Mánudagsblaðið


Mánudagsblaðið - 10.11.1969, Blaðsíða 7

Mánudagsblaðið - 10.11.1969, Blaðsíða 7
Mánudagur 10. nóvember 1969 Mánudagsblaðið ,VIÐ HOFUM HAÐ SMAR ARLEGT STRÍÐ" Framhald af 8- síðu. til, þá verður að treysta því, að einhver eða einhverjir muni reynast gæddir þeirri viðkunn- anlegu háttvísi, eða hafi til að bera þá sjálfsögðu greiðvi'kni, að minmia þá á. Á það og fleira- „Sem sigurvegari höfum við gerzt svo djarfir að talca okk- ur rétt til þess að dragafjand- menn okkar fyrir rétt vegna stríðsglæpa sinna“. En við ættum að vera nógu miklir raunsæismenn til þess að skilja, að við værum sekir um tylft ákæruatriða, ef við yrð- um Iátnir svara tíl saka fyrir brot á stríðslögunum". —- Edgar L- Jones: Samkv. hér að framan ívitnaðri heimild. Vantar skýringar !>að er harla ótrúlegt annað, en að huigsandi fófki leiti skýr- iniga á hinni skyndilegu og full- komnu. afsiðun í stjórnmiálum og stríðsrekstri, sem skall á mann- kynind samtímis því að hafizt var handa um „að tryggja lýð- ræðinu heiminn" í hið fyrrasimn- ið, og náði hámarki með morð- unum í Níimþerg og Tokio eftir að búið var „að tryggja lýðræð- inu heiminn“ í hið síðara sinn- ið. Um meira en tvö þúsund ára skeið hafði yfirleitt mátt greina s^auikin siðmenningaráihrif á nefnd um sviðum báðum, að því þó at- huguðu, að sú þróum hafi reynd- af ekki alltaf verið bein eða alft- urkastaiauis, en samt sem áður hafði heildahþróunin í stórum dráttum verið í siðmenningarátt- Að vísu ber einnig að geta þess, að siðmenningarálhrifanna gætti nær einigöngu að því er varðar þau stríð og stjómmáláátök, sem Evrópuþjóðimar þreyttu sín á milli; hernaðaraðgerðir gegn óæðri og vanþroskuðu kynþáttum- um fóru að jafnaði friam með ómildari hætti eins og auðsikilið má vera af gjörólíkum aðstæð- mu- En það breytir ekki þedrri staðreynd, sem hér hefir verið vakin athygli á; og leiðir hug- ann ósjálfrátt að spuminigunni um það, hvort hér sé ekki ein- mitt viðeigandi að nefna „aida- hvörf“, þó að það orð hafi orð- ið fyrir endurtekinini mismotkun- Við ChurohiU/Roosevelt-réttar- höldin í Nurnberg 1945-1946, sem lauk með hengingu hershölfðingj- anna Wii'helm von Keitel og Al- fred Jt>dl, og anmarra þeima eftir- lifamdi leiðtoga >ýzkalamds, er saksóttir voru fyrir að hafa gegnt skyldum sínum í haráttunni gegn lýðræði og kommúnisma, svo og áratugafangelsisdómum yfir öðr- um, var se ofan í æ þrástagazt á hinni byltingarkenmidu ný- breytni, sem væri höfuðeinkenni fyrirtæikisins. Alveg burt séð frá svarinu við spumingummi um réttílæti eða ranglæti réttaibalda og dómsúrslita í þessum séxistöku tilvikum, þá myndi viðurkenning á grundvallarreglum dómstólsins þýða afturhvarf til samskipta- venja, er tíðkaðar voru, þegar amidi Fom-Júða mótaði viðhorf álltof margra til lögskipta þegna og þjóða- Með frumistæðum kyn- þáttum hefir það lengi verið mikill siður og vinsœll, að svipta stríðfanga lífi; leiðtogar óvinanna nu.tu hins vagar oftast þeirra „fríðinda" að verða sitríðsfamigar- Það hefir ævinlega verið talið drjúgt framfaraskref x stríðs- menningarsögunni, þegar sá sið- ur komst á, að þyrma lífi stríðs- fanga og hafa í haldi umz ófriði var lokið í stað þess að níðast á þeim og síðan drepa- Aftaka v- Keitels og Jodls, og félaga þeirra, var því engin nýjung, heidur að- eins endurupptaka aðferðar, sem ekki átti sér fordæmi nerna hjá siðlausum villiþjóðum, eða fyrír árdaga siðmennimgar. Réttarhöld- in yfir v- Keitel, Jodl og öðrum atvinnuhermönnum leiddi emigar fréttnæmar afhjúpanir í Ijós. Þau verða fyrst og fx-emst athyglis- verð- og lærdómsrík — fyrir þær sakir, að þeir voru rændir þeim rétti, sem alþjóðalög kveða á um til handa stríðsföngum, þegar dómar gengu yfir þeim, og að dómurinn var tilreiddur al£ að- ilum, er þeir höfðu átt í stríði gegn sem atvinnuhermenn. Dóm- uriqn var því ekki annað en al- þýðudómur af lýðræðislegasta tagi. „Við höfum háð smánarlegt stríð, því að í huga hins stríð- andi hermanns okkar var sið- gæðið á hinum afviknasta stað- Þvl harðari sem orrust- an verður, þeim mun þrengra veröur um göfugar tiilfinning- ar“. " — Edgar L- Joncs: Samkv-hér að framan ívitnaðri heimild- lýðræðið hafði tryggt sér heim- inn“ 1 hið sáðara sinnið- í upp- hafi þeirrar baráttu höfðu ekki verið knýjandi ástæður til þess að óttast að lestir og spilling liðirma alda, með viðaukum og „endur- bótum“, yrðu hafin til hávega- Þvert á mó'ti. Þjóðfélög kapítal- ismans létu si'g líf og velferð banxa og gamalmenna, sjúikra t>g snauðra, dýra og afbrotamanna, stöðugt meira og meira varða — umihyggjan fyrir þeim var dýpri og fölskvalausari en nokkru sixxni fyrr. Almenningur var ákaflega viðkvæmur fyrir hvers kyns grimimd og óþoikkaskap, og brást oft hart og fljótt gegn slíku- Sá möguleiki, að láta böm og ung- linga þræla í námium og verk- smiðjum, eins og hreint ekki var sjaJIdgæft 1 Englandi fyrir og allt fram á Victoriutímabilið (1837 — 1901), myndi ekki einu sinni verða tekinn á dagskrá framar — nema þvi aðeins auðvitað, að í hlut ættu böm sigraðrar þjóðar, sem nauðsynlegt yrði að enduruppala ög varast bæri að spilla með ó- hóflegu dekri. Svo langt hefir mannúðarábugi alimennings jafn- vel gengið, að hann hefir víða snúizt upp í andhverfu sína, eins og sjá má t-d- af bví, að nú er naumast hægt að senda hinn svi- virðilegasta morðvarg inn í eilífð- ina í rólegheitum, án þess að upp hdfjist alsherjarmótmæli og sefja- sjúkar hollaleggingar um siðferði- legt réttmæti dauðarefsingar og ásakahir um „sóun dýrmætra mannjslífa“. Dýr og menn Másfci sést þetta sérstæða ó- samræmi í aldarandanum einna skýrast af breyttrí afsitöðu til dyr- anna, sem alveg fram á þessa öld hafa verið meðhöndluð af fyrir- litlegu miskunnarleyisi í öllum löndum- Td- getur þýzki ferða- lairagurinn Paul Hentzner þess frá því marki, að franskur aðalsmað- ur að nafni de Guibert gat lát- ið eftirfarandi frá sér fara, án þess að þurfa að óttast að mót- mælum yrði hireyft, enda er ekki kunnugt um að svo hatfi verið gert: „1: heild sinni er Evrópa nú siðmönnuð- Stríð eru ekki jafn grimmdarleg og áður var. Blóði er nú aðeins úthellt í orustxims; herföngum er sýnd virðing og nærgætni; borgir eru ekki lengur jafnaðar við jörðu eða sve’tahénxðum breytt í auðn. Sigraðar þjóðir þurfa aðeins að greiða- sttíðsskatta, sem oft eru léttbærarf heldur en skattamir til þcirra eigin þjóðhöfðingja“. Gaonlequr samanburður Slík aldarfarslýsing, svo langt sem húh nær, er líkleg til þass að vekja ofurlitla undrun margra nú- timamanna, a-m-k- þangað til þeir rifja upp fyrir sér hemaðairrekst- ur 18. aldai'innar og nánari skil- yrði hans — t-d- Sjö ára stríðið (1756-1763) — og gera sdðan sam- anburð á honum og Hundrað ára stríðinu (1337-1453) og að lofcum heimsstyrjöld II (1939-1945)- Sá samanburður yrði einfcum gagn- legur fyrir þær sakir, að hann myndi ekki geta leitt neitt í ljós, sem kæmi í hálfkvisti við hryðju- verk Breta í Fralddandi annars vegar og Ghurchill-fjÖldamorðin í Dresden á hinm bóginn- Enda þótt þessu sé þannig var- ið, þá verður naumast hægt að telja almennt siðferði á 18- öldinni tii neinnar fyrirmyndar, eða um það leyti, sem franski greifinn de Guibert. lofar betrumbætur stríðsirekstursxns á sinn sjálfum- glaða mátö'®'’ Þá var pyxitengarlifr látið enn viðurlag fjölmargi'a af- brota- Sérstaklega í Frakklandi, en þó>»raxinpFXMSa«SiiiHfö*s. ■«fcUBard rí«t6.ti4Sva».-Slcyndil^Bas:tSlásið burt leiðis til þess að hortfa á Mflát hins geðveila piltungs, sem hafði reynt að ráða Louis XV- (1715-1774) af dögium með pennahnff — og ekki er annars getið en að það hafi skemmt sér með ágæfcutm. Hins vegar ligigur ekkert fyrir um það, hvort margir þeirra, er aðfaranótt hins 13- Fébrúar 1945 létu að fyr- iriaigi Churchills, eld- og foisfór- sprengjunum rigna yfir þau hundruð þúsunda, sem hafði ver- ið þjarmað saman í Dresden, hefðu megnað að halda höfði, þó ekld. hefði verið lcngur en 5 mín- útur, á fremsta áhoftfendabekk við Place de Gréve á meðan aftaka Damiens sifcóð yfir árfð 1757- Það skal fúslega viðurkennt, að hin opinbera sundurlimun og hold- risting, hvítglóandi kliptangirnar, sjóðbullandi olían og að lokum sundurtæting líkamsleifanna á milli villtra hesta, hafi verið lýð- í’æðiislegra augnayndi — enda m.a- endurtekið af Tókkum mörg þús- und sinnum á Þjóðverjum á öll- um aldri vorið og sumarið 1945 — og reynt meira á tauigarnar- Eigi að síður á maður afar erfitt með að gera viðunandi samanburð á skelfingarviðmögnuin þessara tveggja atburða, en þess er skylt að geta, að fómarlömb Churehill- morðanna — rösklega tvö hundr- uð þúsund vamarlauisra karla, kvenna og barna — voru að öllu leyti saklausir einstaklingar, þar sem tftur á móti Damiens hafði þó a-m-k. gerzt sekur um nokkuð, sem hann mátti ekki gera, þó að með pennahnflf væri- Óhuqnanleq staðreynd En hvemig svo sem menn ann- ars kunna að líta á þennam sam- anburð, þá verður þeirri staðreynd \ \ \ 1 'sVvX t \ fc aldrei haggað, að öllum grund- vallarlögmálum samskipta siðaðra þjóða í stjómmálum og stríðs- í Evrópu, var sú venja við beztu heilsu, að slíta menn lifandi í sumdur á milli kvikhjóla- I Eng- landi lá dauðarefsing við meira en 200 tegundum glæpa, afbrota og misgjörða, þ-á-m. mörgu, sem nú væri aðeins talin smávægileg yfirsjón, og enda þót pyntingarlíf- látið lægi ekki við broti almennra hegningariaga, þá héldu bæði her . . , og tfloti aga uppi með því að beita ið, x þveröfuiga átt við jafnstíg- jbjanndýr, bundið við staur, og að húðlátsrefsingum; er í miskunnar- andx þroun tfra gnmmdaræði og ■ unigír piltar hafi drepið tímann: ]eysi s{nu jafngiltu dauðadómi, vilTimennsku til siðmenningar- | með iþví að pfeka það í hetl. Hann þar ^ hinir vcm legra stríðsátaka um aldaraðir, í minnist á þessa eftirmiðdagsiíþróft ekki meira en um þrjétíu ára ungra Breta, án nokkunrar vand- Þarfar endurtekningar Hin margnefndu Ohurchill/ R'oosevelt-réttarhöld í Nurnberg, lheimsákn sinni til London ártð Tokio og víðar, era því aðeins 1598; að á meðal þeirra dægra- áfangi — enda þótt einn sá hrifca- 1 styttinga, sem þegnar hennar Há- legasti sé — á óhugnanlegum .0- tignar Elizabethar drofctningar lánsferli, sem þræddur halfði ver- 1 skemmtu sér við, hafi verið blint skeið „til þess að tryggja lýð- ræðinu heiminn“. í aðfanga Heimsstyrj aldar I stöðnuðu hinar sígandi framfarir, sem varað höfðu nokkur þúsund ár, eins og enn skal endurtekið, állt í einu og fullkomlega, án sýnilegra orsaka að því er virðist í fljófcu bragði- Og enn skal endurtekið: Á að- eins röskum þrjátíu áram höfðu stríðsvenjumar sokkið niður á sitt upprunalega, einfalda og æðislega stig. Þessi staðreynd myndi vera alveg nógsamlega á- berandi þó að hún stæði okki ein sér, heldur hefði haldizt í hendur við almenna siðgasðishnignun- Á hinum myrku öldum voru stríð- in í Evrópu héð af þeim nakita óhemjusfcap, sem þekkzt hafði um mörg hundruð ára bil; en það út af fyrir sig var ekki neitt sérstatot undranarefni — siðir og venjur vora yfirleitt með hrotta- legum hætti- — Reyndar bendir margt til þess að borgaralegum siðvenjum fari síhratoandi, en þeimar al- menipu hnignunar veröur ektoi vart fyrdr alvöra tfyrr en etftir „að lætingar eða athugasemdar til eða frá, og það er þvi adls etoki svo fráleitt að álykta sem svo, að á- móta sjónarspil hafi etoki verið al- gerlega óþekkt í heimaborg hans í Rínarlöndum og víðar í Evrópu- Honum fannst ekki heldur neitt undarlegt við það, að hinir sömu glaðværa unglingar væra einnig aðdóendur Shakespeare-harm- leika. Bjamdýra- og nauta-öt, .svo og hanaslagir, nutu almennrar lýðhylli fram á stjómarár Viot- oriu drottningar. Af óstæðum, sem hér er ástæðu- laust að roifa, átti eér stað víðtæk frjálslyndissókn í siðgæðisefnium á ríkisstjómaráram Gcbrgs I. (1714—1727 og Georgs II- (1727— 1760). Það sanna m-a. myndir Hogarths (1697-1764). En samtím- is þessari víðtæku upptausn og atfturför í borgaralegum siðgæðis málefnum, verður greinilega vart ákaflega athyglisverðra breytinga til hins betra ó hemaðarvenjum og í stríðsrekstri í samanburði við það, sem aisiða hafði verið á næst liðinni öld- Á árinu 1770 hafði þessi jókvæða þróun þegar náð strýktir til bana. Beztu vitnisburðimir um það, hvemig samtíð greifan® de Gui- bert taldi réttlátast að gera upp við drottinisvikara, era sennilega frásagmimar af aftöku Damiens 1 París árið 1757 og Anckerströms í Stoktoholm árið 1792- 1 því sam- bandi er einna athyglisverðast, hversu margt fyrirfólk í Englandi tókst ferð á hendur til París, rak- og þau látin svífa seglum þönd- um út í ómælisigeiminn, þegar hófst baráttan „til þess að tryiggja lýðræðinu heiminn“. Jafn skyndileg og sóknþung gjörbylting, sem hefir eitrað sál- arlíf mannkynsins svo mjög, að við tilhuigsunina eina saman, set- ur hroll að sérhverri hugsandi manneskju, hlýtur að eiga sér ó- tvíræðar orsakir, og sú tilhuigsun beinlínis kallar á, nei heimtar, leit að þeim. Sú leit hlýtur að vera möguleg, og hún hlýfcur, hún verður, að bera árangur- Til þess að svo megi verða ,er byrjun á réttum enda frumskilyrði, og í þvi sam- bandi hefir mér dottið í hug, að ef byrjað væri á að toryfja þann júðska öhroða, sem menn nefna (réttilega) lýðræði, þyrfti leitin ekki endilega að verða miklu lenigri- J. Þ-A. Nykomiö K J Ó LAE F N I VerzliS þar sem úrvalið er mest. Saumið sjálf — Það er ódýrast. Egill Jacobsen Áusturstræti 9.

x

Mánudagsblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Mánudagsblaðið
https://timarit.is/publication/313

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.