Fréttablaðið - 19.03.2006, Síða 10

10 19. mars 2006 SUNNUDAGUR
Rammaskipulagssvæðið afmarkast af Sæbraut, Kleppsmýrarvegi, strönd
og fyrirhuguðum landfyllingum, Gullinbrú og Vesturlandsvegi.
Auk formanns skipulagsráðs Dags B. Eggertssonar, og embættismanna
munu skipulagsráðgjafar mæta á fundinn og kynna verkefnið.
Hagsmunaðilar á svæðinu eru hvattir til að mæta og
kynna sér verkefnið og ræða það.
Fundurinn verður haldinn í
Tjarnarsal Ráðhúss Reykjavíkur
þriðjudaginn 21.mars kl 17:00.
Elliðaárvogur og nágrenni
Rammaskipulag - fundarboð
Skipulagsráð og Skipulags- og byggingarsvið Reykjavíkur boða til
almenns fundar þar sem kynnt verður staða vinnunnar og leiðarljós
í áframhaldandi vinnu.
Skipulags- og byggingarsvið Reykjavíkur • Borgartún 3 • 105 Reykjavík • Sími 411 3000
Ný staða er komin upp í öryggis- og varnar-
málum Íslands eftir að Bandaríkjastjórn
tilkynnti í vikunni að mestallt Varnarliðið
hverfi frá Keflavíkurstöðinni fyrir haustið. Í
ljósi þessarar nýju stöðu er fimmti þáttur
greinaflokks um Evrópumál helgaður því
hvað Evrópa hefur upp á að bjóða í þessum
málaflokki.
Eins og fram kemur í samtali við Val
Ingimundarson sagnfræðing hér á síðunni
hefur allnokkur Evrópuvæðing íslenzkra
öryggismála þegar átt sér stað á síðustu
árum, án þess að mikið hafi borið á því.
Raunar færðu Bandaríkjamenn Ísland
þegar árið 2002 út úr eigin víðari varnar-
lögsögu og inn í þá evrópsku, er þeir færðu
yfirstjórn Keflavíkurstöðvarinnar frá Norfolk
í Bandaríkjunum til Evrópuherstjórnar
Bandaríkjahers í Þýskalandi. Nú er farið fyrir
Keflavíkurstöðinni eins og mörgum öðrum
herstöðvum Bandaríkjamanna í Evrópu;
umsvifin dregin saman í sama og ekki neitt.
Sú allsherjaruppstokkun á herstöðvakerfi
Bandaríkjamanna í heiminum hefur verið í
gangi í nokkur ár og miðar fyrst og fremst
að því að færa búnað og herafla Bandaríkja-
hers á ótryggari svæði þar sem meiri þörf er
á honum.
Þrátt fyrir að íslenzkir ráðamenn hefðu
trú á því í lengstu lög að varnarsamningurinn
tryggði að Bandaríkjamenn myndu áfram
hafa „trúverðugar“ og „sýnilegar“ varnir hér-
lendis er nú ljóst að svo er ekki. Talsmenn
Bandaríkjastjórnar segja að vísu að þeir
ætli sér að tryggja
varnir Íslands áfram,
en ekkert er vitað
að svo stöddu
um hvernig þeir
hyggist uppfylla það
fyrirheit. Vitað er
að þeir hafa áður
ráðlagt Íslendingum
að leita eftir aðstoð
NATO við að halda
úti öryggiseftirliti í íslenzku lofthelginni, eftir
að Varnarliðsþoturnar verða farnar héðan.
Ljóst er að raunverulegar öryggis-
tryggingar fá Íslendingar ekki í Evrópu
nema með fullri aðild að Evrópusamband-
inu. Öryggisþátturinn var eitt af því sem
AF EVRÓPUVETTVANGI: AUÐUNN ARNÓRSSON
Evrópuvæðing öryggismálanna
evrópa
Ísland og Evrópusambandið
Í grein sem Valur Ingimundarson,
dósent í sagnfræði við Háskóla
Íslands, skrifaði í International
Herald Tribune í júlí 2003 segir:
„Ef Bandaríkjamenn neita að
endurskoða ákvörðun sína [um að
senda herþoturnar fjórar frá
Íslandi] gæti Ísland þurft að líta
til annarra Evrópuríkja vegna
varnarmála sinna.“
Spurður um þetta segir Valur
nú að í þeirri stöðu sem upp er
komin blasi við að íslenzk stjórn-
völd leiti til annarra Evrópuríkja í
NATO.
Trúnaðarbrestur
„Það hefur orðið alvarlegur
trúnaðarbrestur í samskiptum
Íslands og Bandaríkjanna sem
vekur spurningar um gildi varnar-
samningsins og hvort mark sé
takandi á þeirri öryggistryggingu
sem í honum felst,“ segir Valur.
Hann bendir á að sé ráðizt á eitt
NATO-ríki beri öðrum bandalags-
ríkjum að koma því til aðstoðar
samkvæmt 5. grein Atlantshafs-
sáttmálans. Hins vegar er ekki
skilgreint nákvæmlega í hverju sú
aðstoð felst. Því hefur varnar-
samningurinn verið talinn veita
mun meiri öryggistryggingu fram
að þessu, enda augljóst
að Bandaríkjamenn
hefðu brugðizt við ef
ráðizt hefði verið á þeirra
eigin hermenn. Það er
ein helzta ástæða þess að
mörg Evrópuríki hafa
lagt svo mikla áherzlu á
að hafa bandaríska
hermenn í Evrópu.
Sú ákvörðun Banda-
ríkjamanna að flytja
fastaherlið sitt héðan
staðfestir það sem legið
hefur fyrir síðustu ár, að
landið hefur glatað hernaðargildi
sínu fyrir þá, auk þess sem þeir
þurfa á flugkosti sínum hér, eink-
um þyrlunum, að halda annars
staðar. Valur bendir á að frá árinu
2004 hafi Bandaríkjamenn bein-
línis vísað íslenzkum stjórnvöldum
á önnur Evópuríki í NATO til að
sinna lofthelgiseftirliti
hér. Þeir hafa litið á Ísland
sem hluta af herstjórnar-
kerfi þeirra í Evrópu eftir
að þeir færðu yfirstjórn
Keflavíkurstöðvarinnar
frá Norfolk í Virginíu árið
2002. Með breytingunni
hætti Keflavíkurstöðin að
vera liður í eigin land-
varnakerfi Bandaríkjanna
og varð þess í stað í þeirra
augum eins og hver önnur
herstöð Bandaríkjahers í
Evrópu, en mörgum
þeirra hafa þeir nú lokað í alls-
herjarendurskoðun á herstöðva-
kerfi sínu í heiminum.
Útvíkkun öryggishugtaksins
Valur segir, að með útvíkkun
öryggishugtaksins eftir að kalda
stríðinu lauk hafi fyrstu alvarlegu
skrefin verið stigin í Evrópuvæð-
ingu íslenzkra öryggismála. Á
hann þar ekki sízt við Schengen-
vegabréfasamstarfið, sem felur í
sér víðtækt Evrópusamstarf um
landamæra- og löggæzlu. Þátttaka
Íslendinga í friðargæzlu og upp-
byggingu eftir stríðsátök sé einnig
dæmi um mjög „evrópsk“ áherzlu,
enda hafi hún fram til þessa að
miklu leyti farið fram undir
evrópskum formerkjum. Íslenzk
stjórnvöld hafi áttað sig á því, að
þau yrðu að leggja eitthvað af
mörkum til NATO í ljósi minnk-
andi hernaðarmikilvægis landsins
eftir lok kalda stríðsins. Áður
hefði verið nóg að leggja fram
landssvæði til bandalagsins. Þau
friðargæzluverkefni á vegum
NATO sem Íslendingar hafa komið
nálægt eru öll á vegum evrópskra
bandamanna; Bandaríkjamenn
hafa að mestu látið evrópska
bandamenn sína um slík verkefni.
Í ljósi þeirra breytinga sem átt
hafa sér stað í öryggismálum
snýst orðræðan nú að verulegu
leyti um „baráttuna gegn hryðju-
verkum“ og „átakastjórnun“.
Engin bein ógn stafar af öðrum
ríkjum í okkar heimshluta. Þrátt
fyrir þessa þróun segir Valur að
engin bein öryggistrygging felist í
EES- og Schengen-aðild. Aftur á
móti felist viss öryggistrygging í
fullri aðild að Evrópusambandinu
mikla áherzlu á að meginstoðir
utanríkis- og öryggismálastefnu
séu óbreyttar; þótt stjórnmála- og
viðskiptatengsl hafi eflzt við Evr-
ópu væru NATO-aðildin og varnar-
samstarfið við Bandaríkin horn-
steinar hennar.
„Þetta er einmitt athyglisvert,“
segir Valur, að „á sama tíma og þeir
hafa haldið fast í gömlu stoðirnar,
stutt dyggilega stefnu Bandaríkja-
stjórnar í utanríkismálum og bein-
línis beitt sér gegn sérevrópsku
varnarsamstarfi af ótta við að það
kynni að veikja NATO og tengslin
yfir Atlants-hafið, hefur áðurnefnd
Evrópuvæðing íslenskra öryggis-
mála þróazt hægt og rólega.“
Engin sjálfsmyndarbreyting
hafi þó enn átt sér stað í utanríkis-
og öryggismálum í átt til Evrópu;
hin ráðandi „Atlantshafsorðræða“
hafi ávallt verið yfirsterkari. En
nú vakni sú spurning hvort það
gerist eftir að ljóst er, að Banda-
ríkjamenn vilja ekki lengur halda
úti því sem íslenzkir ráðamenn
hafa kallað „trúverðugar“ eða
„sýnilegar“ varnir hérlendis.
Óvissuástand
Valur samsinnir því að Ísland sé í
öryggispólitísku óvissuástandi.
Bandaríkjamenn séu að miklu leyti
búnir að skilgreina landið út úr
sinni lögsögu og ætlist til að NATO
taki við umsjá hennar með einum
eða öðrum hætti, þótt þeir vilji
halda í varnarsamninginn til að
tryggja óheftan hernaðar-aðgang
að landinu og nota það sem bæki-
stöð fyrir eigin her- og hergagna-
flutninga.
Það á eftir að skilgreina skýrar
hvernig brugðizt verður við „nýjum
hættum“ eins og hryðjuverkum
eða kannski frekar „áhættuþátt-
um“ í íslenzku samhengi, eins og
náttúruhamförum, umhverfisslys-
um eða opnun nýrra siglingaleiða.
Óljóst er að hve miklu leyti evr-
ópskir bandamenn Íslendinga og
bandarísku bandamennirnir hins
vegar muni taka þátt í viðbúnaði
gegn þessum ógnum.
Að sögn Vals er eitt víst, eftir
síðustu tíðindi, og það er að huga
þurfi að mun fleiri kostum en hing-
að til í öryggismálum Íslendinga,
enda óhjákvæmilegt að stjórn-
málasambandið við Bandaríkin
muni veikjast.
Öryggis leitað í Evrópu
VALUR INGIMUND-
ARSON
VARNARSTÖÐIN Á KEFLAVÍKURFLUGVELLI Var þegar árið 2002 skilgreind út úr víðari varnar-
lögsögu Bandaríkjanna og inn í þá evrópsku. FRÉTTABLAÐIÐ/TEITUR
Nú þegar fyrir liggur að bandaríska varnarliðið er á förum
frá Íslandi vaknar spurningin um það hvort Evrópu-
samstarf um varnarmál geti að einhverju leyti komið í
staðinn til að tryggja öryggi Íslands til framtíðar.