Tíminn - 08.03.1978, Qupperneq 6

6
MiOvikudagur 8. marz 1978
Ölafur Jóhannesson dómsmálaráðherra:
Lögrétta, nýtt dóm-
stig, sem mun hraða
meðferð dómsmála
— framsöguræða ráðherra
alþingi
Verður
álverið
stækk-
að?
Þórarinn Þórarinnsson (F)
mælti i gær á fundi samcinaös
Alþingis fyrir fyrirspurn tii
iönaOarráöherra um hvort
horfur séu á aö samiö veröi viö
isal hf. um sölu á orku frá
Hrauneyjarforssvirkjun
vegna ráðgerörar stækkunar
álbræöslunnar. Sagöi Þórar-
inn i ræöu sinni aö ráöherra
heföi ■ umræðum um Blöndu-
virkjun upplyst aö stefnt væri
aö þvi aö Hrauneyjarfoss-
virkjun yröi fullbúin áriö 1982
og fullnýtt árið 1986. Sér væri
kunnugt, aö umræður heföu
farið fram milli rikissjórnar-
innar og isal um aö álverið
yröi stækkaö. Af því leiddi
aukin orkuþörf og þá væntan-
lega frá Hrauneyjarfossvirkj-
un. Kvaðst Þórarinn telja þaö
óráö aö ísal fengi orku frá
Hrauneyjarfossvirkjun þar
sem ráö væri fyrir gert að hún
yröi fullnýttá fjórum árum án
tilkomu orkufreks iðnaðar.
Gunnar Thoroddsen svaraði
Þórarniá þann veg, aö 10. des.
árið 1975 hafi verið geröur
samningur viö isal um heim-
iId til stækkunar álversins um
sem nemur 20 megavöttum og
væri samningur þessi staö-
festuraf Alþingi. Alveriö veröi
fyrir lok þessa árs aö láta
vita um ákvöröun sina i þess-
um efnum en samkvæmt
samningi ætti þaö rétt á um-
framorku þessari fyrir árslok
1979 ef að yröi.
Þá sagöi ráöherra, aö samn-
ingar heföu engir farið fram
um sölu á orku frá Hrauneyj-
arfossvirkjun milli Lands-
virkjunar og nefndar um
orkufrekan iðnaö annarsvegar
og tsals hinsvegar.
Þórarinn þakkaöi ráöherra
svariö og kvaöst skilja þaö
svo, aö þaö væri ekki stefna
rikisstjórnarinnar aö selja
orku frá Hrauneyjarfossvirkj-
un til orkufreks iðnaðar.
Drög að nýju
vegarstæði í
Mánár-
skriðum
Á fundi sameinaös Alþingis i
gær svaraði Halldór E. Sig-
urðsson samgöngumálaráö-
herra fyrirspurn frá Eyjólfi
Konráö Jónssyni um hvaö liöi
áætlunargerö um nýtt vegar-
stæöi i Mánárskriöum.
Svar ráöherra var efnislega
þetta: A síðasta sumri var
lekin loftmynd af Mánárskriö-
um og gert af þeim kort i vet-
ur.
Gerð hefur verið tillaga aö
nýrri veglinu, sem liggur um
100 m lægra en núverandi veg-
ur.
Kanna þarf skirðurnar á
næsta súmri meö tilliti til
lausra jarðlaga til aö hægt sé
að gera sér ljóst hverra aö-
geröa sé þörf til aö hindra
skriö ofan vegar þar sem hiö
nýja vegarstæöi er i mun
meiri bratta en niiverandi
vegur.
Þetta frv. til lögréttulaga er eitt
þeirra frv., sem svo kölluð réttar-
farsnefnd hefur samið, en réttar-
farsnefnd var skipuð 6. okt. 1972
og I henni áttu og eiga enn sæti
Björn Sveinbjörnsson þáverandi
hæstaréttarlögmaður, en núver-
andi hæstaréttardómari, sem er
formaöur nefndarinnar, Björn
Fr. Björnsson sýslumaður fyrr-
verandi, sem þá var formaöur
dómarafélagsins, Sigurgeir Jóns-
son bæjarfógeti og Þór Vilhjálms-
son þáverandi prófessor og nií
hæstaréttardómari.
Verkefni nefndarinnar var
samkvæmt skipunarbréfi aö
endurskoöa dómsstólakerfi
landsins ogkanna og gera tillögur
um hvernig breyta mætti reglum
um málsmeöferö i héraöi til þess
aö afgreiösla mála veröi hraðari.
Skipun þessarar nefndar átti
sér þvi staö alllöngu úður en sá
mikli stormur var vakinn, sem
siöar átti sér stað um meöferð
dómsstóla og atriöi, sem aö þvi
lúta. Þessi réttarfarsnefnd hefur
samiö nokkur frumvörp um
réttarfarsmálefni, sum þeirra
hafa náöfram aö ganga, en önnur
ekki. Þetta frumvarp til lögréttu-
laga hefur tvisvar áöur veriö lagt
fyrir þessa hæstvirtu deild. Fyrst
var þaö lagt fram rétt fyrir þing-
lok og þá til sýnis og til þess að
þingmönnum gæfist kostur á að
athuga það milli þinga, en um-
ræða fór þá ekki fram um þaö.
Það var siðan lagt fyrir Alþingi i
fyrra og fór fram 1. umræða um
máliöog þvi var visað til nefndar
en var siðan ekki tekið fyrir aftur.
Þrjú dómstig i stað
tveggja
Þetta frumvarp gerir ráö fyrir
allviöamiklum breytingum á
dóm sstólaskipun landsins,
þ.e.a.s. að gert er ráð fyrir þvi aö
þar bætist viö eitt dómsstig svo
kallaöar lögréttur, lögrétta norö-
an og austan, sem á aö hafa aö-
setur á Akureyri og lögrétta
sunnan og vestan sem á aö hafa
aðsetur hér i Reykjavik.
Þó aö þaö sé þannig gert ráö
fyrir þvi, aö dómsstig verði þrjú,
er jafnf ramt gert ráö fyrir þvi, aö
i hverju máli fyrir sig veröi
dómsstig aðeins tvö, aö hvert mál
getiekki fremur hér eftir en hing-
ab til farið nema um tvö dómstig.
En fyrir þessum nýju dómsstól-
um, lögréttum, getur hvort
tveggja áttsér staö aö fyrir þeim
verði mál höfðað sem fyrsta
dómsstigi, og i öðru lagi að þær
geti starfað sem annað dómsstig
þannig, að til þeirra megi skjóta
málum sem dæmd hafa verið i
héraðsdómi.
Alls 18 lögréttudómarar
Þaö er gert ráð fyrir þvi, aö þaö
séu skipaðir 15 lögréttudómarar
hér i Reykjavik og 3 á Akureyri.
Það er þó gert ráð fyrir þvi 1
bráöabirgðaákvæði að það verði
nokkur timafrestur á þvi, að skip-
un allra þessara dómara i
Reykjavik komitil framkvæmda.
Þó aö máliö væri ekki mikið rætt
á Alþingi i fyrra, hafði maður það
á tilfinningunni af tali manna, að
þaö sem mönnum þætti helzt at-
hugavert viö þetta frumarp væri
þaö, aö þvi fylgdi verulegur
kostnaöarauki. Og það er ekki
ástæða til ab draga f jöður yfir þaö
aö af þessu frumvarpi mun leiða
talsverðan kostnaöarauka. Meöal
annars af þessari ástæöu fól ég
réttarfarsnefnd að taka frum-
varpið til meðferðar á s.l. sumri
og til endurskoðunar og athuga,
hvort það væri ekki hægt að skipa
málum samkvæmtþvi þannig, að
þessi kostnaðarauki yrði nokkuð
minni. Réttarfarsnefnd fór yfir
frumvarpiðog skilaði þvi frá sér i
þvi formi, sem það nú er lagt
fram og hefur nefndin gert þá
breytingu á frumvarpinu að i stað
þess að samkvæmt eldra frum-
varpi var ætið gert ráð fyrir því
að lögrétta starfaði sem fjöl-
skipaður dómur, þriggja manna
dómur, þá er gert ráð fyrir þvi, að
meginreglan nú verði sú, að þeg-
ar lögrétta dæmir mál, sem
fyrsta dómsstig, starfi þar aðeins
einn dómari. Það geta verið frá-
vik frá þessari reglu, þannig að
dómur geti verið fjölskipaöur á
fyrsta dómsstigi.en þetta er aðal-
reglan. Þetta leiðir að sjálfsögðu
eða ætti að sjálfsögðu að leiða til
þess að minni kostnaðarauki yrði
af þessu f rumvarpi og þeirri skip-
an, sem gert er ráð fyrir að sé
tekin upp með þvi, heldur en með
þvi fyrirkomulagi, sem gert var
ráð fyrir i eldra frumvarpinu.
Nútimahugmyndir um
réttarfar
Ég vænti þess, að þetta geti
orðið til þess að greiða fyrir
framgangi málsins.
Ég mælti allýtarlega fyrir
þessu frumvarpi i fyrra þegar
það var lagt fram og gerði grein
fyrir þeim ástæðum, sem liggja
til þess að lagt er til að þessi skip-
an sé upptekin, og sé ég ekki
ástæðu til að endurtaka það hér.
Það er svo að i sambandi við nú-
tímahugmyndir um réttarfar er
gert ráð fyrir þvi, að dómarar
hafi ekki með höndum önnur störf
en dómsstörf. Þessu hefur alla tíð
veriðannan vegfarið hér hjá okk-
ur þegar um er að ræða ddmsstörf
i héraði, þar sem þeir embættis-
menn, sem fara með þau mál þar,
sýslumenn og bæjarfógetar, hafa
jafnframt með höndum umfangs-
mikil stjórnsýslustörf.
Það er frá réttaröryggissjónar-
miði sjálfsagt margt sem mælir
með þvi, að það verði skiliö að
fulluog öllu á milli dómsvalds og
framkvæmdavalds, en það hefur
ekki þótt fært að stiga þaö skref i
einu hér á landi, svo embætta-
skipan sem um er að tefla og sú
umdæmaskipting sem til grund-
vallar liggur er rótgróin, og má
ætla að það mætti nokkurri mót-
spyrnu ef hverfa ætti frá henni.
Og náttúrulega má segja að
reynslan af þvi að hafa þessi störf
hjá einum og sama embættis-
manni, eins og verið hefur hér á
landi, er að minum dómi ekkert
sérstaklega slæm. Hitt er þó auð-
vitað til bóta að skilja þarna á
milli og i samræmi við nútima-
hugmyndir um það efni.
En i þessu frumvarpi er farin
eins konar millileið. Hin gamla
umdæmaskipting er látin halda
sér. Þeir embættismenn, sem þar
sitja og starfa, eiga að halda
áfram að starfa og sinna bæöi
stjórnsýslustörfum og dómsstörf-
um eins og áður, en það eru settir
þarna inn nýir dómsstólar, lög-
réttur, sem eiga ekki aö hafa önn-
ur störf með höndum en dóms-
störf. Meö þessu er stigið skref i
þá átt að skilja að framkvæmda-
vald og dómsvald, og gæti vel
verið aðþetta yrði áfangi á þeirri
leið að gera þarna fullan aðskiln-
að á milli siðar meir, ef mönnum
þætti reynslan af þessari skipan
góö.
Nú.enn fremur er auövitað og
það er e.t.v. meginástæðan og
ætlunin með þessari skipan og
þeim breytingum á málsmeðferö
i héraði, sem ákvæöi eru um i
ööru frumvarpi sem var lagt
fram sem fylgifrumvarp með
þessu frumvarpi, að flýta fyrir
afgreiðslu dómsmála og reyna að
ráða bót á þeim seinagangi sem
þar á hefur verið og gagnrýni hef-
ur sætt og það með réttu.
*
Ólafur Jóhannesson
Hraðari meðferð dóms-
mála
Með þessari skipan, þessum
nýju dómsstólum og svo þessari
breytingu á málsmeðferðinni i
héraði sem gert er ráð fyrir i
áðurnefndu frumvarpi, er ætlunin
að meðferð mála yrði hraðari.
Þaðhefur raunar verið gert nokk-
uð I þvi og reynt með ýmsum
hætti að ýta á hraðari meðferð
dómsmálaaðundanförnu ogætla
ég að tekizt hafi að gera þar á
talsverðar umbætur i héraði. En
þá hefur það sýnt sig að hætt er
við að það myndist flöskuháls
annars staðar, þ.e.a.s. að þá hafi
Hæstiréttur ekki undan I þeim
málum sem tíl hans er skotið. En
framundir þetta má segja aö ekki
hafi verið verulegur dráttur,
óeðlilegur dráttur, á afgreiöslu
mála hjá Hæstarétti. Enn er það
svo, að Hæstiréttur reynir að af-
greiða opinber mál eftir þvi, sem
þau eru tilbúin til flutnings hjá
honum, en hinsvegarer það nú að
svo mikið liggur fyrir af einka-
málum hjá honum, að segja má,
að þar sé fyrirsjáanlegur upp
undir ársdráttur frá þvi að slikt
einkamál er tilbúið til flutnings i
Hæstarétti og þangað til mál-
flutningur getur farið fram. Það
er þess vegna fyrirsjáanlegt, að
það er mikil þörf á þvi að létta
störfum af Hæstarétti og ef þessi
skipan yrði lögtekin, sem hér er
gertráðfyrir, má ætla að lögrétt-
an yrði siðasta stigið i ýmsum
þeim málum, sem nú er skotið til
Hæstaréttar og myndi þannig
draga úr þeim málafjölda, sem
áfrýjað er til æðsta dómsstigsins.
Ef ekki verður hægt að ráða bót á
þessu fyrirsjáanlega vandamáli
meö þessum hætti, sé ég ekki
annað en það hljóti að koma til
innan tiðar að talið verði óhjá-
kvæmilegt að fjölga hæstaréttar-
dómurum þannig, aö Hæstiréttur
getí starfað alveg i tveimur deild-
um.
Aukið réttaröryggi
Ég held, að stigiö sé mjög
mikilvægt skref með þessu frum-
varpi ef að lögum verður bæði i
átt til aukins réttaröryggis og til
þess að hraða málsmeðferð. Það
eru i þessu frumvarpi ýmis
ákvæði, sem ekki eru i gildandi
lögum. Ég vil aðeins leyfa mér að
vekja athygli á 57. gr. t.d., sem er
algert nýmæli þar sem segir svo
með leyfi forseta:
1. Forsetar lögréttnanna hlut-
ast til um að samdar séu árs-
skýrslur um starfsemi lögréttna
landsins. Dómsmálaráðherra
skal kveða á um gerð skýrsln-
anna i reglugerð, eftir að leitað
hefur veriö umsagna lögréltn-
anna og Hagstofu Islands.
2. Að forsetar lögréttnanna
hlutast til um að dómsmálaráð-
herraog allsherjarnefnd Alþingis
séugefnar skýrslurum starfsemi
lögréttnanna og einstök dóms-
mál, sem þær fjalla um eða hafa
fjallað um, ef þessir aðilar beið-
ast slikra upplýsinga.
3. Dómsmálaráðherra er
heimilt að gefa út eða semja við
aöra um að gefa út árbækur lög-
réttnanna, þar sem m.a. má birta
dóma sem þykja hafa sérstaka
þýöingu ásamt öðrum upplýsing-
um um mál, svo sem gerðar-
dómsmeðferð og skýringar á
dómum. Þetta er að sjálfsögðu
nokkuð hliðstætt þvi, sem nú gild-
ir um hæstaréttardóma þegar
þeir erugefnir út. Ég held, að slik
birting og skýrslugerð, sem hér
er gertráðfyrir geti verið til mik-
illabóta bæði almennt þannig, að
almenningur og þeir sem sýsla
með þessi mál geti fengið leið-
beiningu i slikum dómum, en auk
þess geti slik skýrslugjöf og birt-
ing orðið til þess að skapa meira
aðhald i þessum málum en ella og
gefa þá Alþingi færi á að fylgjast
betur með i þessum málum en
það hefur átt kost á eða gert hing-
að til.
Það er að sjálfsögðu svo, að það
er um mörg önnur nýmæli og al-
gjör nýmæli i þessu frumvarpi, en
ég sé ekki ástæðu til þess að rekja
það nánar hér, þar sem ég gerði
það nokkuð i framsöguræðu
minni i fyrra. Auk þess fylgir
frumvarpinu mjög ýtarleg
greinargerð, þar sem margvis-
legan fróðleik er að finna og skýr-
ingar á einstökum greinum.
Þarfar endurbætur
Ég leyfi mér sem sagt aö vænta
góöra undirtekta i þessu máli og
vænti þess að þetta frumvarp nái
fram að ganga. Það er ekki nóg
að gagnrýna meðferð dómsmála
og þó að það sé með réttu, heldur
verða menn þá að vera við þvi
búnir að gera þær endurbætur
sem þörf er, þegar að þvi kemur
að gerðar eru tillögur um slikar
endurbætur. Og má þá ekki horfa
i það þó að það kosti nokkra fjár-
muni.
Eins og ég hef áður drepið á var
annað frumvarp fylgifrumvarp
með þessu frumvarpi, þ.e.a.s.
frumvarp tíl laga um breytingar
á lögum um meðferð einkamála i
héraði.
Það frumvarp hefur nú einnig
verið skoðað i sumar af réttar-
farsnefnd og verður lagt fram og
tekið til meðferðar hér innan tið-
ar. Það má segja, aö eftir sem áð-
ur sé það fylgifrumvarp með
þessu frumvarpi, sem hér liggur
fyrir, en það hafa þó verið gerðar
á þvi þær breytingar, eins og
koma mun i ljós þegar mælt verð-
ur fyrir þvi, að þaö á að vera hægt
að afgreiða það sérstaklega og án
tillits tíl þess, hvort hæstvirt deild
eða háttvirtir alþingismenn vilja
fallast á þetta frumvarp um ný-
skipan dómsstólanna eða ekki.