Fréttablaðið - 31.03.2006, Blaðsíða 20

31. mars 2006 FÖSTUDAGUR20
fólkið í landinu
STAÐURINN
TÖLUR OG STAÐREYNDIR
Laxdalshús er elsta húsið á Akureyri sem enn
stendur en húsið heitir eftir Eggerti Laxdal,
sem var verslunarstjóri á Akureyri í tæpa þrjá
áratugi og síðar kaupmaður. Húsið var reist
sem íbúðarhús árið 1795 og hýsti starfsmenn
Kyhnsverslunar. Auk íbúðar faktors voru
tvær stofur í norðurenda hússins en í syðri
endanum voru tvö herbergi sem ætluð voru
verslunarþjóni og beyki. Eldhús og búr voru
fyrir miðju húsinu.
Akureyrarbær eignaðist Laxdalshús árið 1942.
Árið 1978 var húsið friðað og endurbyggt í
kjölfarið en þeim framkvæmdum lauk árið
1984.
Við Laxdalshús stóð á sínum tíma fornt
reynitré sem talið var að sprottið væri af
sögufrægri reynihríslu í Möðrufellshrauni.
Þjóðsagan segir að systkin hafi verið tekin af
lífi fyrir blóðskömm sem þau sögðust saklaus
af. Á aftökustaðnum báðu þau Guð um að
sanna sakleysi þeirra og upp úr blóði þeirra, í
Möðrufellshrauni, óx reynihríslan.
Tréð féll fyrir aldurssakir um 1920 en á rótum
þess óx nýtt og myndarlegt reynitré sem ónýtt-
ist þegar húsið var endurbyggt.
KENNILEITI STAÐARINS: LAXDALSHÚS Í INNBÆNUM
Elsta húsið á Akureyri
LAXDALSHÚS Húsið er kennt við kaupmanninn Eggert Laxdal en um aldamótin 1900 hóf hann sjálfstæðan
atvinnurekstur og byggði þá Hafnarstræti 92; húsið þar sem Bautinn er nú. FRÉTTABLAÐIÐ/KK
Íbúafjöldi 1786: 12
Íbúafjöldi 1835: 56
Íbúafjöldi 1876 318
Íbúafjöldi 1895: 375
Íbúafjöldi 2005: 399

Gróður í innbænum:
Akureyrin bygðist upp sem danskt versl-
unarpláss og mikilfenglegi trjágróðurinn
í innbænum er dönsk arfleið. Danskir
kaupmenn voru ötulir við skógrækt og
stunduðu einnig fyrstir Akureyringa
ýmsa aðra ræktun sem Íslendingum var
lítt kunn á þeim tíma.

Eldsvoði:
Fyrsti stórbruninn á Akureyri varð árið
1901 en þá brunnu til kaldra kola sjö hús
og annar eins fjöldi stórskemmdist.
Þungbúnir en úrkomulitlir
skýjabólstrar voka lágt yfir
Eyjafirði utanverðum þegar
fjórðungur einmánaðar
er að baki. Það er kafald
um norðanvert landið eftir
uppstyttulitla ofankomu
undangenginna daga og
þrátt fyrir sleitulausan
snjómokstur er þæfings-
færð á götum Akureyrar.
Kristján J. Kristjánsson
er á leiðinni í innbæinn í
leit að uppruna byggðar á
Akureyri; eyrinni sem ekki
fyrirfinnst lengur.
Akureyrin varð til við framburð
Búðarlækjarins í Búðargili. Nafnið
er að líkindum dregið af kornakri
uppi af gilinu en á huldu er hver
plægði og sáði í þann akur. Verslunin
Brynja, þar sem hinn landsfrægi
Brynjuís er seldur, stendur á miðri
Akureyri eins og hún leit út fyrir
tíma landfyllinga.
Fáir ef nokkrir þekkja betur til
byggðasögu Akureyrar en Jón
Hjaltason sagnfræðingur, en hann
vinnur nú að ritun fimmta bindis af
Sögu Akureyrar. Hann segir að í
árdaga hafi fimm eyrar skagað út í
Pollinn, sjóinn framan við kaup-
staðinn, en þær séu nú allar horfn-
ar nema sú nyrsta og stærsta, Odd-
eyrin. „Eyrarnar urðu dugnaði
Akureyringa við að nema land af
sjónum að bráð en flest húsanna
sem nú eru við sjávarsíðuna standa
á landfyllingum,“ segir Jón og aug-
ljóst að hann sér á eftir sjónum.
„Hin fornu tengsl gömlu húsanna
og hafsins voru rofin og þar sem í
eina tíð var brattur sjávarkambur
er nú brekka í miðjum inn- og mið-
bænum.“
Líkt og Seltjarnarnesið hans
Þórbergs var Akureyrin bæði lítil
og lág; um átján fet yfir sjávarmáli
þar sem hún reis hæst. „Skjólgott
skipalægi var við eyrina og mikið
aðdýpi sem gerði stærstu skipum
kleift að liggja við festar skammt
undan eyrinni. Því risu fyrstu húsin
á Akureyri en ekki Oddeyri, sem
þó hafði ýmsa búsetukosti fram
yfir Akureyri,“ segir Jón.
Lostinn kom Akureyringum
á kortið
Akureyrar er hvergi getið í opin-
berum skjölum fyrr en árið 1562
og engar skráðar heimildir eru til
um mannavist á eyrinni fyrr en
upp úr miðri sextándu öld. Fyrsta
heimildin sem sýnir fram á tilvist
Akureyrar svo óyggjandi sé er
dómur sem kveðinn var upp árið
1562. Guðrúnu Þorleifsdóttur var
þá gefið að sök að hafa legið með
Jóni nokkrum Þorfinnssyni og voru
uppi getgátur um að hann væri
bróðir fyrrverandi eiginmanns
Guðrúnar, sem þá var látinn. Þau
Jón og Guðrún höfðu ekki verið
gefin saman og því voru atlot
þeirra illa þokkuð af yfirvaldinu.
Jón segir að fasta búsetu og
byggð á Akureyri megi rekja til
siglinga og verslunar en skjalfest
saga verslunarstaðarins á Akur-
eyri hefst með dönsku einokunar-
versluninni. Lengi vel var einungis
ein verslun á eyrinni og verslunar-
húsin mannlaus og læst yfir vetr-
armánuðina.
Byrjað að byggja 1777
„Vöxtur danska verslunarþorpsins
á Akureyri var hægur framan af.
Framkvæmdir við fyrsta íbúðar-
húsið hófust árið 1777 og lauk verk-
inu árið eftir. Árið 1786 höfðu ein-
ungis tólf manns fasta búsetu á
Eyrinni og árið 1835 voru íbúar
eyrinnar 56 talsins í fjórtán
húsum,“ segir Jón.
Á næstu árum fjölgaði Akur-
eyringum nokkuð hratt og Sveinn
Skúlason segir í Norðra árið 1857
að nær fjörutíu íbúðarhús séu á
Akureyri og í þeim búi þrjú hundr-
uð manns. Skipulagsmálin voru þá,
sem nú, mikið í umræðunni. „Bær-
inn er fæddur á afturfótunum,
húsin snúa þvert og endilangt, rétt
eins og hverjum datt þá í hug að
byggja, en nú höfum vér fengið
byggingarnefnd sem mun því öllu
vel til vegar koma.“
Árið 1864 þótti sumum bæjar-
búum hraðinn í umferðinni full mik-
ill og lagði Stefán Oddsson Thorar-
ensen bæjarfógeti blátt bann við
þeysireið um götur bæjarins. Í lög-
reglusamþykkt frá 1891 segir að
ekki megi ríða hraðar en á brokki
um göturnar og tveir menn hið
Þorpið í bænum
Á SÖGUSLÓÐUM Jón Hjaltason
sagnfræðingur í miðju Búðargili.
Akureyri varð til við framburð
lækjarins í gilinu en neðan Búð-
argils stóðu búðirnar sem gilið er
kennt við. FRÉTTABLAÐIÐ/KK
F
í
t
o
n
/
S
Í
A