Mánudagsblaðið - 04.08.1969, Blaðsíða 7
Mánudagur 4. ágúst 1969
AAánudagsblaðið
7
Mikil raunvísindi og
eitt mannúðarhænsni
Ikenmib módursystur Eleanor í Par- ,sér yfir þá opinbera emibesttís-
I ís á árunutm fyrir prússnesik- | raenn og eiginkoniur þeirra, er
| franska stríðið 1870-1871. Mad- notfærðu sér aðstöðu sina til þsss
Fraimhaild af 8. síðu.
þeirri staðreynd fyrst o-g fremst
og alveg sérstaMega sé skýring-
una á því að finnia, hversu
stjamfræðilega lanigt hyldýpis-
bil er þegar staðflest á milli raun-
visinda og lýðræðislegra tilburða
£ þjóðfélagsmálasikipan mann-
kynsins. Vísindin beygja sig í
auðmýkt fyrir sköpunaiverkiinu
og náttúrulögmálunum — lýð-
ræðið er ein allsiherjar sammögn-
un a£ heilaspuna og bábiljum,
sem það derrir upp í illsnjaik og
hroka gagnvart þessum sömu lífs-
sanninduim, það telur sig þess
umikomið að „sigrast" á þeim og
„bæta“ þau. með þedrn árangri,
að það hiefir tekizt að gera svo
að segja ailan heimion að ó-
bærilegu víti, þar sem jafnvel
viðstöðullaus þjóðaimorð þykja
sjálfsögð fyrirbrigði.
„Stjórnmáiamenn11
Sökum þess að viðhorf þess-
ara tveggja meginafla í örlaga-
baráttu mannkynsins eru svona
gjörólík í öllum grundvallarat-
riðum, þá verður það engum
hugsandi mamni undrunarefni,
að mikilhæfustu einstaklingar
hverrar þjóðar hasla sér völl á
vettvahgi raunvísinda, fram-
leiðslu og viðskipta, en miðlungs-
og undiimálslýðurinn, oft hi-ednt
úrhrak andlega og siðferðilega, í
þinga- og ráðstefinuhemiinum,, og
kallar sig stjórnmálamenn. Það
er hans jarðvegur, þar fást mikil-
ir peningar fyrir litla fyrirhöfn
og gildar stöður út á enga þekk-
ingu. Gjaldgengustu inngangs-
orðin eru mannúð og þræðralag,
að ógleymdu fyrirheitinu um að
uppfylla sérhverja ósk sérhvers
manns. Og þessi formúla hefir
reynzt happadrjúg svo lengi sem
menn muna: enn ein sönnun þess,
að múgurinn getur ekiki hugsað
né skiiið, hann bara etur, sefur
og vinnur, hann dreymir tíðast
um bíl og bar — og kviðinn full-
an af kjötkássu.
Málin skýrast oft bezt af ein-
stökurn áþreyfanlegum dæmuun
eða tilteknum, nafngreindum
persónum og persónuleysingjum.
Þegar ég þvi leitast við að gera
mér grein fyrir einhverju mál-
efni, ástandi eða atburðd, þá
fmnst mér oftast skynsamlegast
að leita fyrst svara við spurn-
ingunni: Hve-r eða hverjir eru
frumikvöðlar hugmyndarinnar,
máttarstólpar byggingarinnar eöa
gerendur í átötounum, — og
hvemig er samræmið á milji
orða þeirra og athafna? Fái ég
viðunandi svör, liggur mállið und-
antekningarlítið ljóst fyrir til
frekari úrlausnar.
Hér að framan þykist ég hafa
drepið í skýru en alltof stuttu
máli á meginástæðu þess, að lýö-
ræðið hlýtur ávallt að vera ó-
fremdin einber margfölduð með
niðurlægingunni. Og það sann-
ast ekki hvað sízt af athugun á
framkomu og ferli þeirra, sem
hafa beitt sér og beita sér fyrir
framgangi þess, hafa laigt .sig
fram og leggja sig frarn um að
gera það að varanilegu ástandi.
Það er alveg sama, hvar maður
grípur niður í kösina: gripirn>r
eru í aðalatriðum markaðir sömu
þrístýfingum hræsni, ranghverfu
og meinhunzku — þar er alveg
sama, hvort um er að ræða
Churchill eða Roasvelt, Benes
eða Eisenhower, Morgenthau eða
Vansittart, allar götur niður í
noi-ska lýðræðisjafnaðanmenn,
,,landvamafylkinguna“ Trygve
Lie — Einar Gerhardsen — Hal-
vard X>ange. Sálarástand þeirra
og líkaimsgeð er sama vilpan.
Það myndi því ekki skipta
nokkru máli, hver væri valinn
máli mínu til skýringar, en af
því að framiangneinda fylkingu,
og flesta þá, sem lienni eru á-
líka þekktir af verkum sínum,
helfdr mjög sett niður á siíðari
árum í augum álitleigs hluta rétt-
sýnna manna, þá tel ég að þann-
ig mætti líta á, að ég veldi allt-
of auðvelda leið, ef ég tæki ein-
hvern þeirra til dæmis. Eg álít
því sanngjarnara að sýna núna
einhverja aðra lýðræðdspersónu,
sem hefir sér það einlkum til a-
gætis ennþá, að njóta ailveg und-
antekningalaust fullrar ástar, að-
dáunar og virðingar í hugutm og
hjörtuim alls heittrúaðs lýðræðis-
fólks.
Dæmigerð lýðræðispersóna
Hér á ég við Eleanor Roosevelt
(1884-1962), eiginkonu Franklin
D. Roosevelts, forseta Bamdardkj-
anna, sem íslenzka sjónvarpið
titllaði ,,hina djörfu og hæfileika-
miklu mannúðarkonu“ af lítil-
læti sérþekkingar sinnar einu
sin.ni smemma í vor. Reyndar var
Eleanor Roosevelt talin af mörg-
um athuguluim Bandaríkjamönn-
um liinn „illi andi“ eiginmanns
síns, og mörg virtústu blöðin í
heimalandi hennar nefndu hana
varla annað svo árum skipti en
„La Boca Grande" (seim ég þýddi
mieð orðinu ,,risastórkjaftan“ í
gredn mi-nni hér í blaðinu hinn
14. f.m., en nú hei'ir einn aí virt-
ustu miUvísindamönnum Háskóla
ísilands, er þakkir feril „LaBoca
Grande“ mjög vel, bent mér vin-
samlega á, að réttari og viðkunn-
ainlegri þýðing væri „tröllkjaiftan“
— og á óg ekki sérlega erfitt
með að fallast á það). Annars
mun mefnd Eleano-r vera þekktust
fyrir að hafa samið hina svo-
kölluðu Mannréttindayfirlýsingu
Sameinuðu þjóðanna í kærleiks-
ríkri samvinnu við Andrei Wysch-
inski, fyrrverandi stórslátrara
Stalíns úr hreinsununum miklu
á árunum 1936-1938.
Alltaf til leigu
gegn greiðslu út í hönd
,,Frú Kooscvdt hafði ckki
vcrið mjög lengi í Hvíta hús-
inu, þcgar hún birtist í aug-
lýsingadagskrá útvarpsins, þar
sem hún hlaut háa pcninga-
upphæð í borgun. Það var dá-
lítið óvænt að hcyra ciginkonn
forsctans gusa út úr scr á-
róðri út í loftið fyrir hrein-
lætisvörum, rúmdýnum og
annan verzlunarvarning. Hun
íckk frá$ 1.000 til $ 4.000 í
borgun hverju sinni; ckki af
því að hún var Elcanor Roose-
vclt, heldur af því að hún var
ciginkona forsetans“.
— John T. Flynn: THE
ROOSEVELT MYTH (The
Devin-Adair Company,
York, 1948), bls. 247.
New
Mér er það síður en svo nokk-
urt launungarmál, að frá því að
ég fyrst sá mynd a-f Bleanor
Rooseveilt greip mig þegar í stað
sterkur grunur um það, að þar
væri allit það fyrirlitlegasta, er
ég gæti hugsað mér, sameinað
holdi klastt í einni og somu per-
sónunni. Þessi grunur minn hef-
ir orðið að óbifanlegri sannfær-
ingu eftir að hafa lesið tugi og
aftur tugi blaða- og tímarit-a-
gredna úr soraipenina hennar, en
það hefi ég m.a. orðið að leggja
a mig á undanförnuim árum sök-
um áhuga rníns á öllu, sem hugs-
anlega gæti þroskað og styrkt
viðb-jóð mdnn og an-dúð á lýð-
ræði.
Óheilílaáhrif þessarar aikunnu
lyðræðismannesikju hafa reynzt
sérsaukafyUri en fólk aimennt
gerir sér grein fyrir, og það er
r.i.a. aí þeiim sökuim, að sú dýr-
lingsimynd, seim ýmsar samsekt-
arklíkur hafa gert af henni og
kappkostað að þröngva inn í hug-
skot framtíðarinnar, þarfnast
nánari rýni.
ame Souvestre var nú á faralds
fæti og rak þenna-n litla skóda
fyrir dætur oflnaðra fjölskyMna
í Bandaríkjunum og En-gland-i.
Þarna var Eleanor næstu þrjú ár.
in, að undanteknu sumanle-yfi ein-u
a Long Island o-g stuttum ferða-
aö skara eid að sinni köku? En
þá var Roosevelt ekki orðinn for-
seti Bandaríkjanna, hel-dur aðeins
fylkisstjóri í New York (Sjá Em-
il Ludwig: „Roosevelt: A Study
in Fortunc and Power“, (Viking
Press, 1938)).
lögum til meginland.sins. Þetta ; En þetta nægði ekki hinmi fjöl-
var • öll hennar menntun, hún hsefu forsetaírú. Hún rieyndi
sneri alfarin heim til Bandaríkj-
anna, þegar hún var oi'ðin 13
ára og átti varla nokkra vinkonu
á sínuim aidri.
Seinna giftist hún frænda sín-
um, Franklin D. Roosevelt, og
eins og hún segir sjálf, þásvar-
aði hún ömimu sinni, þegar hún
spurði hana, hvort hún væri viss
um að hún væri raunverulega
ástfangin, á þess-a leið: „Ég ját-
aði því alvörugefin; þó liðu mörg
ár þangað til ég vissi hvað ást
var og hvað þ-að þýddi í raun og
veru að elska“.
Mér er ekíki vel ljóst, hvevs
vegna þessi kona ákvað að láta
prenta og selja Bandaríkja-
mönnum slíkan samsetning ein-
mitt þegar hún va-r orðin hús-
móðir í Hvita húsinu. En skrá-
setning hennar um æskuraunir
sínar bera því ótvíræ-tt vitni, að
hún stjórnaðist af óseðjandi þrá
eftir að láta bera á sér — og
vorkenna sér. Þessi árátta varð
síðar að ó-viðráðaniegum losta.
„Ég hef ekki fyrirlitið Elieanor
Roosisvelt sjálfrar hennair vegna;
en allt sem hún gerði, var haí-
ursvert og alveg jafn ógcðfelit
Eleanor Roosevelt varað því er og rógburður hennar, undirfcrli
vdrðist sjálfri ijóst, hvílíkt hennar, ágirnd heniiar“, segir
skrímsli hún hafði að geyma. Hin hinn heimsfrægi, bandaríski
grátkjökrandi sjélfslý'Sing heinnar
( This is my Story“) er ákjósan-
ie-gur vitnisburður u-m það,
livers vegna hún leitaðist við að
kcima fram hefndum á öllu, sem
var fagurt, siterkt og heilbrigt.
Það varð hennar lífsköllun. Hún
gat aldrei yfirunnið sárindin út
af því, að sjálf móðir hennar var
vön að lýsa henni seim framnir-
skarandi ljótu, ógeðslegu og leið-
inlegu angatetri. Fyrir þetta
reynir hún að hefna í bók sinni.
Þar þyiiar hún upp leiðinda-á-
virðingum sinna nánustu með
þcim hætti, sem einn út af fyr-
ir s-ig gefur greiniileiga tilkynna,
að um rotið og spillt sálariíf
höfundar er að ræða. Hún breið-
ir sig út yfir þá staði'eynd, aö
faðir sinnn hafi verið drykkju-
ræfill og látizt á di-ykkjumanna-
hæli. Móðir hennafr sleppur
iiurðuvel, end-a dó hún, þegar El-
enor var enn á ungum aldri. En
er nokkru-m ætlandi að takabitr-
ar bernsku- og æskuminningar
sem góða og gilda afsökun íyrir
æviiönguim ótuktarsikap? — ö-ðr-
um en forherfum lýðræðissinna?
Því er oft halldið fram, og það
með miklum rétti, að maður ei-gi
ekki að hata misyndistmanneskj-
una sjálfa, heldur eingöngu mds-
gerðir hennar. En þegar einhver
gerir það að lífsstarfi sínu að
hrúga illu oían á iilt — hvað
þá?
Allt til 15 ára aldurs hafði hún
ckki öðlast neina menntun, að
undanteknum smátíma, sem hún
var í frönsku-m klausturskéla, þá
um sex ára gömul, en þaðan var
hún rekin með skömm vegna ó-
viðráðanil-e-grar tii-hneigingar sinn-
ar til þess að ljúga. Loks árið
1899, þegar hún var 15 ára, var
hún send í skóla, er nefndist
Allenwood, utan við London. Það
var franskur skóli, rekinn af
uppeldisfræðin-gi að nafni Mad-
ame Souves-tre, er áður bafði
Kaðamaður, Westbrook Pe-gler, í
eftirmiælum sínum um haoa.
Peninga, peninga!
Og ágirnd ,,La Boca Grande“
var alveg ta-km>arkalaus, líkiega
engu minni en hræsni hennar.
„The Pan-Aimeirican Coffee
Bureau“ var rskið í sameinin-gu
af átta ríkjum í Suður-Ameriku.
Hlutverkið var að gæta hags-
muna kaffifranmleiðenda viðkom-
andi landa í Bandarí-kjunum.
Sum þeirra greiddu kostnað si-nn
beint úr ríkissjóðum sínum,
önnur greiddu hann með skatti,
sem lagður var á hvem einiasta
poka, er flluttur var til Banda-
ríkjanna. Auglýsingaskrifstofa
ein, sem sonur Harry Hopkins
starfaði við, bauð kaffihrin-gnum
cinnig hæfni sína í kvikmynda-
leik. Hún lét mála sig eins og
Indíánakerilingu og sagði lands-
mönnum sínurn í móðurle-gum
umhyggjutón frá dægrastytting-
um eiginmanns síns og barna
sinna. Eiinnig á þann hátt mátti
græða peninga. Og, eins og ail-
ur heimurinn veit, þá var hún
með afforigðum blekauðugur
penni. Hún framleiddi dagiegan
slúðurdáfk, seim hún kallaði „My
Day“, og var seldur fjölda blaða
og tímarita, enda þótt „ritleikni
hcnnar og greindarleg framsetnilig
risi ekki yfir medallag venju-
iegra gagnfræðaskólastíia", segir
John T. Flynn. ,,My Day“ gaf
lika af sér peninga — mikla
peninga.
Gróðavegur mannúðarinnar
Og á fleiru var hægt aðgræða
peninga, sérstaklega þegar sjálf
forsetafrú Bandaríkjanna gaf
kast á sér til starffs. „La Boea
Grande" var eftirsóttur fyrirles-
ari við svo að segja öll tækifæri,
og hélt enda fyriríestra í næsi-
um því hverri einustu borg
Bandarítkjanna. Taxti: firá $ 1.000
til $ 1.500 per. sn-akkeisi, ailt eft-
ir því, hver greiðslugeta viðkom-
andi samtaika eða stofnunar var
hverju sinni. Það hefir verið á-
ætlað, að hún hafi rakað saman
a.m.k. þremur miljónum dollara
þessi 11 ár, sem hún var húsmóð-
ir í Hvíta húsinu, hvað verður
að teljast vel af sér vikið af
kvenimanni, er ekki kunni neitt
til neins áður en hún flutti skrif-
púlt sitt inn í bækistöðvar fram-
kvæmdavaldsins í einu voldug-
asta ríid heims. En þetta var
eiginkona manns, sem eyddi
mikium hluta starfsorku sinnar
í að ófrægja aðra fyrir ágirtnd
og græðgi, enda þótt í hlut ættu
menn, er höfðu mi'kilu lægri laun
fyrir að stjóma mörgurn öfflug-
ustu fyrirtækjum veraldar með
sóma og prýði.
Andúð sú, er margir beztu
menn Bandaríkjanma, höfðu á
Eleanor Roosevelt, sem „lokkdúfu" | Eleanor Roosevelt átti ekki hvað
— og tilboðinu var tekið. Eigin-
kona Baodaríkjaforseta krækti
sér í $ 1.000 á viku hjá sam-
steypu erlendra ríkja!
Á stríðsárunuim óttuðust sæl-
gætisframieiðendu-r m-jög, aðsæi-
gæti yrði sett á lista yfir „non-
essentiaT'-varning. Þ-eir komu
því á fót „The Council on Candv
as Food in the Wa-r Effort", og
leituðu stuðnings þekktra mainna
tú þess að flytja mál sitt í út-
varpi og sjónwarpi. Þeim tókst
að tryggja sér nokikra nafntog-
aða ráðherra og þingme-nn, hers-
höfðinigja og flotaforingja, svo og
sjálían varaforsetann, Hemry A.
Wallace, sem allir studdu mál-
stað þeirra endui'gjaldslaust. Þeir
tryggðu sér einnig starfski'afta
forsetafrúarinnar, en „La Boca
Grande“ léði ekki máls á lið-
veizlu sinni nema fu-11 greiðsia
kæmi fyrir: hún fékk $ 1.500
fyrsta skiptið, sem hún kom fram,
aðra $ 1.500 fyrir amnað skiptið
og ioks $ 2,500 fyrir þriðj-a skipt-
ið. Hvað annað en eitthvað þessu
líkt gat Frankiin D. Rooseveit
haía átt við þegar hann hellii
sizt rætur sínar að rekja tilþess,
hversu blygðunarlaust hún not-
færði sér neyð og vandræði hicnna
gæfusnauðustu meðal samborgara
sinna, þegar kreppan mdkla hafði
gert landið allt að táradal, til
þess að auðgast persiónulega á
hræsnisvaðli sínum og með því
að leggja sig alia fram um ill-
girnd og öfundsýki í hvers manns
brjóst.
Hún var fullkomm lýðræðis-
manneskja frá vöggu til grafar.
Þegar hún lézt, þá sendu komm-
únistaforingjar víðs vegar um
heim, þ.á.m. florsætisráðherra
Sowjetríkjanna, tregablandin
samhryggðarskeyti til aðstand-
enda og ríkisstjómar Bandaríkj-
ainna. Hún átti það skilið af
þedim, þeir áttu henni ekki svo
fátt upp að unna, sem ég mun
c.t.v. rekja nánar síðar.
Líf hennar og starf var sam-
felld sönnun þess, að það er m-jög
auðvelt að gr-æða stórfé á mann-
úð og bræðralagi, jaflnvel þó að
hlutaðeigaindi sé að ýmsu van-
búinn frá náttúrunnar hendi.
— J. Þ. A.