Tíminn - 25.01.1976, Blaðsíða 17

16
TÍMINN
Sunnudagur. 25. janúar 1976.
Sunnudagur. 25. janúar 1976.
TÍMINN
17
11
II
•:
'
m
m
m
m

m
m
EINN DAG, ekki alls fyrir
löngu, þegar éljagusur gengu yfir
Reykjavik og nágrenni hennar,
en sólin skauztfram á milli skýj-
anna, hvenær sem hún sá sér
færi, lagði blaðamaður frá
Timanum leið sina inn að Hátúni
12 i Reykjavik, þar sem Fjálfs-
björg landssamband fatlaðra
hefur af miklum myndarskap
reist hús fyrir fatlað fólk.
Maðurinn,sem sóttur varheim,
heitir Þorbjörn Magnússon. Þor-
bjöm er einn þeirra manna, sem
hafa glimt við mikla erfiðleika og
sigrað þá. Ekki þó svo að skilja,
að sjúkdómur hans hafi verið
sigraður, öðru nær, heldur hefur
sjukdóminum ekki tekizt að sigr-
ast á Þorbirni, óbilandi kjarki
hans og þrautseigju. Saga slikra
manna er jafnan holl lesning, og
ekki með öllu ófróðleg, einkan-
lega fyrir þá, sem leggjast i rúm-
ið um leið og þeir finna til kveisu-
stings eða kvefvellu.
Sveitapiltur af Austur-
landi
— En nú skulum við heyra,
hvað Þorbjörn hefur að segja.
— Er langt siðan þú komst
hingað að Hátúni 12?
— Ég var með þeim fyrstu sem
fluttu inn i þetta hús, fyrir rösk-
lega hálfu þriðja ári, en áður
hafði ég verið álika lengi á
Reykjalundi, eða um það bil hálft
þriðja ár.
— En hvaðan bar þig að, þegar
þú komst á Reykjalund?
— Ég kom austan af Reyðar-
firði, þar sem ég hafði átt heima i
tuttugu og átta ár.
— Það er þá eins og undirritað-
ur þóttist vita, að þú værir upp
runninn af Austuriandi?
— Já, ég er Austfirðingur i húð
og hár, næstum svo langt aftur
sem ég veit. Ég fæddist að
Hallgeirsstöðum i Jökulsárhlið 3.
júli 1920. Foreldrar minir voru
Magnús Arngrimsson frá Galta-
stöðum ytri i Hróarstungu og
Helga Jóhannesdóttir frá
Syðri-Vik i Vopnafirði.
Ég fluttist að Másseli i Jökuls-
árhlið, þegar ég var á öðru
aldursári, og átti þar heima á
meðan ég var i Hliðinni.
— Þú hefur auðvitað vanizt öll-
um algengum sveitstörfum, eins
og aðrir unglingar á þeim árum?
— Já, og kunni þvi vel. Hafi
verið eitthvað einmanalegt i Hlið-
inni á uppvaxtarárum minum, þá
fann ég að minnsta kosti ekki til
þess, þvi að ég þekkti ekkert ann-
að. Mér þótti gaman að sýsla við
kindur, og hefði áreiðanlega unað
mér vel við það, ef heilsan hefði
leyft.
— Hvenær varðst þú fyrir þinu
heilsufarslega áfalli?
— Þegar ég var rúmlega árs-
gamall, datt ég niður stiga, og þá
hefur mænan i mér áreiðanlega
skaddazt. Þetta kom þó ekki i veg
fyrir það að ég lærði að ganga. Ég
mátti heita sæmilega hraustur til
gangs fram yfir fermingu. Ég get
eiginlega ekki talið að byrji að'
halla -undan fæti, neitt að ráði,
fyrr en ég var sextán til sautján
ára. Ég fór þá smám saman að
eiga erfiðara með allar hreyfing-
ar.
— Fór þetta svo að lýsa sér
sem iömun i fótum?
— Nei, það var fyrst aðallega i
mjöðmum, og þó öllu fremur i
mjóhryggnum, en að visu varð
lika fljótt nokkur vöðvarýrnun i
fótum, einkum ofan til, og svo
uppi i bakinu. Þessu fylgdi mikil
þreyta og erfiðleikar á að hreyfa
liðamót.
— Og þetta er allt þessu eina
áfalli að kenna, þegar þú datzt
niður stigann forðum?
— Já, ég held að óhætt sé að
rekja orsakirnar þangað. Ég veit
ekki til þess að yfirleitt hafi neitt
annað gerzt, sem hafði getað
valdið sjúkdómi minum. Hins
vegar hafa aðrar ytri aðstæður
sjálfsagt valdið nokkru um. Ég
vann likamlega erfiðisvinnu á
meðan ég gat, og ég man, að ég
var oft mjög þreyttur, þegar ég
var að smala fé upp um öll fjöll,
eða bera vatn. Auðvitað hef ég i
raun og veru aldrei haft orku til
þess að vinna slik verk, þótt ég
gerði það.
Hugurinn stóð til frek-
ara náms
— Langaði þig ekki að komast i
skóla, svo bókhneigður sem þú
ert, eins og þú átt kyn til?
— Ég fór i héraðsskólann á
Eiðum árið 1940, þegar ég stóð á
tvitugu, og var þar i tvo vetur.
— Þá hefur heilsan enn verið
allgóð?
— Ég gekk alla stiga hjálpar-
laust, og mátti heita sæmilega
hress.
Þegar Eiðaverunni var lokið,
fór ég heim til min og var eitt
sumar heima, en mig langaði að
halda áfram námi, og hugðist nú
fara i Samvinnuskólann. Ég fór
hingað suður til Reykjavikur og
hitti Jónas Jónasson, skólastjóra
Samvinnuskólans, en hann taldi
ýmis tormerki á þvi að ég gæti
stundað nám i skólanum. Þar var
engin heimavist, og ekki einu
sinni nein ibúð i húsinu, en aftur á
móti miklir stigar, og þegar hér
var komið sögu, átti ég orðið
býsna erfitt um gang, svo mér
leizt ekki á að þurfa að stunda
nám á einum stað, sofa á öðrum
og jafnvel kaupa fæði i hinum
þriðja. Ég hélt þvi heim aftur,
„Það tekur þvi
ekki að vera
að vola þessa
stiittn stund...’
— segir Þorbjörn Magnússon, sem hefur frá
unglingsárum átt við alvarlega fötlun að stríða
Þorbjörn Magnússon.
austur á æskustöðvarnar. Ég fór
austur með Esjunni, kom við á
Reyðarfirði og skilaði þar ávisun,
sem ég hafði fengið til þess að
greiða byr junarkostnað af
hugsanlegri dvöl i Samvinnu-
skólanum.
Og sem ég var nú þarna stadd-
ur i kaupfélaginu á Reyðarfirði til
þess að skila ávisuninni, sem ég
aldrei þurfti að nota, þá var
staddur þar hjá kaupfélags-
stjoranum gamall kennari minn
frá barnaskólaárum minum,
Kristinn Arngrimsson. Þegar
hann vissi, hvernig á ferðum min-
um stóð, spurði hann Þorstein
kaupfélagsstjóra, hvort hann
gæti ekki látið mig fá eitthvað að
géra. Þorsteinn hugsaði sig um
andartak og sagði svo: „Hann
ætti að geta skrifað einhverjar
nótur.” Og með voru örlög min
ráðin. Ég skrapp snögga ferð
heim til min, en að mánuði liðn-
um var ég setztur inn á skrifstofu
i kaupfélaginu á Reyðarfirði, og
sat þar i tæpa þrjá áratugi, eins
og ég sagði áðan.
í kaupfélaginu á Reyð-
arfirði
— Voru ekki einhverjar milli-
ferðir á milli heimilis og vinnu-
staðar, sem gerðu þér erfitl
fyrir?
— Ég bjó á gistihúsinu á
Reyðarfirði, sem stendur við
sömu götu og kaupfélagið, en
hinum megin götunnar, og svo
sem fimmtíu til sextiu metrar á
milli húsanna. Fyrstu fjögur árin
komst ég þessa leið hjálparlaust,
en að þeim liðnum varð ég fyrir
þvi óhappi að lenda i bilslysi, með
þeim afleiðingum, að annar
handleggur minn lamaðist alveg
um skeið. — Áður hafði ég þurft
að nota langan staf til þess að
styðja mig við, en eftir að hand-
leggurinn varð máttvana, var
fokið i það skjól, og mátti nú
heita að ég væri i rúminu næstu
vikurnar. Samt dreif ég mig til
Reykjavikur og ætlaði að reyna
að komast inn á sjúkrahús, i
þeirri von að eitthvað væri hægt
fyrir mig að gera þar. En þau
voru þá öll yfirfull, og engin leið
að taka við manni eins og mér,
sem ekki gat sagt, að ég væri eig-
inlega neitt veikur!
Aður en ég fór að heiman, hafði
ég látið hringja til frænku minn-
ar, Jóhönnu Björnsdóttur frá
Surtsstöðum, og hún bjargaði
mér, eins og oft, bæði áður og sið-
ar. Ég dvaldist hjá henni i einar
fimm eða sex vikur hér i Reykja-
vik, hún sá um að fá lækna til þess
að skoða mig, og það bar þó þann
árangur, að fengin var nuddkona
til þess að koma heim til min, þar
sem ég bjó hér. Hún beitti bæði
nuddi og rafmagni, og vist lagað-
ist handleggur minn smám
saman.
Að öllu þessu loknu, fór ég aftur
austur á Reyðarfjörð. Ég neytti
allra bragða sem mér gátu i hug
komið til þess að stiga i fæturna,
en það tókst ekki, hvernig sem ég
fór að, og hefur ekki tekizt enn.
— Gazt þú þá tekið við starfi
þínu i' kaupfélaginu?
— Já, en nú þurfti aðbera mig
upp og ofan stiga. Ég bjó á efri
hæð gistihússins, en borðaði
venjulega á neðri hæðinni. Auð-
vitað hafði ég ökutæki, hjólastól-
inn minn, sem ég ferðáðist i yfir
götuna, ogsvo þurfti að bera mig
upp á skrifstofu kaupfélagsins.
Þetta ástand varaði i tuttugu og
fjögur ár, þvi að það voru aðeins
fyrstu fjögur árin af tuttugu og
Tlmamynd GE.
átta, sem ég komst á milli
hjálparlaust.
— Og við þessar aðstæður
hefur þú unnið fulla vinnu, eða
kannski rúmlega það?
— Fulla vinnu? Ja, það getur
svo sem vel verið. Ég veit að
minnsta kosti að þeir sem áttu er-
indi við mig, voru þakklátir fyrir
að það væri þó hægt að ganga að
mér visum á minum stað. Ekki
þyrfti að óttast að ég væri á
hlaupum út um hvippinn og
hvappinn. Hitt vil ég taka skýrt
fram, fyrst viðerum á annað borð
að tala um þetta, að ég héföi
aldrei getað stundað mina vinnu i
kaupfélaginu á Reyðarfirði svo
lengi sem raun varð á, ef ég hefði
ekki notið hjálpar þeirra ágætu
félaga minna, sem alltaf voru
reiðubúnir til aðstoðar, hvenær
sem ég þurfti á þvi að halda. Það
var ekki einungis að mér væri
hjálpað á milli húsa, heldur var
mér lika færður hádegismatur og
miðdagskaffi frá gistihúsinu á
skrifstofuna, þar sem ég vann.
Vinnan er hverjum
manni nauðsyn
— Nú ert þú kominn hingað
suður i Hátún 12 i Reykjavík.
Hvernig kannt þú svo við þig i
þessu nýja umhverfi?
— Mér hefur aldrei leiðst, hvar
sem ég hef verið, og ég uni mér
ágætlega hér. Mér finnst dagur-
inn meira að segja aldrei
nógu langur.
— Hefur þú einhver ákveðin
verkefni með höndum hér?
— Ég er „upptekinn við að gera
ekki neitt.” Flestir menn myndu
ekki kalla þetta neina vinnu.
— Ertu ekki bókavörður húss-
ins?
— Jú, en það eru ekki nema
þrir timar i viku, sem fara til þess
að sjá um útlán á bókum fyrir
Borgarbókasafnið. Það sýnir
okkur þá velvild að færa okkur
bækur hingað, og svo annast ég
útlánin hér innan húss, bæði fyrir
vistfólk og starfslið.
— Er ekki mjög góð aðstaða
hér fyrir þá, sem ekki geta hreyft
sig nema í hjólastólum?
— Jú, enda er húsið byggt sér-
staklega með það fyrir augum, að
menn geti komizt allra sinna
ferða innan veggja þess, þótt þeir
séu bundnir við að nota hjólastól.
— Aðstaða lamaðs og fatlaðs
fólks i þjóðfélaginu hefur stór-
batnað á siðari árum.
— Já, mikil ósköp, það er hafið
yfir allan efa. Aður þurftu flestir,
sem svo var ástatt um að sitja þar
sem þeir voru komnir, flestir inni
á heimilum. Hinir, sem einhverra
hluta vegna komust út á vinnu-
markaðinn, voru hreinar undan-
tekningar.
— Enn mun þó sitthvað á
skorta til þess að allt sé eins og
æskiiegast væri i þessum efnum.
Hvað telur þú brýnasta hags-
munamál lamaðs og fatlaðs fólks
á tslandi núna?
— Að þvi sé séð fyrir nægri og
góðri vinnu við þess hæfi. Það er
mikið nauðsynjamál, hvernig
sem á er litið. Vinnan er hverjum
einstaklingi nauðsyn, bæði til lifs-
fyllingar og til þess að afla tekna,
og þjóðfélagið þarf að nýta starfs-
krafta allra þegna sinna, hvort
sem þeir eru það sem kallað er
fullvinnandi eða ekki. Hvað lam-
að og fatlað fólk áhrærir kemur
ýmiss konar pökkunarvinna helzt
til greina, og svo skrifstofustörf.
Annars er það mjög misjafnt
hvað hverjum einstaklingi hent-
ar, og fer auðvitað mest eftir þvi
hvers eðlis fötlun hans er.
Beztur er bóklesturinn
— Það fer ekki á milli mála, að
þú ert búinn að vinna mikið afrek
um dagana. En hvað heldur þú að
þér hafi þótt skemmtilegast af þvi
sem þú hefur fengizt við?
— Að lesa bækur. Bækur hafa
verið mítt hálfa'lif, og má segja
að ég sé alæta, þegar lestur er
annars vegar. Þó hef ég mestar
mætur á ljóðum og ljóðrænum
skáldsögum.
— Og sjálfur munt þú ekki vera
alveg saklaus af þvi að hafa haft
yrkingar um hönd?
— Litið var, en lokið er. Ég bar
þetta dálitið við á unglingsárun-
um, og svo varð það venja að leita
til mfn um að sulla einhverju
saman, þegar þorrablót stóðu
fyrir dyrum á Reyðarfirði.
Venjulega var beðið um að þetta
væri eitthvert flim og spé um
náungann, helzt þá sem þorra-
blótin önnuðust hverju sinni. Jú,
ég reyndi að gera þetta eftir beztu
getu, — en það er allt liðin tfð.
— Kanntu ckki eitthvað sem
óhætt er að láta flakka?
— Þetta var allt svo bundið
stað og stund, að það myndi ekki
skiljast nema af örfáum kunnug-
um, og þvi er þýðingarlaust að
birta það i blöðum. Ég hef ekki
heldur haldið þessu neitt saman,
og er búinn að gleyma mörgu.
Mér þykir bara verst, ef vinur
minn, Helgi Seijan, hefur haldið
þessu dóti til haga, en hann var
löngum einn helzti maður þorra-
blótanna á Reyðarfirði. Hann
hefur stundum farið með visur
fyrir mig, sem hann segir að ég
hafi ort, en hef löngu verið búinn
að gleyma.
— Nú þarf að visu ekki mikinn
speking til þess að sjá það Þor-
björn, að ærið átak muni vera að
vinna ævistarf sitt við þær
aðstæður, sem lifið hefur fært
þér. En mig langar nú samt til
þcss að spyrja þig að lokum,
hvort þú sért ánægður með lifið,
eins og það varð.
— Ég hef fyrir löngu sætt mig
við hlutskipti mitt i lifinu. Það er
nú einu sinni rétt, sem Guðmund-
ur Böðvarsson skáld sagði, að
„eina ævi og skamma eignast
hver um sig”. Mér finnst ekki
taka þvi að vera að vola, þótt eitt-
hvað sé öðru visi en við hefðum
kosið, þessa stuttu stund, sem við
staðnæmdumst „á ströndinni
frægu við hafið.”
— VS.
Bækur hafa löngum veriö yndi og eftirlæti Þorbjörns Magnússonar, enda er hann
ákaflega fjölfróður maður og viðlesinn og hefur bókmenntasmekk ágætan, eins og
bezt sést, þegar gluggað er i bókaskáp hans. Hér má sjá nokkurn hluta bóka hans,
sumar i hillum, aðrar á borðinu, — og pipan og gleraugun á sinum stað. Það er þvf
fýsilegt að heimsækja Þorbjörn, hvort sem menn vilja ræða við hann sjálfan eða
glugga I bók honum til samlætis. TimamyndGE.

m
m
M
:::
■
•ÍÍÍA
:i:j:j:j:j
m
■ :
1
■
I!
Gistihúsið á Reyðarfiröi. Hér, á efri hæðinni, átti Þorbjörn heima i hart nær þrjá áratugi.
liiliislýjllliliil
m
II
1

íjjijjj
II
p