Mánudagsblaðið - 10.11.1969, Blaðsíða 7
Mánudagur 10. nóvember 1969
Mánudagsblaðið
,VIÐ HOFUM HAÐ SMAR
ARLEGT STRÍÐ"
Framhald af 8- síðu.
til, þá verður að treysta því,
að einhver eða einhverjir muni
reynast gæddir þeirri viðkunn-
anlegu háttvísi, eða hafi til að
bera þá sjálfsögðu greiðvi'kni, að
minmia þá á. Á það og fleira-
„Sem sigurvegari höfum við
gerzt svo djarfir að talca okk-
ur rétt til þess að dragafjand-
menn okkar fyrir rétt vegna
stríðsglæpa sinna“. En við
ættum að vera nógu miklir
raunsæismenn til þess að
skilja, að við værum sekir um
tylft ákæruatriða, ef við yrð-
um Iátnir svara tíl saka fyrir
brot á stríðslögunum".
—- Edgar L- Jones: Samkv. hér
að framan ívitnaðri heimild.
Vantar skýringar
!>að er harla ótrúlegt annað,
en að huigsandi fófki leiti skýr-
iniga á hinni skyndilegu og full-
komnu. afsiðun í stjórnmiálum og
stríðsrekstri, sem skall á mann-
kynind samtímis því að hafizt
var handa um „að tryggja lýð-
ræðinu heiminn" í hið fyrrasimn-
ið, og náði hámarki með morð-
unum í Níimþerg og Tokio eftir
að búið var „að tryggja lýðræð-
inu heiminn“ í hið síðara sinn-
ið. Um meira en tvö þúsund ára
skeið hafði yfirleitt mátt greina
s^auikin siðmenningaráihrif á nefnd
um sviðum báðum, að því þó at-
huguðu, að sú þróum hafi reynd-
af ekki alltaf verið bein eða alft-
urkastaiauis, en samt sem áður
hafði heildahþróunin í stórum
dráttum verið í siðmenningarátt-
Að vísu ber einnig að geta þess,
að siðmenningarálhrifanna gætti
nær einigöngu að því er varðar
þau stríð og stjómmáláátök, sem
Evrópuþjóðimar þreyttu sín á
milli; hernaðaraðgerðir gegn
óæðri og vanþroskuðu kynþáttum-
um fóru að jafnaði friam með
ómildari hætti eins og auðsikilið
má vera af gjörólíkum aðstæð-
mu- En það breytir ekki þedrri
staðreynd, sem hér hefir verið
vakin athygli á; og leiðir hug-
ann ósjálfrátt að spuminigunni
um það, hvort hér sé ekki ein-
mitt viðeigandi að nefna „aida-
hvörf“, þó að það orð hafi orð-
ið fyrir endurtekinini mismotkun-
Við ChurohiU/Roosevelt-réttar-
höldin í Nurnberg 1945-1946, sem
lauk með hengingu hershölfðingj-
anna Wii'helm von Keitel og Al-
fred Jt>dl, og anmarra þeima eftir-
lifamdi leiðtoga >ýzkalamds, er
saksóttir voru fyrir að hafa gegnt
skyldum sínum í haráttunni gegn
lýðræði og kommúnisma, svo og
áratugafangelsisdómum yfir öðr-
um, var se ofan í æ þrástagazt
á hinni byltingarkenmidu ný-
breytni, sem væri höfuðeinkenni
fyrirtæikisins. Alveg burt séð frá
svarinu við spumingummi um
réttílæti eða ranglæti réttaibalda
og dómsúrslita í þessum séxistöku
tilvikum, þá myndi viðurkenning
á grundvallarreglum dómstólsins
þýða afturhvarf til samskipta-
venja, er tíðkaðar voru, þegar
amidi Fom-Júða mótaði viðhorf
álltof margra til lögskipta þegna
og þjóða- Með frumistæðum kyn-
þáttum hefir það lengi verið
mikill siður og vinsœll, að svipta
stríðfanga lífi; leiðtogar óvinanna
nu.tu hins vagar oftast þeirra
„fríðinda" að verða sitríðsfamigar-
Það hefir ævinlega verið talið
drjúgt framfaraskref x stríðs-
menningarsögunni, þegar sá sið-
ur komst á, að þyrma lífi stríðs-
fanga og hafa í haldi umz ófriði
var lokið í stað þess að níðast á
þeim og síðan drepa- Aftaka v-
Keitels og Jodls, og félaga þeirra,
var því engin nýjung, heidur að-
eins endurupptaka aðferðar, sem
ekki átti sér fordæmi nerna hjá
siðlausum villiþjóðum, eða fyrír
árdaga siðmennimgar. Réttarhöld-
in yfir v- Keitel, Jodl og öðrum
atvinnuhermönnum leiddi emigar
fréttnæmar afhjúpanir í Ijós. Þau
verða fyrst og fx-emst athyglis-
verð- og lærdómsrík — fyrir þær
sakir, að þeir voru rændir þeim
rétti, sem alþjóðalög kveða á um
til handa stríðsföngum, þegar
dómar gengu yfir þeim, og að
dómurinn var tilreiddur al£ að-
ilum, er þeir höfðu átt í stríði
gegn sem atvinnuhermenn. Dóm-
uriqn var því ekki annað en al-
þýðudómur af lýðræðislegasta
tagi.
„Við höfum háð smánarlegt
stríð, því að í huga hins stríð-
andi hermanns okkar var sið-
gæðið á hinum afviknasta
stað- Þvl harðari sem orrust-
an verður, þeim mun þrengra
veröur um göfugar tiilfinning-
ar“. "
— Edgar L- Joncs: Samkv-hér
að framan ívitnaðri heimild-
lýðræðið hafði tryggt sér heim-
inn“ 1 hið sáðara sinnið- í upp-
hafi þeirrar baráttu höfðu ekki
verið knýjandi ástæður til þess að
óttast að lestir og spilling liðirma
alda, með viðaukum og „endur-
bótum“, yrðu hafin til hávega-
Þvert á mó'ti. Þjóðfélög kapítal-
ismans létu si'g líf og velferð
banxa og gamalmenna, sjúikra t>g
snauðra, dýra og afbrotamanna,
stöðugt meira og meira varða —
umihyggjan fyrir þeim var dýpri
og fölskvalausari en nokkru sixxni
fyrr. Almenningur var ákaflega
viðkvæmur fyrir hvers kyns
grimimd og óþoikkaskap, og brást
oft hart og fljótt gegn slíku- Sá
möguleiki, að láta böm og ung-
linga þræla í námium og verk-
smiðjum, eins og hreint ekki var
sjaJIdgæft 1 Englandi fyrir og allt
fram á Victoriutímabilið (1837 —
1901), myndi ekki einu sinni verða
tekinn á dagskrá framar — nema
þvi aðeins auðvitað, að í hlut
ættu böm sigraðrar þjóðar, sem
nauðsynlegt yrði að enduruppala
ög varast bæri að spilla með ó-
hóflegu dekri. Svo langt hefir
mannúðarábugi alimennings jafn-
vel gengið, að hann hefir víða
snúizt upp í andhverfu sína, eins
og sjá má t-d- af bví, að nú er
naumast hægt að senda hinn svi-
virðilegasta morðvarg inn í eilífð-
ina í rólegheitum, án þess að upp
hdfjist alsherjarmótmæli og sefja-
sjúkar hollaleggingar um siðferði-
legt réttmæti dauðarefsingar og
ásakahir um „sóun dýrmætra
mannjslífa“.
Dýr og menn
Másfci sést þetta sérstæða ó-
samræmi í aldarandanum einna
skýrast af breyttrí afsitöðu til dyr-
anna, sem alveg fram á þessa öld
hafa verið meðhöndluð af fyrir-
litlegu miskunnarleyisi í öllum
löndum- Td- getur þýzki ferða-
lairagurinn Paul Hentzner þess frá
því marki, að franskur aðalsmað-
ur að nafni de Guibert gat lát-
ið eftirfarandi frá sér fara, án
þess að þurfa að óttast að mót-
mælum yrði hireyft, enda er ekki
kunnugt um að svo hatfi verið
gert:
„1: heild sinni er Evrópa nú
siðmönnuð- Stríð eru ekki jafn
grimmdarleg og áður var. Blóði
er nú aðeins úthellt í orustxims;
herföngum er sýnd virðing og
nærgætni; borgir eru ekki
lengur jafnaðar við jörðu eða
sve’tahénxðum breytt í auðn.
Sigraðar þjóðir þurfa aðeins að
greiða- sttíðsskatta, sem oft eru
léttbærarf heldur en skattamir
til þcirra eigin þjóðhöfðingja“.
Gaonlequr samanburður
Slík aldarfarslýsing, svo langt
sem húh nær, er líkleg til þass að
vekja ofurlitla undrun margra nú-
timamanna, a-m-k- þangað til þeir
rifja upp fyrir sér hemaðairrekst-
ur 18. aldai'innar og nánari skil-
yrði hans — t-d- Sjö ára stríðið
(1756-1763) — og gera sdðan sam-
anburð á honum og Hundrað ára
stríðinu (1337-1453) og að lofcum
heimsstyrjöld II (1939-1945)- Sá
samanburður yrði einfcum gagn-
legur fyrir þær sakir, að hann
myndi ekki geta leitt neitt í ljós,
sem kæmi í hálfkvisti við hryðju-
verk Breta í Fralddandi annars
vegar og Ghurchill-fjÖldamorðin í
Dresden á hinm bóginn-
Enda þótt þessu sé þannig var-
ið, þá verður naumast hægt að
telja almennt siðferði á 18- öldinni
tii neinnar fyrirmyndar, eða um
það leyti, sem franski greifinn
de Guibert. lofar betrumbætur
stríðsirekstursxns á sinn sjálfum-
glaða mátö'®'’ Þá var pyxitengarlifr
látið enn viðurlag fjölmargi'a af-
brota- Sérstaklega í Frakklandi,
en þó>»raxinpFXMSa«SiiiHfö*s. ■«fcUBard rí«t6.ti4Sva».-Slcyndil^Bas:tSlásið burt
leiðis til þess að hortfa á Mflát hins
geðveila piltungs, sem hafði reynt
að ráða Louis XV- (1715-1774) af
dögium með pennahnff — og ekki
er annars getið en að það hafi
skemmt sér með ágæfcutm. Hins
vegar ligigur ekkert fyrir um það,
hvort margir þeirra, er aðfaranótt
hins 13- Fébrúar 1945 létu að fyr-
iriaigi Churchills, eld- og foisfór-
sprengjunum rigna yfir þau
hundruð þúsunda, sem hafði ver-
ið þjarmað saman í Dresden,
hefðu megnað að halda höfði, þó
ekld. hefði verið lcngur en 5 mín-
útur, á fremsta áhoftfendabekk við
Place de Gréve á meðan aftaka
Damiens sifcóð yfir árfð 1757- Það
skal fúslega viðurkennt, að hin
opinbera sundurlimun og hold-
risting, hvítglóandi kliptangirnar,
sjóðbullandi olían og að lokum
sundurtæting líkamsleifanna á
milli villtra hesta, hafi verið lýð-
í’æðiislegra augnayndi — enda m.a-
endurtekið af Tókkum mörg þús-
und sinnum á Þjóðverjum á öll-
um aldri vorið og sumarið 1945 —
og reynt meira á tauigarnar- Eigi
að síður á maður afar erfitt með
að gera viðunandi samanburð á
skelfingarviðmögnuin þessara
tveggja atburða, en þess er skylt
að geta, að fómarlömb Churehill-
morðanna — rösklega tvö hundr-
uð þúsund vamarlauisra karla,
kvenna og barna — voru að öllu
leyti saklausir einstaklingar, þar
sem tftur á móti Damiens hafði
þó a-m-k. gerzt sekur um nokkuð,
sem hann mátti ekki gera, þó að
með pennahnflf væri-
Óhuqnanleq staðreynd
En hvemig svo sem menn ann-
ars kunna að líta á þennam sam-
anburð, þá verður þeirri staðreynd
\ \ \ 1 'sVvX t \ fc
aldrei haggað, að öllum grund-
vallarlögmálum samskipta siðaðra
þjóða í stjómmálum og stríðs-
í Evrópu, var sú venja við beztu
heilsu, að slíta menn lifandi í
sumdur á milli kvikhjóla- I Eng-
landi lá dauðarefsing við meira
en 200 tegundum glæpa, afbrota
og misgjörða, þ-á-m. mörgu, sem
nú væri aðeins talin smávægileg
yfirsjón, og enda þót pyntingarlíf-
látið lægi ekki við broti almennra
hegningariaga, þá héldu bæði her
. . , og tfloti aga uppi með því að beita
ið, x þveröfuiga átt við jafnstíg- jbjanndýr, bundið við staur, og að húðlátsrefsingum; er í miskunnar-
andx þroun tfra gnmmdaræði og ■ unigír piltar hafi drepið tímann: ]eysi s{nu jafngiltu dauðadómi,
vilTimennsku til siðmenningar- | með iþví að pfeka það í hetl. Hann þar ^ hinir vcm
legra stríðsátaka um aldaraðir, í minnist á þessa eftirmiðdagsiíþróft
ekki meira en um þrjétíu ára ungra Breta, án nokkunrar vand-
Þarfar endurtekningar
Hin margnefndu Ohurchill/
R'oosevelt-réttarhöld í Nurnberg, lheimsákn sinni til London ártð
Tokio og víðar, era því aðeins 1598; að á meðal þeirra dægra-
áfangi — enda þótt einn sá hrifca- 1 styttinga, sem þegnar hennar Há-
legasti sé — á óhugnanlegum .0- tignar Elizabethar drofctningar
lánsferli, sem þræddur halfði ver- 1 skemmtu sér við, hafi verið blint
skeið „til þess að tryggja lýð-
ræðinu heiminn“. í aðfanga
Heimsstyrj aldar I stöðnuðu hinar
sígandi framfarir, sem varað höfðu
nokkur þúsund ár, eins og enn
skal endurtekið, állt í einu og
fullkomlega, án sýnilegra orsaka
að því er virðist í fljófcu bragði-
Og enn skal endurtekið: Á að-
eins röskum þrjátíu áram höfðu
stríðsvenjumar sokkið niður á
sitt upprunalega, einfalda og
æðislega stig. Þessi staðreynd
myndi vera alveg nógsamlega á-
berandi þó að hún stæði okki ein
sér, heldur hefði haldizt í hendur
við almenna siðgasðishnignun- Á
hinum myrku öldum voru stríð-
in í Evrópu héð af þeim nakita
óhemjusfcap, sem þekkzt hafði
um mörg hundruð ára bil; en
það út af fyrir sig var ekki neitt
sérstatot undranarefni — siðir og
venjur vora yfirleitt með hrotta-
legum hætti-
— Reyndar bendir margt til
þess að borgaralegum siðvenjum
fari síhratoandi, en þeimar al-
menipu hnignunar veröur ektoi
vart fyrdr alvöra tfyrr en etftir „að
lætingar eða athugasemdar til eða
frá, og það er þvi adls etoki svo
fráleitt að álykta sem svo, að á-
móta sjónarspil hafi etoki verið al-
gerlega óþekkt í heimaborg hans
í Rínarlöndum og víðar í Evrópu-
Honum fannst ekki heldur neitt
undarlegt við það, að hinir sömu
glaðværa unglingar væra einnig
aðdóendur Shakespeare-harm-
leika. Bjamdýra- og nauta-öt, .svo
og hanaslagir, nutu almennrar
lýðhylli fram á stjómarár Viot-
oriu drottningar.
Af óstæðum, sem hér er ástæðu-
laust að roifa, átti eér stað víðtæk
frjálslyndissókn í siðgæðisefnium
á ríkisstjómaráram Gcbrgs I.
(1714—1727 og Georgs II- (1727—
1760). Það sanna m-a. myndir
Hogarths (1697-1764). En samtím-
is þessari víðtæku upptausn og
atfturför í borgaralegum siðgæðis
málefnum, verður greinilega vart
ákaflega athyglisverðra breytinga
til hins betra ó hemaðarvenjum
og í stríðsrekstri í samanburði við
það, sem aisiða hafði verið á næst
liðinni öld- Á árinu 1770 hafði
þessi jókvæða þróun þegar náð
strýktir til bana.
Beztu vitnisburðimir um það,
hvemig samtíð greifan® de Gui-
bert taldi réttlátast að gera upp
við drottinisvikara, era sennilega
frásagmimar af aftöku Damiens 1
París árið 1757 og Anckerströms
í Stoktoholm árið 1792- 1 því sam-
bandi er einna athyglisverðast,
hversu margt fyrirfólk í Englandi
tókst ferð á hendur til París, rak-
og þau látin svífa seglum þönd-
um út í ómælisigeiminn, þegar
hófst baráttan „til þess að tryiggja
lýðræðinu heiminn“.
Jafn skyndileg og sóknþung
gjörbylting, sem hefir eitrað sál-
arlíf mannkynsins svo mjög, að
við tilhuigsunina eina saman, set-
ur hroll að sérhverri hugsandi
manneskju, hlýtur að eiga sér ó-
tvíræðar orsakir, og sú tilhuigsun
beinlínis kallar á, nei heimtar,
leit að þeim.
Sú leit hlýtur að vera möguleg,
og hún hlýfcur, hún verður, að
bera árangur- Til þess að svo
megi verða ,er byrjun á réttum
enda frumskilyrði, og í þvi sam-
bandi hefir mér dottið í hug, að
ef byrjað væri á að toryfja þann
júðska öhroða, sem menn nefna
(réttilega) lýðræði, þyrfti leitin
ekki endilega að verða miklu
lenigri-
J. Þ-A.
Nykomiö
K J Ó LAE F N I
VerzliS þar sem úrvalið er mest.
Saumið sjálf — Það er ódýrast.
Egill Jacobsen
Áusturstræti 9.