Tíminn - 07.04.1976, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Miövikudagur 7. april 1976.
Kammersveit
Reykjavíkur
Kammersveit Reykjavikur
hélt hljómleika 13. marz sl. i
Menntaskólanum við Hamra-
hlið, helgaða 20.-aldar tónlist. A
efnisskránni voru 4 verk, Adieu
eftir Karlheinz Stockhausen, 1
call it eftir Alta Heimi Sveins-
son, Tropi eftir Niccolo Castigli-
oni, og Folk songs eftir Luciano
Berio. Alti Heimir stjórnaði
sinu verki, en Páll P. Pálsson
hinum. Rut Magnússon söng I
call it og Folk songs. Loks voru
umræður um tónlistina og
tilveruna, sem Atli stýrði.
Um tónlist á breiðum
grundvelli
Umræöurnar hófust með þvi
að stjórnandi gerði stutta grein
fyrir verkum þeim sem flutt
höfðu verið og höfundum þeirra,
en siðan hófust frjálsar umræð-
ur. Jónas Ingimundarson pianó-
leikari sagðist aöspurður hafa
haft gaman að þátttöku sinni i
þessum tónleikum (hann gauf-
aði m.a. með pilsnerflösku inn-
an i flyglinum) og taldi sitt 6-ára
nám hafa komið að góðum not-
um þar, en Rut Magnússon kvað
1 call it gera nýjar og örvandi
kröfur til söngvara. Þá kom það
fram, að nútima-tónskáld teldu
litinn akk i þvi að „láta
áheyrendum liða vel” á tónleik-
um — þeirra helzta keppikefli
væri að koma mönnúm á óvart.
Tónleikagestur benti á að
„undrun” væri ekki nema ein
nóta á tónborði tilfinninganna
(ef svo mætti að orði komast).
Lauk svo þessum umræðum,
þar sem i hönd fór fundur i
Tónskáldafélaginu, en engum
duldist að Atli Heimir tekur sig
vel út i sinu nýja hlutverki sem
Superstar norrænnar tónlistar.
Tilraun um tónstyrk
Fyrst á efnisskrá var Adieu
eftir Kölnar-gúrúinn Karlheinz
Stockhausen. Fimm blásarar
fluttu, að einhverju eða veru-
legu leyti frá eigin brjósti, þvi
tónskáldið mun gefa hljóðfæra-
leikurunum allfrjálsar hendur
um útfærsluna. Ekki verður
með sanni sagt að Adieu hafi
verið tiðindamikið i þessum
flutningi, aðaláherzlan virtist
vera lögð á kurteislega dýna-
mik. Þetta minnir á „Zeit-
masse” sama höfundar, en i 187.
takti þess verks spila 4 hljóðfæri
einn hljóm allan taktinn, en
breyta styrkleikahlutföllum i
sifellu: ibóið byrjar ppp og ger-
ir smá-crescendo upp i p i
endann: flautan lækkar sig
rólega úr p, hækkar sig siðan
heldur örar i p aftur, og heldur
þeim styrk út siðasta þriðjung
taktsins, enska hornið sækir sig
úr ppp I mp i miðjum takti og
siðan niður aftur sömu leið,
klarinettan heldur p um hrið, en
dregur siðan niður. Hér er þvi
farið meö tónstyrk á sama hátt
og tónhæð i venjulegri tónlist.
Fyrir óæft eyra, a.m.k. er þessi
tónlist „timalaus”, án upphafs
og endis annars en þeirra at-
burða er hljóðfæraleikararnir
koma og fara aftur.
Heimspeki handa ungl-
ingum
Nú var flutt I call it eftir Atla
Heimi Sveinsson, sem samið
var fyrir söng Rutar Magnús-
son. Textinn er eftir Þórð Ben.
Sveinsson myndlistarmann,
tekinn úr sýningarskrá Súmm-
ara i Hollandi, en „kvæði” þetta
er hugleiðing Þórðar Ben. um
listaverk sitt á sýningunni, hvit-
an gúmmisvan, sem keyptur
var i leikfangaverzlun. Stjórn-
andi las textann i upphafi, til
þess að tónleikagestir gætu bet-
ur áttað sig á hugsunum skálds-
ins. Hljóðfæraskipan i verkinu
er tvö slagverk, pianó, knéfiðla,
hátalari og segulband. Stjórn-
andi stýrði rafeindabúnaðinum,
með þvi að tengja hátalarann
hinum ýmsu hljóðnemum eða
segulbandstækinu, en söngvari,
stjórnandi, og hljóðfæraleikarar
fluttu ýmist i hljóðnema, þannig
að hljóðið kom ofan af vegg, eða
beindu hljóðum sinum milliliða-
laust út i sal til áheyrenda.
Eins og önnur verk Alta er I
call it sniðugt og skemmtilegt
en lærðir menn segja að þetta sé
meðal hans beztu tónsmiöa.
Flutningurinn tókst stórvel, og
Rut „brillieraði” — vafasamt
er að hér syngi betri söngkona
um þessar mundir.
Punktar
Leiðinlegasta verkið á efnis-
skránni var Tropi eftir Niccolo
Castiglioni — eftir þvi sem Atli
sagði „punktaverk eins og allir
sömdu á þessum árum” (1950-
’60).
Siðast var flutt Folk songs
eftir Berio, 11 sönglög frá ýms-
um löndum. 9 þessara laga eru
útsetningar höfundar, en tvö
frumsamin. Rut geri þessu
aðdáanleg skil, ekki sizt „Azer-
baijisku ástarljóöi”, sem hún
varð að endurtaka vegna
hrifningar áheyrenda, þvi
hún virtisthafa „allra kvikinda
mál” (ensku, armensku,
itölsku, frönsku), auk söngsins
(og söng blaðlaust).
Tónleikar þessir voru sem
sagt hinir skemmtilegustu,
enda svaraði kvenrödd i salnum
þeirri spurningu Atla Heimis:
„Jæja, var þetta ógurlega ljótt
og leiðinlegt?” — „Dásamlegt”.
1.4. Sigurður Steinþórsson.
Hákon Bjarnason, skóg-
ræktarstjóri, flutti hér á dögun-
um erindi i hljóðvarp, sem ég
freistaðist til að hlýða á. Það er
nú raunar ekkert nýtt, að þessi
ágæti maður láti ljós sitt skina á
sviði landgræðslu eða þó öllu
fremur landeyðingar, þvi viss-
um mönnum virðist það mun
hugstæðara að halda þvi á lofti,
sem illa fer, en hinu sem vel er
gert. Slikur málflutningur er á
engan hátt til fyrirmyndar og
telst þvi til áróðurs, enda erum
viö bændur ekkert óvanir sUku
— nú i seinni tið. „Sá veldur
miklu, sem upphafinu veldur”.
Halldór bóndi i Laxnesi byrjaði
snemma á aö kasta skit I vini
sina og vandamenn, samanber 1
túninu heima. Þessi iðn virðist
blessuðum karlinum alltaf jafn
hugstæð, enda gengur þessi
árátta likt og rauður þráður i
gegnum flestar hans lönguvit-
leysur. Siðan kom Gylfi okkar
Gislason og lét ekki sitt eftir
liggja. Siðast en ekki sizt má
nefna fjölmiðla ýmis konar, er
nota hvert tækifæri, sem býðst,
bæði á erlendum og innlendum
vettvangi, til að vega að bænda-
stéttinni á hinn lymskulegasta
hátt. Ég er ekki með þessu að
halda þyi fram, aö bændur séu
einhverjar æðri verur, þvi fer
viös fjarri — en hvers vegna
alltaf bændur? hjá þvi fólki,
sem þykist vera að berjast gegn
spjöllum i riki náttúrunnar?
Hvað um veiðimennina? Hverju
nafni sem þeir nefnast? Þar eru
alltaf fundin upp ný og ný
djöflatæki, sem tortima öllu lifi
á hinn voðalegasta hátt — er
ekkert athugavert við það? Ég
ætla ekki að fara út i þá sálma
frekar á þessu stigi málsins.
Það yrði of langt mál, en „hver
einn gái aö sinni sekt, syndin
þjáir alla”. Mig langar samt til
að geta þess, að bændur gefa
stóran hlut af þvi, sem þeir taka
úr riki náttúrunnar, aftur til
baka — i margs konar áburðar-
tegundum, en veiöimennirnir
gefa ekkert til baka i langflest-
um tilfellum.
Auönir og öræfi hafa ætið ver-
ið til á okkar kalda og hrjóstuga
landi. Þótt eigi dragi ég i efa, að
flatarmál þess lands hafi aukizt
siðan á landnámsöld, hefur þar
að mestu ráðið eyðing skóg-
anna. Þeir hafa vitaskuld
myndað gott skjól einsog Hákon
gat um I erindi sinu. En sauð-
kindin eyddiþeim ekki. nema að
mjög litlu leyti. Það voru
mennirnir, sem gerðu það, til
þess að bjarga lifi sinu og sinna.
Lái þeim hver sem vill — ég geri
þaðékki. Það var engin „elsku
mamma” að draga fram lifið
hér á landi i harðærunum áíður
fyrr, þegar fólkið hafði hvorki I
sig né á — og sjúkrahús, vöggu-
stofur og elliheimili voru á
hverjum bæ. Hin svokallaða
landeyðing er ekkert nýtt fyrir-
bæri hjá okkur, „gáleysingjum”
tuttugustu aldarinnar.
Jóhann Sigurjónsson kvað
fyrir aldamót „oft ég svarta
sandinn leit sviða grænan
engjareit”. Nú er þessi engja-
reitur uppgræddur og miklu
meira en þaö. Þvi óhemju stór
landsvæði hafa verið grædd upp
viðs vegar um land og ætið verið
tekið fyrir það, sem verst var
komiö, þ.e. örfoka land. Ég veit
ekki hve þetta land er viðáttu-
mikið alls, en þó ætla ég að
mörgum alikálfi nútimans
kynni að verða ómótt, ef hann
ætti að kjaga um það allt á ein-
um degi. En betur má ef duga
skal, hins vegar er litt sæmandi
að geta þess að engu, sem vel er
gert. Vegna þess að mjög mikið
starf hefur þarna verið innt af
hendi við hin erfiðustu skilyrði
— án þess að beiðast launa að
kveldi. Þegar fyrstu land-
nemarnir komu hingað austan
um haf, er talið, að tsland hafi
verið skógi vaxið „milli fjalls og
fjöru”. Þetta er vitanlega hrein
della — og á hvergi heima nema
i skáldsögum. Það hefur aldrei
vaxið skógur hér á landi, sem
heitið getur — fyrir ofan þrjú til
fjögur hundruð metra yfir sjó,
né á heiðum uppi, nema
kræklótt og rislágt kjarr.
Ég vil þakka Hákoni Bjarna-
syni fyrir vel unnin störf i skóg-
rækt, þar hefur hann unnið mjög
gott verk, að ég hygg. En ég er
honum ekki sammála i þvi, að
ómögulegt sé að rækta skóg
nema útrýma sauðkindinni. Min
reynsla er allt önnur. Aðaldæla-
hraun talar þar skýru máli.
Skógurinn i þvi hefur vaxið jafnt
og þétt ár frá ári, siðan ég var
barn — og þó gengur fé þar
mjög mikið. Það má vera, að
hrislurnar heföu orðið eitthvað
beinni og rishærri, ef hraunið
væri friðað, en þó efa ég það.
Einhver lét þau orð falla nýlega,
að tiöarfar hefði litil sem engin
áhrif varðandi landeyðingu —
og þá sennilega einnig land-
græöslu. Þetta er furðulegur
misskilningur. Vera má að önn-
ur regla gildi á Suðurlandi, en
hér fyrir norðan, ég skal ekkert
fullyrða þar um. En tæplega
finnst mér það senriilegt, þvi
Runólfur heitinn Sveinsson og
Páll bróðir hans voru búnir að
rannsaka þetta atriði i langa
herrans tið — og niðurstaða
þeirra var sú, að munurinn væri
alveg stórkostlegur, eins og þeir
komust að oröi I samtölum við
mig, og kom það heim og saman
viö þá reynslu, sem ég hafði afl-
að mér fram að þeim tima. Og
siðar kom þetta enn betur i ljós
— þ.é. á kalárunum svo nefndu.
Hvað gerist t.d. i sambandi við
skógræktina, þegar illvig hret
koma á vorin, er verst gegnir?
Tugþúsundir plantna eyðileggj-
ast og margfalt fleiri hljóta ævi-
löng örkuml. Melurinn, þessi
harðgerða jurt, fær ekki einu
sinni rönd við reist, þegar úr
hófi keyrir með svalviðrin, hér
norðaustanlands a.m.k. Niður i
byggð skilar þessi útvörður
allra hérlendra grastegunda
ekki af sér spirunarhæfu fræi.
Þegar sumrin eru mjög stutt og
svöl og uppi á skjóllausum
ösræfum, er ástandið vitanlega
enn verra hjá veikburða gróðri,
sem á örðugt uppdráttar, ekki
sizt, þegar mörg köld ár dynja
yfir, hvert á eftir ööru með ros-
um og gauragangi, tæta jarð-
veginn upp og hrista jurtirnar
til, sem eru að streitast við að
halda jafnvægi. Eitt er svo enn
ótalið i þessu sambandi, en það
er uppskera. Það er sprettan á
hálendinu og vlðar, miðað við
góðæri, hún er hálfu minni, þeg-
ar illa árar ogsauðkindin geng-
ur þá mun harðar aö beitinni, til
að fá sina kviöfylli, sem sagt þá
er voðinn vis.
Ég nefndi áðan sauðkindina,
enda er það vist hún, sem ótrú-
legur fjöldi fólks hefur á milli
tannanna — þetta mannelska,
meinleysis grey . En mig lang-
ar nú samt til að nefna hestinn
aðeins á nafn, þarfasta þjóninn,
sem einu sinni var, en er þaö nú
ekki lengur, nema i fáum tilfell-
um. Hann er raunar „stikkfri”
að þvi er virðist, samt veit ég
ekki betur en drottinn hafi gefið
honum i vöggugjöf skaðræðis
kjaft, sem hann notar óspart,
vetur, sumar, vor og haust. Og
þegar hann er búinn að setja
alla jörð i flag hjá eiganda sin-
um, fer hann bara til nágrann-
ans og hjálpar þar upp á sakirn-
ar. Hákon Bjarnason sagði i er-
indi sinu að það væri nóg að
friða landið, þá greri það upp af
sjálfsdáðum. Ef svo væri, stæð-
um við á grænni grein, en málið
er nú þvi miður ekki svona ein-
falt. Hólasandur er gott dæmi
þessa. Hann liggur austan
Laxárdals — þess er fyrr á tið
átti að sökkva i „sæ” aö fullu,
eins og til stóð i upphafi, sem og
fleiri kjörgripum hérlendrar
náttúru, á meðan sakfelldir um-
bótamenn voru að klæða gróðri
örfoka land eða þvi sem næst.
En sleppum þvi. Þetta svæði
var girtí þvi augnamiði, að það
gréri upp, ef friöað yrði, fyrir
ágangibúfjár. En reynslan varö
allt önnur, þvi sandurinn tók
engum breytingum við friðun-
ina, samt er þar ekkert fok svo
heitið getur — möl og smástein-
ar valda þvi. Eftir 30 ár eða þar
um bil, var girðingin svo lögð
niður — og landið á þessu svæði
öllu var þá nákvæmlega eins,
hafði alls engum breytingum
tekið i öll þessi ár. Viða hagar
þó öðru visi til. Það skal fúslega
viðurkennt, um það mætti ræða
og rita næstum endalaust, en I
svo þýðingarlitlu karpi tek ég
engan þátt frekar, vegna þess
að einmitt þeir, sem liklegastir
teljast þar til stóryrða, eru
þannig i stakk búnir að á þá bita
engin rök, hækka bara róminn
og tanna skjaldarrendurnar,
eins og berserkirnir til foma —
er þeir hugðu til atlögu.
Að siðustu þetta. Þótt allir
bændur á tslandi yrðu flæmdir
burtu af jörðum sinum með ný-
tizkulegustu aðferðum, skákað
niður á malbikið til að hjálpa
sjómönnunum viö það að leita
uppi siðustu fiskana i hafinu —
yrja hrygningarstöðvarnar á
Selvogsbanka og gerast þrælar
erlendra auðhringa, þá gréri
megin hluti öræfanna okkar
aldrei upp, vegna þeirrar ein-
földu ástæðu, að þar eru engin
skilyrði fyrir hendi, hafa ekki
verið og munu aldrei verða.
Valtýr Guömundsson,
Sandi I Aðaldal
Valtýr Guðmundsson, Sandi í Aðaldal:
Gjafir voru
okkur gefnar