það hvaða
áhrif Nato og Bandarikin hafa á
Breta, þegar til nýrra viðræðna
kemur. Reynist brezk stjórnar-
völd áfram ósanngjörn i kröfum
sinum, mun það m.a. verða talið
merki um áhrifaleysi eða vilja-
leysi Nato og Bandarikjanna i
þessum efnum, og viðhorf Islend-
inga til þessara aðila ráðast mjög
af þvi.
Afstaða
Grindvíkinga
Það er rétt, að islenzkir stjórn-
málamenn hafa ekki viljað
blanda saman landhelgismálum
og varnarmálum. Almenningur
hefur hins vegar gert þetta og
mungera það. Afstaða Islendinga
til varnarmálanna i framtiðinni
mun þvi fara verulega eftir þvi,
hvort eða hvernig landhelgisdeil-
an viö Breta leysist. Það yröi
Nato til óhags, ef brezku herskip-
in kæmu til sögunnar að nýju, en
þó til enn meira óhags, ef gerðir
yrðu samningar, sem telja mætti
óhagkvæma Islendingum.
Fyrir þá, sem hafa viljað halda
landhelgismálinu og varnarmál-
unum aðskildum, tjóir ekki annað
en að gera sér þetta ljóst. Al-
menningur blandar þessum mál-
um saman, hvort sem stjórn-
málamönnum fellur það miður
eða ekki.
Ljóst dæmi um þetta eru mót-
mælaaðgerðirnar, sem hafa átt
sér stað á Keflavikurflugvelli,
einkum af hálfu Grindvikinga.
Þar hafa yfirleitt verið að verki
þeir, sem hafa verið fylgjandi
varnarsamstarfi við Bandarikin.
Þeir eru hins vegar orðnir þreytt-
ir á sinnuleysi Bandarikjanna,
þegar minnsti bandamaður
þeirra er fótum troðinn. Þetta er
skiljanleg afstaða. Liklegt er, að
þeim, sem þannig hugsa, eigi eft-
ir að fjölga ef ekki nást hagstæöir
samningar við Breta.
Ályktun
Alþýðuflokksins
Alþýðuflokkurinn er glöggt
dæmi um þetta. Hann hefur alltaf
verið fylgjandi aðild Islands að
Atlantshafsbandalaginu. Nú hafa
þingflokkur og framkvæmda-
stjórn Alþýðuflokksins samþykkt
að „ögranir og ofbeldi Breta i
fiskveiðilandhelgi okkar hljóti að
hafa örlagarik áhrif á viðhorf Is-
lendinga til varnarsamstarfs ts-
lands innan Atlantshafsbanda-
lagsins og aðildar þess að þvi.”
Formaður Alþýðuflokksins,
Benedikt Gröndal, segir i Alþýðu-
blaðinu fyrra laugardag, að rétt
sé, að „allir viti, að takist ekki að
stýra málinu farsællega i höfn,
geta ekki aðeins varnarmálin,
heldur og sjálf aðildin að banda-
laginu, komið til endurskoðun-
ar.”
Það er vafalaust, að þetta við-
horf Alþýðuflokksins á nú góðan
hljómgrunn hjá þjóðinni. Islend-
ingar vilja fá úr þvi skorið, hvort
þeir eiga einhvers stuðnings að
vænta hjá bandamönnum sinum
eðaekki. Svörin við þvi geta ráöið
miklu um viðhorf almennings til
utanrikismálanna i framtiöinni.
Tómas Tómasson sendiherra
túlkaði tvimælalaust rétt afstöðu
þjóðarinnar, þegar hann sagði á
Natofundinum, að Islendingar
myndu endurskoða stöðu sina i
bandalaginu, ef Bretar héldu ó-
sanngirni sinni áfram. Islending-
ar vænta stuðnings frá banda-
mönnum sinum, og þó einkum
Bandarikjunum. Vonbrigöi i
þessum efnum geta haft ófyrir-
sjáanlegar afleiðingar, ef ekki
nást samningar við Breta, sem
geta talizt viðunandi og þeir hef ja
þorskastrið að nýju.
Grundvöllur
nýrra viðræðna
*
Það er vissulega verulegur
árangur, að Bretar kalla herskip
sin út fyrir mörk fiskveiðiland-
helginnar og óska eftir viðræðum
milli forsætisráðherranna um
málið. Þó er þetta ekki aðalatrið-
ið, heldur hitt, hvort skilningur
brezkra stjórnvalda á ástandi
þorskstofnsins og forgangsrétti
strandrikisins hefur nokkuð auk-
iztfrá þvi,sem verið hefur hingað
til. Það veltur alveg á þessu,
hvort nokkur endanlegur árangur
næst af viðræðum forsætisráö-
herranna eða ekki.
Af hálfu Geirs Hallgrimssonar
forsætisráðherra hefur jafnan
verið lýst yfir þvi, að komi til
nýrra viðræðna milli Islendinga
og Breta, verði að byrja á þeim
frá grunni. Fyrri viðræður verða
ekki lagðar neitt til grundvallar,
og öll tilboð, sem komið hafa
fram i þeim, eru úr sögunni. Eðli-
legur grundvöllur nýrra viðræðna
er sú skýrsla, sem islenzkir fiski-
fræöingar hafa samið um ástand
þorskstofnsins, og brezkir fiski-
fræðingar hafa fallizt á i höfuðat-
riðum. 1 viðtali við fréttamanna
Rikisútvarpsins eftir ráðherra-
fund Nato i desember, lýsti Call-
aghan utanrikisráðherra Breta
sig fylgjandi þvi, að fyrst verði
athugað i nýjum viðræðum hve
mikil heildarveiðin mætti vera.
Þetta kom aldrei til verulegrar
athugunar i hinum fyrri viðræð-
um. í framhaldi af þvi, þegar sér-
fræðingar hafa orðið ásáttir um
heildarveiðina, kemur það að
sjálfsögðu næst til athugunar,
hvað strandrikinu ber samkvæmt
forgangsrétti þess.
íslenzk
þjóðernishyggja
Tfminn birti siðastl. miðviku-
dag athyglisvert erindi, sem sr.
Heimir Steinsson flutti á sam-
komu Framsóknarmanna i
Grimsnesi i haust. Heimir vék
m.a. að þjóðernismálum og
sagði:
„Þjóöerniskennd íslendinga er
afeigin toga, —ólik mörgu þvi,er
i sögunni gengur undir þessu
nafni. Hún er ekki hávaðasöm eða
hvatvis, alls óskyld hergöngum
og trumbuslætti. Við höfum raun-
ar ekki lært hana á vigvöllum,
heldur af sambúðinni við landið.
Hin þögula og um aldur óútkljáða
lifsbarátta islenzkrar alþýðu i
harðbýlu og þó gjöfulu umhverfi
hefur mótað þessa tilfinningui
brjóstum okkar: Hér eigum við
heima, þetta er okkar land, með
kostum og göllum. Alhvitur jök-
ull, hrjóstrug öræfi, grösugur
hagi, gróin tún, fénaður i haga,
gullinn særinn, — þarna eru rætur
þeirrar hljóðlátu ástar, sem bær-
'ist i brjóstum okkar og tjáð hefur
verið öld fram af öld á þeirri tig-
inbornu og meitluðu tungu, sem
varð burðarás islenzkrar há-
menningar i ellefu aldir.
Það er þá einnig einkenni is-
lenzkrar þjóðerniskenndar, að
hún hefur aldrei getið af sér ein-
strengingslega þjóðernisstefnu,
aldrei skapað glaðbeitta þjóðern-
issinnaflokka, er næðu varanleg-
um áhrifum. Hugmyndir um slikt
eiga það jafnvel til að kalla fram
bros i annað munnvik Islendings-
ins. Það er eins og okkur finnist,
að verið sé að býsnast yfir sjálf-
sögðum hlut.
Hinu er ekki að neita, að is-
lenzkir stjórnmálaflokkar eru
misjafnlega opnirfyrir þeirri föð-
urlandsást, sem án orða býr við
hjartarætur manna i byggðum
þessa lands. Ýmis stjórnmálaöfl
til hægri og vinstri hafa löngum
veriðönnum kafin við að safna að
sér erlendum kenningum og leið-
beiningum og flytja heimamönn-
um þessa spekt. Fólkið i landinu,
almenningur dreifbýlisins hefur
sjaldnast verið ginnkeyptur fyrir
sliku. Sizt er hægt að ætlazt til
þess, að landsmönnum falli það i
geð, er islenzkir leiðtogar beint
eða óbeint framganga i tröllatrú á
hjartahrein stórveldi i austri eða
vestri. Hér á landi er sú stefna að
öðru jöfnu mest metin, sem i
þessu tilliti fer bil beggja og
tr.eystir þvi bezt, sem islenzkt er.
Þess vegna heldurfólkið i landinu
tryggö við slika stefnu, eflir slikt
islenzkt miðsóknarafl.”
íslenzk
utanríkisstefna
Heimir Steinsson segir enn-
fremur:
„Þar með er ekki sagt, að þetta
fólk sé öðrum mönnum hávaða-
samara um þjóðernistilfinningu
sina. Umræður um þjóðernismál
hafa verið ofarlega á baugi um
árabil, og kemur þar einnig til
ágreiningur um utanrikisstefnu
og landvarnir. A þessum vett-
vangi hafa hæstfyrirliðar tveggja
öfgahópa: Annar hópurinn vill
hafa að engu þá staðreynd, að Is-
lendingum er það brýn nauðsyn
að tryggja öryggi sitt með nokkr-
um hætti. Af ýmsum hvötum er
þess krafizt, að við til fullnustu
slitum þvi hernaðarsamstarfi,
sem veitir okkur nokkra von um
setugrið i landinu á ævinlega við-
sjálum timum. — Hin er sú stefn-
an, er á engan hátt vill hrófla við
úreltum hugsunarhætti kalda
striðsins, en heimtar, að rikjandi
ástandi varnarmálum Islendinga
verði óbreytt um ófyrirsjáanlega
framtið og áhrif Bandarikja-
manna hér á landi jafnvel fremur
aukin en rýrð.
Hvorug þessara stefna er is-
lenzk að eðli til, enda báðar
mengaðar alþjóðahyggju, taka
fremur mið af hugmyndafræði-
legu þrátefli risavelda en af is-
lenzkum sérhagsmunum.
íslenzk er hún hins vegar sú
utanrikisstefna, sem reynt hefur
verið að móta siðustu fimm árin.
Hún er byggð á raunsæju sjálfs-
mati smáþjóðar, er hlýtur með
nokkrum hætti að sjá sér far-
borða i veröld, sem er grá fyrir
járnum. En jafnframt er kjarni
þessarar stefnu sá, að aldrei skuli
nokkurt tækifæri látið ónotað til
að draga úr þeim hættum, sem
ævinlega fylgja þátttöku dverg-
rikis i vopnaleik trölla.
Hugmyndin um vaxandi for-
ræði tslendinga yfir herstöðinni i
Keflavik er hér athyglisverðust.
Við þá hugmynd voru margar
vonir bundnar, og svo er enn,
enda er þessi hugmynd sem fyrr
yfirlýst og óbreytt stefna þeirra,
er að henni stóðu.” — Þ.Þ.