Tíminn - 15.01.1977, Side 7

Laugardagur 15. janúar 1977
7
(Jtgefandi Franisóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. RLstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Ritstjórn-
arfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Auglýsingastjóri:
Steingrfmur GIslason.Ritstjórnarskrifstofur i Edduhúsinu
við Lindargötu, sfmar 18300 — 18306. Skrifstofur i Aöal-
stræti 7, simi 26500 — afgreiöslusimi 12323 — auglýsinga-
simi 19523. Verö i lausasölu kr. 60.00. Askriftargjald kr.
1.100.00 á mánuöi. Blaðaprenth.f.,
Ný hætta
Það hefur um langt skeið verið mikið áhyggjuefni
Islendinga, að hóflaus véíði útlendinga á Islands-
miðum geti leitt til útrýmingar á fiskstofnunum.
Þvi hefur baráttan fyrir stækkun fiskveiðilögsög-
unnar verið mesta sjálfstæðismál þjóðarinnar á sið-
ari áratugum. Með Oslóar-samningnum, sem
gerður var á siðastliðnu ári, náðu íslendingar full-
um yfirráðum yfir 200 milna fiskveiðilögsögu. Hér
eftir ætti þvi ekki að stafa hætta af ágengni útlend-
inga á íslandsmiðum, ef Islendingar gerast ekki of
undanlátssamir og hætta að halda vöku sinni.
En svo vill oft reynast, að þegar einni hættunni er
afstýrt, tekur önnur við. Þess vegna er ekki um
neitt lokamark að ræða i sjálfstæðisbaráttunni,
heldur er hún ævarandi. Sú hætta, sem nú er fram-
undan, er i tengslum við oliuverðhækkunina og af-
leiðingar hennar. Af þeim ástæðum fer öll orka si-
hækkandi i verði. Fyrir tiltölulega fáum árum, hefði
það ekki þótt svara kostnaði að nýta oliu þá, sem
menn vissu um að væri undan ströndum Noregs. Nú
vænta Norðmenn þess, að þessi olia eigi eftir að
gera þá með rikustu þjóðum heims. Fyrir fáum ár-
um, voru menn byrjaðir að afskrifa vatnsorkuna og
telja frekari notkun hennar ekki svara kostnaði. Þvi
dæmi hefur oliuverðhækkunin einnig snúið við. Af
þessari miklu breytingu leiðir það, að nú lita er-
lendir fjármálajöfrar ónotaða vatnsorku íslands i
nýju ljósi. Þó má fastlega gera ráð fyrir, að þessi á-
hugi þeirra eigi eftir að aukast.
Hér er vissulega ný hætta á ferðum, sem getur átt
eftir að reynast þjóðinni eins hættuleg og jafnvel
hættulegri en ágengni útlendinga á íslandsmiðum
ef ekki er gætt nægrar varúðar i tima. Þegar sækj-
ast fjölþjóðafyrirtæki eftir að fá meira og minna
viðtæk orkiíréttindi á Islandi. Svissneski álhringur-
inn hefur þegar náð hér góðri aðstöðu, og myndi ná
hér enn sterkari aðstöðu, ef álbræðslan yrði stækk-
uð um þriðjung eða helming, eins og hann mun hafa
hug á. Þá hefur hann hug á meiri útþenslu, eins og
ætla má á tilboðum hans um tæknilega og fjárhags-
lega aðstoð við rannsóknir á möguleikum stóriðju á
Austurlandi. Fleiri fjölþjóðafyrirtæki má nefna i
þessu sambandi, sem leita hér eftir aðstöðu, og án
efa á þeim eftir að fjölga.
íslendingar verða að gera sér ljóst, að orkan hér
er ekki ótakmörkuð og innan tiðar verður vafalitið
svo komið, ef framfarasókn þjóðarinnar heldur á-
fram með eðlilegum hraða, að þeir þurfa sjálfir á
henni allri að halda. Þá getur orðið erfitt að ná
henni úr höndum fjölþjóðafyrirtækja, enda þótt
samningar hafi verið gerðir til ákveðins tima. Þeir
hafa það þá umfram útlendu útgerðarmennina, sem
sendu skip sin á íslandsmið, að hafa bækistöðvar i
sjálfu landinu og geta skipulagt þar alls konar
þrýstihópa sér til stuðnings. Raunverulegu sjálf-
stæði þjóðarinnar gæti orðið hætt i slikri glimu.
í þessum efnum má ekki eingöngu hugsa um
hagvöxtinn á liðandi stund, heldur um þá framtið,
sem á að búa eftirkomendunum. Það á ekki aðeins
að vera kapp hverrar kynslóðar að skila betra landi
i hendur eftirkomendunum, heldur frjálsu landi og
óháðu og það ekki aðeins á pappirnum, heldur i
reynd. Þ.Þ.
Charles W. Yost, fyrrv. sendiherra hjá S.Þ.:
í
Margt spáir góðu
um næsta áratug
Forustuhlutverk krefst ábyrgðar og aga
Cyrus R. Vance — væntanlegur utanrikisráöherra Banda-
rikjanna.
UM ARAMÓTIN hyggja menn
aö fortlðinni og hugleiöa hvaö
framtiöin beri I skauti sér,
meö þeirri von aö heldur verö
bjartara umhorfs á nýja árinu
en hinu liðna. Og sannleikur-
inn er sá, aö á þessu tveggja
alda afmæli Bandarikjanna er
vissulega nokkurt tilefni til
bjartsýni, ekki aðeins fyrir
næsta ár, heldur fyrir allan
komandi áratug. Þó má ekki
gleyma við slikar umþenking-
ar aövörunaroröum Barböru
Tuchman: „Þaö er aldrei
hægt aö fá laukrétta niöur-
stööu I reikningsdæmi, sem
mannlegir þættir koma inn i”.
Þegar litiö er yfir farinn veg
má segja, að Bandarikjamenn
hafi átt sér eins konar gullöld
eftir sföari heimsstyrjöldina,
þótt þeir geröu sér þaö ekki
ljóst sjálfir. Þeim fannst þeir
vera voldugir, hafa háleitan
tilgang, og vera á bandi hins
góöa I heiminum. Og þessi til-
finning var aö nokkru leyti á
rökum reist.
Bandarlkjamenn höföu
komiö sigri hrósandi frá mikl-
um styrjöldum i Evrópu og á
Kyrrahafi. Þeir höföu stofnað
til Marshallaðstoðarinnar og
Atlantshafsbandalagsins til aö
blása lifi i æöar Evrópu og
halda verndarhendi yfir
henni. Tækniframfarir þeirra
voru byltingu likastar, og þeir
nutu svo til stööugrar og vax-
andi velsældar i rikara mæli
en nokkru sinni fyrr. Þeir nutu
stjórnar fjögurra ágætra for-
seta — Roosevelts, Trumans,
Eisenhowers og Kennedys —
sem allir voru mikilhæfir hver
á sinn hátt. Þeirra var lang-
voldugasti her veraldar, og,
sterkasta efnahagskerfiö. Og
loks haföi þeim tekizt aö skapa
fullt jafnrétti til handa fjöl-
mennasta þjóðernisbrotinu i
landinu, og koma á geysilegu
fátækrahjálparkerfi um
Bandarikin öll.
En skyndilega reiö yfir eins
og holskefla áratugur skakka-
falla og álitshnekkis. Misk-
unnarlaust, og án frambæri-
legra skýringa yfirvalda, rak
hver hörmungin aðra: lang-
vinnt og tilgangslaust blóöbaö
og ósigur I Vietnam, hrörnun
hernaöarmáttar og siögæöis,
firring æskunnar, þunglama-
legt stjórnkerfi rikisins gin-
andi auöhringar ógnandi kerfi
hins frjálsa framtaks, von-
brigöi og heift I fátækrahverf-
um stórborganna, hroki og
spilling Watergate-manna,
bæklað efnahagskerfi, ör-
vænting atvinnulausra — sem
allt leiddi óumflýjanlega til si-
þverrandi sjálfstrausts þjóö-
arinnar og siögæöisvitundar
einstaklingsins.
ÞEGAR þessar hörmungar
voru grannt skoöaöar reynd-
ust þær af tveimur rótum
runnar — sumar voru afleiö-
ing af öfgakenndum kröfum
og skefjalausri tilætlunar-
semi, en aðrar voru af van-
stjórn sprottnar. Hvorugt var
óhjákvæmilegt, og ennþá er
ekki of seint aö bæta úr.
Bandarikjamenn veröa aö
laga lifnaðarhætti sina aö þvi,
sem raunverulega er úr aö
spila, og lyfta til vegs fornum
dyggðum, en jafnframt þarf
viturri stjórnendur, sem
hvorki eru háðir hagsmunum
rikra né fátækra.
Þess vegna verður ekki ann-
aö séö, en aö næsti áratugur
geti oröið Bandarikjunum
gæfurikari en hinn liöni
— þó ekki með þvi aö hverfa
aftur til hinnar einfeldn-
ingslegu sjálfumgleði ára-
tuganna eftir heimsstyrj-
aldirnar tvær, heldur meö þvi
aö aölaga sig skynsamlega aö
þeim kröfum sem viö erum
farin að skilja aö framtiöin
gerir til okkar. Og hvaða af-
staöa skyldi henta þjóöinni
bezt til að aölaga sig nýjum
timum og til aö notfæra sér þá
möguleika, sem meö þeim
skapast?
Vafalaust þrifst þjóöfélag
illa án einhvers vaxtar, en þaö
gerir því örugglega gott aö
þenjastekkiútá öllum sviöum
samtimis. Efnahagsvöxturinn
veröur aö ráöast af þeim hrá-
efnum sem fyrir hendi eru og
þeim orkulindum sem bezt
henta á hverjum tima, af
þverrandi hæfni umhverfisins
til aö standast nauögun og
rányrkju, — og meö fullu til-
liti til þjóöfélagslegra og sál-
rænna afleiöinga af sóun og
misskiptingu auöæfanna.
Stjórnvöld veröa aö endur-
heimta viröingu sina og trú al-
mennings á heiöarleika
þeirra, afkastagetu og rétt-
sýni, og vilja til aö bregöast
vel viö gagnrýni almennings
og afskiptum.
ÞESSA lexiu höfum vér lært af
reynslu siöasta áratugar — aö
vfsu fjarri þvi til fullnustu, en
vér munum halda áfram aö
læra, ef forystumenn vorir, og
þá einkum forsetinn, reynast
kjarkmiklir og einaröir. Ef
foringjar Bandarikjanna og
annarra þjóöa bæru gæfu til
að starfa hliö viö hliö I friö-
samlegu andrúmslofti næsta
áratuginn, kynni að draga úr-
þvi skelfilega vigvélakapp-
hlaupi sem Bandarikin flækt-
ust dómgreindarlaust út i:
menn mundu skilja aö sam-
vinna þjóöanna er staöreynd
en ekki oröaleppur: og þá y röu
teknar upp oröræöur i staö á-
taka milli austurs og vesturs
og noröurs og suöurs.
Þaö cr ekkert ómögulegt
eöa fáránlegt viö þessar nýju
hugmyndir, en heldur ekkert
öruggt eöa áþreifanlegt.
Mahatma Gandhi var eitt sinn
spuröur hvaö honum fyndist
um vestræna menningu. Eftir
stutta umhugsun svaraöi
hann: ,,Ég hygg húnværiekki
svo afleit hugmynd”.
Ef Vesturveldin, og þó eink-
um Bandarikin, hafa hinn
minnsta metnaö til annars og
meira en tæknilegrar forystu I
framtiöinni, veröa þau aö
sýna þaö meö fordæmi en ekki
fortölum hvað vestræn menn-
ing er og hverju hún getur
áorkaö sjálfum þeim og öör-
um til handa. Forystuhlutverk
þjóöarkrefstábyrgöarog aga,
og einkum af leiötogum henn-
ar.
Ef Bandarikin láta sér-þetta
tækifæri úr greipum ganga, og
halda áfram uppteknum venj-
um næsta áratuginn meö þvi
aö auka viö mistök hins fyrra,
þá kann framtiðin aö bera i
skauti sér meiri háska heims-
byggö allri en áöur hefur
þekkzt.
(H.Þ. þýddi)