Tíminn - 12.01.1979, Síða 2

2
Föstudagur 12. janúar 1979

Formaður Salt-nefndarínnar:
Sovétmei í samkoi tm mjög áf tnulag um jáðir takmörk
un gjöre yðingarvoj] ina
— óánægður með athafnir Carters varðandi Formósu
SS — Bandariska Salt-sendi-
nefndin, er millilenti hér á landi
eftir viöræöur viö Sovétmenn, átti
i gær óformlegar viöræöur viö is-
lenska ráöamenn. Aö sögn ólafs
Jóhannessonar og Benedikts
Gröndals bar mörg mál á góma.
Bandarikjamennirnir, er óskuöu
eftirþessum viöræöum, heföu lát-
iö i ljós mikinn áhuga á iandi og
þjóö og skýrt frá viöræöum sinum
I Moskvu. Létu þeir I ljrfs ánægju
yfir góöum samskiptum milli is-
lands og Bandarikjanna.
Blaöamenn náöu tali af for-
manni nefndarinnar, Howard H.
Baker öldungardeildarþing-
manni, sem rætt hefur veriö um
sem hugsanlegan forsetakandi-
dat repúblikana.Um viöræðurnar
viö Sovétmenn sagöi hann:
—- Tvö eöa þrjú atriöi komu út
úrþessum viöræöum. 1 fyrsta lagi
viröist mér alveg ljóst, aö Sovét-
menn eru mjög áfjáöir i aö kom-
ast aö samkomulagi viö Banda-
rikin um takmörkun gjöreyöing-
arvopna. Eölilega vakna siöan
margar spurningar um ástæöurn-
ar fyrir þvi hvers vegna Sovét-
menn þurfa sllkt samkomulag
svo sárlega. Þaö gæti einfaldlega
veriö löngunin I gagnkvæman
friö, eöa aö þeir telji sig geta
hagnast eitthvaö á sliku sam-
komuiagi. Þetta er eitt af þeim
málum sem viö eigum auövitaö
Howard H. Baker, öldungar-
deiidarþingmaður.
eftir aö ræöa okkar á milli I öld-
ungadeild Bandarikjaþings.
I öörulagi er þaö greinilegt, aö
Sovétmenn hafa miklar áhyggjur
af framvindu mála i Austur-Asiu.
Meö þessu á ég viö málefni Kin-
verja almennt og þó sérstaklega
stjórnmálasambandiö milli Kin-
verja og Bandarikjamanna sem
nýlega var komiö á.
Ég held aö þeir skilji þaö nú
oröiö, aö staöfesting öldunga-
deildar Bandarikjaþings á samn-
ingi um takmörkun gjöreyöingar-
vopna getur alls ekki oröiö sjálf-
krafa og er engan veginn sjálf-
sögö. Ég tók þaö sérstaklega
fram, aö ég væri alls ekki aö
halda því fram aö slikur sáttmáli
yröi felldur i öldungadeildinni, —
og reyndar hef ég ekki tekiö af-
stööu til málsins s jálfur, — en eg
held aö til þessa hafi Sovétmenn
gert ráö fyrir þvi aö staöfestingin
yröi veitt viöstööulaust. Ég álitaö
þeim skiljist þaö nú, aö þaöveröa
miklar og ýtarlegar umræöur i
landi okkar um þaö hvort viö eig-
um aö ganga aö sllku samkomu-
lagi.
Loks álit ég að þaö sé oröiö
ljóst, aö endanleg gerö samnings-
ins veröi unnin i fyrirsjáanlegri
framtiö ég myndi segja nú á
næstunni frekar á næstu vikum
heldur en mánuöum.
Um viðdvölina á íslandi
sagði Baker:
Þaö er okkur sérstök ánægja aö
koma hér viö. Ég held aö þetta sé
i fyrsta skipti sem nokkur okkar i
sendinefndinni hefur komið til ts-
lands. tslendingar eru mikils-
veröir bandamenn Bandarikja-
manna og vinir okkar um langt
árabil. Viö viröum ykkur og
treystum, þvi aö samskipti þjóö-
anna hafa veriö báöum til hags
um árin. Okkur langar til aö
tryggja aö svo veröi framvegis.
Meginmarkmiö heimsóknar okk-
ar nú, er að eiga óformlegar viö-
ræöur viö forystumenn ykkar,
forsætisráðherrann og sam-
starfsmenn hans. Okkur fannst
fundurinn mjög ánægjulegur og
Framhald á bls. 13.
Bandarisku öldungardeildarþingmennirnir viö komuna á Reykjavik-
urflugvöll Timamyndir Róbert.
Salt viöræðuraar I Moskvu:
Að sumu
leyti alger
tímasóun
— sagði einn
nefndarmannanna
Einn af bandarisku sendi-
nefndarmönnunum, er milli-
lentu hér I gær, var Samuel
Ichiye Hayakawa öldungar-
deildarþingmaöur frá Kali-
forniu. Hann er raunar uppalinn
i Winnipcg, og sögöu þeir Ólafur
Jóhannesson og Benedikt Grön-
dal eftir fundinn I gær, aö
Hayaeawa þekkti marga i
Winnipeg af islenskum ættum
og væri vel heima I Heims-
kringlu. Hann haföi eftirfarandi
aösegja blaöamönnum um Salt-
\^viöræöurnar I Moskvu:
Hayakawa, öldungardeildarþing-
maöur.
Mér finnst ekki aö viö höfum
átt nein rækileg skoöanaskipti.
Þeir voru fyrirfram ákveönir,
og ekkert af þvi sem viö sögöum
virtist vekja áhuga þeirra á aö
spyrja nökkurra spurninga.
Þeir voru vissir I sinni sök, og
þaö var meira um aö þeir segöu
okkur frá heldur en aö þeir
heföu spurningar fram aö færa.
Aö sumuleyti finnast mér viö-
ræöur af þessu tagi vera alger
tlmasóun. /
Jean Monnet
- faðir Evrópu
Franski kaupsýslumaðurinn Jean Monnet er stund-
um kallaður ,,faðir Evrópu". Ástæðan fyrir þeirri
nafngift er áratuga barátta hans fyrir sameiningu
Evrópu. Monnet varð níræður í nóvember og hafa í því
tilefni birst um hann greinar f blöðum og tímaritum.
Þá komu endurminningar hans út og er nú búið að
þýða þær á ensku.
0 Eisenhower og Mamie kona hans i heimsókn hjá Monnet I
Houjarray
Jean Monnet er af þekktri ætt
vinframleiöenda i Frakklandi.
Monnet-koniak er þekkt hér á
landi. Hann starfaöi lengi sem
sölumaöur fyrir fyrirtækiö og á
yngri árum fór hann m.a. til
freömýranna I Kanada og
reyndi aö selja veiöimönnum og
viöskiptavinum Hudson Bay
félagsins franskt koniak.
Monnet fékk ungur aö árum
áhuga á hugmyndum og hvernig
þeim yröi hrundiö I fram-
kvæmd. Hann haföi gaman af aö
leysa flókin viöfangsefni og var
ráöunautur ýmissa, bæöi opin-
berra aöila og einstaklinga.
Hann geröi áætlun um skipu-
lagningu járnbrauta í Kina,
rúmenska stjórnin leitaði til
hans á árunum milli heims-
styrjaldanna um endurbætur á
gjaldeyriskerfi landsins og hon-
um tókst aö telja Roosevelt á aö
stofna nefnd til aö annast fram-
leiöslumái á hernaöartimum.
Mesta afrek Monnet er þó aö
hafa komiö á samstarfi rikj-
anna i Vestur-Evrópu um kola-
og stálframleiöslu.
Monnet hefur átt þá hugsjón
aö sameina Evrópu I pólitiska
og efnahagslega einingu, án
þess þó aö sérkennum hverrar
þjóöar sé fórnaö. Honum var
mikiö I mun, aö koma I veg fyrir
aö Frakkar og Þjóöverjar
réöust framar hvor á annan
meö vopnavaldi. Besta ráöiö til
aö hindra þaö var aö tengja
efnahagslif landanna. Þá
vaknaöi hugmyndin um kola- og
stálsamsteypuna. Frakkar áttu
auöugar járnnámur en skorti
hins vegar kol til aö bræöa þaö.
Þjóöverjar áttu ótakmarkað
magn af kolum. Meö þvi aö gera
samning um aö Frakkar fengju
kol frá Þjóöverjum fyrir járn
var hagsmuna beggja gætt
þannig aö báöir aöilar græddu.
Benelux-löndin, Belgia, Holland
og Lúxemborg uröu aöilar aö
þessari samsteypu, ásamt meö
Italiu. Monnet taldi ennfremur,
aö sameina ætti heri þessara
rikja og baröist þar af leiöandi
fyrir Evrópuher sem lyti einni
yfirstjórn og væri skipulagöur
frá einum höfuöstöövum. Um
tima leit út fyrir aö Evrópuher-
inn kæmist á, en svo skárust
Frakkar úr leik sumariö 1954.
Kola- og stálsamsteypan haföi
þá veriö viö lýöi i nokkur ár.
Monnet vildi auka samstarf
rikjanna i Vestur-Evrópu á hinu
efnahagslega og pólitiska sviöi.
Efnahagsbandalagiö var næsta
skrefiö. Þar átti Monnet vissu-
lega hiut aö máli ekki sist vegna
þess, aö kola- og stálsam-
steypan varöaöi veginn. Vinur
hans, Robert Schumann, og
Adenauer kanslari komu þar
ekki siöur viö sögu.
Jean Monnet hefur kannski
haft meiri áhrif i Evrópu á siö-
Jean Monnet og Robert
Schuman
ari timum en nokkur maöur
annar. Þó gegndi hann aldrei
þingmennsku né ráöherraem-
bætti. Hans verk var fyrst og
fremst aðkoma meö hugmyndir
og fá aöra til aö gera þær aö sin-
um.
I grein sem bandariski blaöa-
maöurinn Theodore White
skrifaði um Monnet I tilefni ni-
ræöisafmælisins, segir hann frá
þvi aö hann hafi einu sinni sem
oftar komiö til Monnet á sveita-
setur hans i Houjarray. Hann
fór aö segja Monnet álit sitt á
einhverjum málum og haföi
mörg orö um. Þá sagöi Monnet:
— Svaraöu mér bara meö jái
eöa nei. Viö vitum báöir rök þin
meö og móti, mér nægir aö fá
niöurstööuna”. ööru sinni var
White aö ræöa um nauösynina á
einingu Evrópu og öll þau
vandamál sem henni væri sam-
fara og hvernig yröi aö fá ýmsa
menn til aö fallast á nauösyn
hennar. Þá hrópaði Monnet: —
Þetta er allt gott og blessaö, en
hjá hverjum á að berja I boröið
til aö koma þessu i fram-
kvæmd?
Monnet segir I endurminning-
um sinum aö skipta megi mönn-
um I tvo hópa: þá sem vilja vera
eitthvað og þá sem vilja gera
eitthvaö. Hann er svo sannar-
lega I hópi hinnar siöartöldu.
Monnet er enn viö bestu heilsu
og dvelst löngum á sveitasetri
sinu I Houjarray og stundar þar
búskap meö hjálp tryggra
vinnumanna. Hann segir, aö
ekkert nema þolgæöiö geti kom-
iö nokkru i kring. — Settu þér
eitt verkefni og starfaöu aö þvi
af þolinmæöi og kergju. Ein-
ungis á þann hátt geturöu komiö
einhverju i framkvæmd, sagöi
hann viö George Ball fyrrum
aöstoöarutanrikisráöherra
Bandarikjanna. Hann hefur
aldrei misst sjónar á takmark-
inu: sameinaöri Evrópu i nánu
samstarfi viö Bandarikin. I
minningum sinum segir hann:
— Bandarikin og Evrópa deila
sömu menningu, sem reist er á
frelsi einstaklingsins og búa viö
stjórnarhætti lýöræöis. Þetta
skiptir mestu. Sagan hefur sýnt
okkur aö á hættutimum veröa
þessi nánu ættartengsl aö virkri
samvinnu. Þegar ógnaö er þeim
mannlegu gildum, sem Evrópa
og Amerika eiga sameiginlega
þá gripa Bandarikin til sinna
ráöa og horfa hvorki i kostnað
né mannslif. En þegar ættartil-
finningin vikur fyrir þjóöernis-
legri pólitlk þá kemur mismun-
andi mat i ljós. Engan er hægt
aö ásaka fyrir aö misskilja hlut-
ina. Aö vera stórveldi I heimi
nútlmans er i senn einmanalegt
og hættulegt.
Jean Monnet lagði ætiö og
leggur enn áherslu á Vestur-
Evrópu og Bandarlkin. Þaö var
þvi aö vonum aö de Gaulle féllu
ekki kenningar hans. Þegar
Monnet talaöi um Vestur-
Evrópu, og hvernig rikin þar
yröu aö afsala sér
lokaákvöröunum um mörg
meiriháttar mál, þar eö heildin
væri meira viröi en þröng þjóö-
leg sjónarmiö, þá reis de Gaulle
upp og talaöi um Evrópu fööur-
landanna, þ.e., aö samvinna
Evrópurikja mætti ekki veröa á
kostnaö sjálfsákvörðunarréttar
hvers einstaks rikis. Og de
Gaulle taldi ennfremur aö
Evrópa án Austur-Evrópu væri
ekki nema hálf auk þess sem
foröast yröi aö Evrópa væri um
of háö Bandarikjunum á
hernaöarsviöinu.
Sameining Evrópu á langt i
land og llklega kemur aldrei sú
stund, aö rikin þar myndi raun-
verulegt sambandsriki.
Evrópuþingiö, sem kosiö veröur
til i sumar er þó eitt af þvi sem
Monnet dreymdi um, en völd
þess veröa þó langtum minni en
hann vildi.
Hver sem afstaöa manna er
til Efnahagsbandalagsins og
hugmyndanna um sameinaða
Evrópu, þá hefur Jean Monnet
skapaö sér nafn sem einn af
áhrifamestu stjórnmálamönn-
um álfunnar á þessari öld, þótt
hann sæti ekki á neinu þingi og
gegndi aldrei neinu meiriháttar
embætti I heimalandi sinu. Hó