Tíminn - 03.01.1979, Blaðsíða 8

8
Miðvikudagur 3. janúar 1979
Einhugur og samstilltur
þjóðarvilji það
sem mest á ríður
Aramótaávarp Ólafs Jóhannessonar forsætisráðherra
Fyrsta dag þessa mánaðar
var þess minnst, að sex áratugir
eru liönir frá þvi Island varð
fullvalda ríki. Sé litiö aftur til
þeirra timamóta og hugleitt
hvernig þá var háttað hag lands
og lýös, hljóta menn aö viður-
kenna að þjóðinni hefur oröiö
mikið úr þeim réttindum, sem
hún hlaut fyrsta desember 1918.
Lifsskilyrði landsmanna hafa
tekiö meiri stakkaskiptum en
nokkurngatóraöfyrir. Getan til
aö nýta náttúrugæði lands og
lagar hefur margfaldast, hver
hönd er marggild I starfi af auk-
inni kunnáttu og tæknivæðingu.
I þessu efni hafa félagslegt
framtak og hugvit og frum-
kvæði útsjónarsamra ein-
staklinga lagst á eitt með
árangri sem i engu gefur eftir
þvi sem þekkist i þeim greinum,
sem náttúrufar býður, aö ís-
lendingar leggi sérstaka stund
á.
Þjóöin hefur tvöfaidast og rif-
lega það, mannsævin hefur
lengst svo nemur þriðjungijilut-
ur litilmagnans hefur veriö
réttur, skilyrðum uppvaxandi
kynslóöar til þroska og mennt-
unar hefur fleygt fram.
Það má vissulega finna að
mörgu og með gildum rökum
má benda á ýmislegt, sem betur
má fara, en með sanngirni
veröur þvi ekki á móti mælt, aö
þjóöin býr viö frelsi og velmeg-
un eins og best gerist. Þvi til
sönnunar þarf ekki að benda á
annaö en fulla atvinnu ár eftir
ár á sama tima og hver einasta
nálæg þjóö hefur átt viö veru-
legt atvinnuleysi að striöa um
árabil. Þess mættu menn minn-
ast i hinu hefðbundna erfið-
ieikatali og barlómsvæli.
Ariö 1918 var það siður en svo ■
sjálfgefið, aö hlutskipti
fullvalda tslands yrði á þessa
lund. Ekkert það lá fyrir sem
tryggt gæti að Islendingum ætti
eftir að reiöa betur af en flest-
um, ef ekki öllum, þeirra
mörgu Evrópuþjóða, sem fengu
stjórn mála sinna i eigin hendur
samtimis Islendingum i lok
fyrri heimsstyrjaldar.
Kunnara er en svo,aö rekja
þurfi hve misjafnlega þessum
þjóðum hefur vegnað. Nokkrar
hafa glataö sjálfstæðinu, aörar
búa við skert frelsi og nokkrar
viö vanþróaö atvinnulif og land-
flótta af þeim sökum. Sé litast
um sviðið, veröur ekki séö, að
Islendingar hafi ástæðu til að
lita meö öfundaraugum til.
neinnar af þjóöunum, sem eiga
sjálfstæöisafmæli um þessar
mundir.
Jafnrétti og
frjálsræði
Hér er ekki staöur né stund til
að leitast viö að rekja til hlitar
söguleg rök, sem til þess liggja
aö islenska þjóðin hefur boriö
gæfu til að bæta svo hag sinn á
tveim mannsöldrum, sem raun
ber vitni. En ástæða er til að
minna á þátt Islenskrar jafn-
réttisheföar og frjálsræöisvið-
leitni i framfarasókninni. Um
aldir bjuggu menn á landi hér
viö aðstæöur, sem knúðu bæöi á
um ræktun sjálfstrausts og
samstarfsvflja meö mönnum.
Fjölskyldurnar bjuggu að sinu
og spiluöu á eigin spýtur á búum
slnum, en við verkefni, sem
byggðarlög þurftu aö sinna i
sameiningu riktu fastar sam-
starfsreglur, einatt óskráðar.
Arfurinn frá þessum tlma hefur
enst til þessa dags og borið
margan góðan ávöxt við breytta
þjóðfélagshætti.
Margt bendir til að á þeim
tlmum, sem nú líöa, reyni meira
en áður á, hvort þjóöin megnar
aö hagnýta sér til langframa
meðalhófiö, sem hingaö til hefur
vel dugaö, þannig aö hún ráði
við flóknari og nýstárlegri úr-
lausnarefni en áöur hefur að
höndum boriö. Tækni viö nýt-
ingu náttúrugæða er komin á
þaö stig, að frumframleiösla úr
skauti náttúrunnar meö verka-
skiptingu, sem ekki er marg-
brotnari en svo, að einn maöur
getur haft yfirsýn yfir verk-
sviöið og stjórn á starfseminni,
skilar naumast auknum afköst-
um eða arösemi. Vaxtarbrodd-
ur atvinnulifsins og undirstaða
góðra kjara i tæknivæddum
þjóðfélögum er úrvinnslustarf-
semi með mjög sérhæfðri tækni
eða i svo stórum stfl, aö margs
konar sérþekking þarf til aö
koma og sameinast I verkstjórn
og rekstrarstjórn, svo hvort
tveggja fari vel úr hendi.
í atvinnu-
byltingu
Vandkvæði okkar tslendinga
á að ná heppilegum tökum og
samhæfcngu gildustu þátta i at-
vinnullfi og reikningshaldi
þjóðarbúsins má rekja til þess,
hve á skortir, aö menn hafi
áttað sig til hlitar á, að við
stöndum I miðri atvinnubylt-
ingu, tæknibyltingunni, sem
ekki er siöur afdrifarlk en iön-
byltingin var á slnum tlma.
Frægt er frá upphafi iön-
byltingar, þegar handverks-
menn réöust á vélkostinn I
þeirri trú að verksmiöju-
il^naöurinn væri ógnun við hag
sinn. Reyndin varö sú, aö
vélarnar og kunnáttan I meö-
ferð þeirra færðu erfiðismönn-
um þegar til lengdar lét, kjör sem
tóku langt fram öllu, er áður
hafði þekkst og varanlega
áhrifaaðstöðu I þjóðfélaginu. En
I staöinn urðu allar starfsstéttir
tengdar þessum nýju fram-
leiðsluháttum aö temja sér
vinnuaga og fastákveðinn
vinnutlma langt umfram það
sem áður hafði tiðkast.
Þær auknu kröfur sneru að
hverjum einstaklingi. Kröfurn-
ar sem atvinnuhættir tækniald-
ar gera, beinast eindregnast að
starfshópum og samtökum
þeirra. Margslungin hagkeðja
tæknialdar bindur endi á þá
daga, þegar starfsgrein gat bætt
afkomu sina út af fyrir sig,
vegna þess að til kom aukinn
vinnsluhraði og hærra vinnslu-
stig auðlindar, án þess að frá
öðrum væri tekið. Nú er sú
raunin á, aö heildartillit verður
aö ráöa i kjaraákvöröunum, ef
ekki á af að hljótast kapphlaup
allra við alla, sem hæglega get-
ur leitt til stjórnleysis og skip-
brots þess hagkerfis sem I hlut
á. Reynslan sýnir, aö þá getur
veriö skammt I að skilyrði
skapist fyrir haröstjórn. Allt
ákvörðunarvald safnast þá i
eina stofnun i þjóðfélaginu, sem
stjórnar þjóðarheildinni með
valdboði og skammtar kjör úr
hnefa.
En til er lika önnur leiö til
samræmingar hagsmuna, sam-
ráð mismunandi aöila sem hafa
hver um sig ákveðiö verksvið og
sjálfstæöan ákvörðunarrétt, en
hafa komist að þeirri niðurstöðu
að sameiginleg ákvarðanataka
sé þeim öllum fyrir bestu og
setja sér samráös- og sam-
starfsreglur aö fenginni
reynslu. Þessi háttur á meöferö
kjaramála er sameiginlegur
þeim löndum i okkar álfu, þar
sem mest festa rlkir I verölagi,
og þróun lífskjara er jákvæðust.
Aö sllkri skipan þarf að stefna
hér á landi. Henni veröur ekki
náö i einu stökki, heldur meö
þrotlausri viöleitni, óbifanlegri
þolinmæði og gagnkvæmum
skilningi og góövilja.
Eftir einn mánuð minnumst
við annars merkisafmælis á
sjálfstæðisbrautinni. Fyrsta
febrúar n.k. eru sjötlu og fimm
ár liðin frá því aö æðsta stjórn I
innlendum málum fluttist inn I
landiö, fyrsti ráðherra Islands
tók til starfa á Islandi, og
stjórnarráð Islands I Reykjavlk
var sett á fót. Þá var mikils-
veröum áfanga náð. Þá hófst
nýtt og áður óþekkt framfara-
skeiö i sögu þjóðarinnar. Þá
gátu menn þreifað á þvi aö
sjálfs er höndin hollust, þrátt
fyrir allt,sem menn alltaf geta
haft á hornum sér. Þessa af-
mælis verður minnst á viöeig-
andi hátt þegar þar aö kemur.
Ofureflið sigrað
Orlagarlkasta fullveldisat-
höfn Islendinga var að helga sér
fiskimiðin umhverfis landiö.
Þótt framkvæmd ætti sér staö i
áföngum, var markið sett þegar
I öndverðu.
Nú ætti öllum að vera ljóst,
hvillka nauðsyn bar til að ljúka
þessu verki ekki siðar en gert
var. Þrátt fyrir aö islensk fiski-
skip sitji nú ein að nýtingu mið-
anna.ef svo ber við að horfa .og
undanþágur til handa erlendum
veiðiskipum séu litlar, þarf aö
beita ströngum veiðihömlum til
aö afstýra því að ofveiði helstu
nytjafiska haldi áfram og leiöi
til ófarnaðar.
Menn ættu aö gera sér I hug-
arlund, hversu komið væri, ef
ekki heföi veriö hafist handa að
helga tslendingum miðin, og ef
menn hefðu skirrst við að bjóða
ofureflinu birginn I hverjum
áfanga útfærslunnar af öðrum.
Ljóst er, að áframhald á veiöum
stórra fiskiflota annarra þjóöa
hefði valdið ördeyðu á Islands-
miöum á skömmum tima og
framtiðartilveru og sjálfstæði
islensku þjóðarinnar veriö
stefnt i voða. Þetta er nú
almennt viðurkennt. Og nú vildu
allir Lilju kveðiö hafa. Vissu-
lega höfum viö efni á að gleyma
úrtöluröddum og persónulegum
árásum. Það er árangurinn,
sem öllu skiptir. En af land-
helgisbaráttunni allri er mikil
saga. Sú saga veröur skráð,
sjálfsagt oft og mörgum sinn-
um. En hvernig verður sú saga
skrifuð. Það er annað mál. Sag-
an segir ekki alltaf allan sann-
leikann. Þaö er oft hægt að ljúga
svo meistaralega með þögninni
án þess að eitt ósatt orð sé sagt.
En á bak viö alla sögu hefur ein-
hvern tima verið lifandi veru-
leiki, þó hann kunni nú að vera
gleymdur eöa færöur i grlmu-
búning af söguriturum.
Vesturferöirnar
fyrir öld
öld er nú liðin sfðan það tima-
bil hófst þegar Islendingar flutt-
ustu hópum saman vestur um
haf/áratug eftir áratug. Fólks-
flutningarnir til Vesturheims
voru ný mynd þeirrar hringrás-
ar, sem átti sér staö hvað eftir
annaö 1 landinu á liðnum öldum.
I góðæri fjölgaði fólki ört og
byggðin teygðist til fjalla og
heiða. Svo harönaöi I ári, heiða-
býlin uröu óbyggileg, fólk flosn-
aði upp, hungur og sóttir brytj-
uðu það niður.
A harðindaskeiðinu á slðari
áratug nitjándu aldar komu
Vesturheimsferöir I staöinn fyr-
ir verganginn, þótt að sjálf-
sögðu væru margir I út-
flytjendahópnum, sem enginn
nauöur rak til að yfirgefa átt-
hagana.Enþaö breytir ekki þvi,
aö landiö var þá ofsetið miðað
við atvinnuhætti þeirra tima og
rikjandi árferöi.
Þetta er söguleg staðreynd,
sem engin óskhyggjurómantlk
fær breytt. Þetta varpar siöur
en svo skugga á Vesturfarana.
Þeir voru að visu velflestir
snauðir að veraldarauði, en þeir
áttu manndóm og kjark til þess
aö leita að nýjum leiðum til þess
aö sjá sér og sínum farborða. Og
þó að þeir ættu ekki gilda sjóöi,
höfðu þeir með sér að heiman
það vegarnesti, sem vel dugöi —
dugnað og baráttuþrek. Þeir
stóðu ekki landnemum frá öör-
um þjóðum að baki.
Ég held, að ekki sá ofmælt, að
Vesturförunum og niöjum
peirra hafi almennt vegnað vel
og aö þeir hafi reynst nýtir
þegnar búsetulandsins og sann-
ir vinir ættarlandsins. Og þó átt-
hagarnir heföu ekki reynst þeim
gjöfulir, var þeim ekki beiskja i
hug, heldur tregi og eftirsjá, er
þeir kvöddu ættjörðina. Þeir
hugsuðu oft heim. Þeir gleymdu
ekki átthögunum. Það hafa þeir
og afkomendur þeirra sýnt viö
mörg tækifæri. Ætli nokkurt
land hafi fengið dýrðlegri ástar-
óð frá burtfluttum syni en ljóð
Stephans G. Stephanssonar:
Þótt þú langförull legöir. Við
hér heima stöndum I mikilli
þakkarskuld við frændur okkar
vestanhafs. Viö ættum aö sýna
þjóðræknisstarfsemi þeirra
meiri skilning og stuðning en
hingaö til.
En Vesturheimsferöirnar
hafa hér að öörum þræði veriö
rifjaðar upp til að minna okkur
á, að við þurfum að vera á varð-
bergi. Við þurfum aö vera við
þvi búnir aö veita vaxandi fólks-
fjölda viðunandi lifsskilyrði hér
á landi.
Hugvit og atorka
njóti sín
Nú er þjóðin þrefalt fjölmenn-
ari en þegar Vesturheimsferöir
komust I algleyming. Fóiks-
fjölgun er með þvi mesta sem
þekkist I Evrópu. Helstu fisk-'
stofnar eru fullnýttir og ráðstaf-
ana virðist þörf til aö draga úr
búvöruframleiðslu I bili. Þvl er
ljóst, aö nýjar atvinnugreinar
verða að koma til, ef vaxandi
þjóö á aö geta vegnaö vel I land-
inu. Orkulindir eigum við næg-
ar, og örka og hugvit eru horn-
steinar blómlegs iðnaðar.
Reynsla annarra þjóöa sannar,
aö þarsem þetta tvennt er að
finna, þarf skortur á hráefnum
ekki aö standa iðnþróun fyrir
þrifum. Það sem máli skiptir er
að hugviti og atorku sé sköpuð
skilyrði til að njóta sln, þeir sem
hyggjast hasla sér völl á heims-
markaöi, þurfa að hafa fast land
undir fótum þar sem eru fjár-
hagsleg skilyrði heima fyrir.
Vöxtur og viðgangur íslensks