Tíminn - 12.01.1979, Blaðsíða 7

Föstudagur 12. janúar 1979
7
Þótt áriB 1978 hafi verið land-
búnaðinum hagfellt og llklega
mesta framleiðsluár siðan land
byggöist/blasir mikill vandi viö
landbúnaði á Islandi og þótt
öfugsnúið sé þá er það einmitt
hin mikla framleiðsla sem
skapar þennan vanda. Ættu
bændur aö fá fullt verö fyrir
framleiöslu ársins 1978, yröu
tekjur þeirra með allra mesta
móti. Hin sifellda framleiöni-
aukning undanfarinna áratuga
sem byggst hefur á aukinni
þekkingu og tækniþróun, hlaut
samfara hagstæðu árferði aö
leiða til þess, að framleiðslu-
magn i hinum hefðbundnu bú-
greinum yröimeiraen hin opin-
bera landbúnaðarstefna hefur
beinlinis stefnt aö þ.e. að fuU-
nægtværiþörf þjóðarinnar fyrir
mjólkurvörur, kjöt, ulloggærur
og nokkuð umfram, a.m.k. i
góðum árum, sem þá yröi að
flytja út, þótt ekki fengist fyrir
það framleiðslukostnaðarverð.
Til aö standa straum af verð-
mun á útfluttum búvörum og
framleiðslukostnaöarverði , til
þess aö hægt væri að greiða
framleiöendum fuUt verð hefúr
rikiö meö lagaákvæði tryggt
fjármagn tU útflutningsbóta
sem þó má ekki nema hærri
fjárhæö en 10% af verðgUdi
landbúnaöarframleiðslunnar
kominnar að vinnslustöö. Þetta
ákvæðihefur verið i gUdi I tæpa
tvo áratugi og gefist vel enda
skynsamlegt og sanngjarnt.
Hins vegar var alltaf augljóst að
þetta kerfi eins og öll skipulagn-
ing, fæli i sér vanda, — einmitt
þann aö bændur myndu stefna
að þaö mikUli framleiðslu um-
fram innanlandsþarfir, aö út-
flutningsuppbætur kæmu til
greiðslu aö miklu eöa öllu leyti i
flestum árum, en ekki var i lög-
unum séð fyrir þvi, hvernig
bregðast skyldi við tU að fyrir-
byggja aö landbúnaðarfram-
leiðsian færi verulega fram úr
þvi magni sem löggjafinn taldi
æskilegt.
Þegar fyrir sex árum
Forvigismenn bænda sáu
þennan vanda og vildu fyrir 6
árum koma inn i lög ákvæðum
tU að auövelda stjórnun land-
búnaðarframleiðslunnar. Var
það hinn margumtalaöi kjam-
fóðurskattur sem Framleiðslu-
ráö landbúnaöarins vildi fá
heimild til að leggja á, þegar
sérstaklega stæði á. Hann átti
að hafa tviþætt áhrif, annars
vegar stuðla að þvi aö innflutt
kjarnfóður yrði notað í hófi og
hins vegar skyldi gjaldið mynda
sjóö sem nota mætti tU greiðslu
útflutningsuppbóta ef ekki
nægöu lögákveðin framlög tU
þess.
Ekki voru bændur sammála
um þessa aðferð. Sterk öfl úr
hópi hinna skammsýnni bænda
sem töldu heppilegra að fá sem
allra ódyrast erlent fóður handa
gripum sinum en leggja kapp á
öflun úrvalsheyja og annars
innlends fóðurs, lögðust með
þunga gegn hugmyndinni um
kjarnfóöurskatt. Þeir sögöu að
meö honum væru bændur,
tekjulægsta stétt þjóöfélagsins
aðeins að leggja skatt á sjálfa
sig. Töldu þeir iUskárra aö lagt
væri innvigtunargjald á fram-
leiðsluna þegar lögákveðnar út-
flutningsuppbætur nægðu ekki.
Þetta sundurlyndi bænda
haföi þau áhrif, að málið náði
ekki fram að ganga á Alþingi.
Vandinn er þvi óleystur enn, en
bændastéttin sem sUk getur
ekki tekið á sig sök i þessu eftii,
af þvi að þaö er ekki henni að
kenna þótt Alþingi taki meira
tillit tilháværra radda einstaka
bænda, heldur en tUlagna lýð-
ræöislega kjörinna fulltrúa
stéttarinnar á Búnaðarþingi og
aðalfundi Stéttarsambands
bænda.
Þetta vandamál var rætt af
mikilli alvöru á aöalfundi
Stéttarsambands bænda á
Eiðum sumarið 1977 og á siöasta
Búnaðarþingi. Samþykkt Eiöa-
fundarins mun lengi i minnum
höfö vegna þess, hve raunsæj-
um augum mikUl meirUiluti
fulltrúa leit á vandann, sem þá
blasti við og yrði liklega meiri
siðareins og komiöhefurá dag-
inn. Aðalatriði.I ályktun Eiða-
fundarins sem munu flestum
kunn voru efnislega þessi.
1. Aö lagt yrði veröjöfnunar-
Mikfflvandi
blasir við
land-
búnaðinum
gjald á framleiðslu ársins 1977, ".. '
enda verði að fullu greiddar lög-
boönar útflutningsbætur.
2. Að Framleiðsluráði verði
veitt lagaheimild tU að leggja
gjald á innfluttan fóðurbæti er
verði notaö til verðjöfnunar á
framieiöslu hvers árs.
3. Aö Framleiðsluráði veröi
veitt lagaheimild tU að greiða
lægra verð fyrir aukna fram-
leiðslu á hverri jörð, þ.e. kvóta-
kerfi. Þetta gildi einnig um
framleiöslu rikisbúa og þeirra,
sem framleiða utan lögbýla.
Aukafundurinn og
skipun nefndarinnar
Þessiályktun orsakaöi mUdar
deilur og fúndahöld meðal
bænda. Hinn 30. nóv 1977 hélt
Stéttarsamband bænda auka-
fund. Var þar enn haldiö vitur-
lega á málum og geröar kröfur
jöfnum höndum á rikissjóð og til
bænda sjálfra. Gerð var krafa
um aukin afurðalán handa land-
búnaðinum, en hinar margum-
töluðu lágu tekjur bænda hafa
fyrst og fremst orsakast af þvi
hve verðbólgan hefur verörýrt
þann tiltölulega stóra hluta af
andviröi búvöruframleiðslunn-
ar, oft fjórða hluta innleggsins
eða meira sem vinnslustöðvarn-
ar hafa ekki getað greitt fyrr en
mörgum mánuðum, stundum
meira en ári eftir að varan var
lögð inn. Hefði þessi eini þáttur
veriö lagfæröur fyrir löngu svo
að bændur hefðu fengið allt inn-
legg sitt greitt i sama mánuði og
það var la-gt inn hefði mátt
spara sér hið mikla umtal um að
bændur væru tekjulægsta stétt á
landinu. Ef bændur hefðu fengiö
framleiösluvörursinar greiddar
við afhendingu hefðu þeir I flest-
um árum náö þeim tekjum sem
þeim voru ætlaöar I verölags-
grundvelli ár hvert.
Aukafundur Stéttarsam-
bandsins kraföist einnig að
felldur yrði niður söluskattur af
kjöti. Lagði hann einnig til að
smjör yrði sett á útsölu á mjög
niöursettu verði, og skipti rikið
og bamdur kostnaði af þvi milli
sin. Þá hélt fundurinn fram
óbreyttri stefiiu frá Eiðafundin-
um um aðfá heimild um kjarn-
fóðurskatt og aö koma á kvóta-
kerfi.
Þessi fundur hafði nokkur
áhrif. Ekki tókst þó að fá sölu-
skatt af kjöti niöurfelldan eða
fá aukin afuröalán og ekki
fékkst fram breyting á Fram-
leiösluráðslögunum til að lög-
heimila töku kjarnfóðurskatts
eöa koma á kvótakerfi, en rikis-
valdið tók þátt I kostnaði viö út-
sölu á smjöri, sem grynnkaöi i
bili á smjörbirgðum og var til
hagsbóta fyrir neytendur.
Einnig greiddi rikissjóður til út-
flutningsbóta, þaö sem á hafði
vantað aö 10% útflutningsbóta-
heimildin hefði veriö notuð
siðustu 3 árin sem tryggöi
bændum grundvallarverð fyrir
framleiðslu ársins 1976.
En aukafundur Stéttarsam-
bandsins lægði ekki óánægju-
öldur meðal bænda og héldu
fundarhöld áfram fram eftir
vetriogfjölmiðlar geröusértið-
rætt um landbúnaðarmál en
ekki alitaf af sanngirni og góð-
vilja.
Búnaðarþing 1978 tók þessi
mál til meöferðar og afgreiddi
þau með ályktun i tveim liðum.
I fyrri liönum var lýst stuðningi
búnaðar-
málastjóri
við afstöðu Stéttarsambandsins
á Eiðafundinum og aukafundin-
um 30. nóvember en i siðari
liönum var samþykkt ósk til
landbúnaðarráðherra um aö
skipa sjö manna nefnd, þrjá
eftir tillögu Búnaöarfélags ís-
lands þrjá eftir tillögu Stéttar-
sambands bænda ogeinn án til-
nefiiingar til aö athuga hvaöa
leiðir væru færastar til þess að
tryggja sem best stöðu land-
búnaðarins og afkomu þeirra
sem að honum vinna.
Landbúnaðarráöherra varö
við ósk Búnaöarþings og skipaði
7 manna nefnd á þann hátt og
með þvi markmiði sem
Búnaðarþing óskaði eftir. For-
maöur nefndarinnar var
skipaður Sveinbjörn Dagfinns-
son raouneytisstjóri en með
honum áttu sæti i nefndinni sex
valinkunnir bændur, sem vitaö
var, aö höfðu allskiptar skoöan-
ir á þvi, hvernig heppilegast
myndi aö leysa vanda land-
búnaðarins. Meirihluti nefndar-
manna haföi hvorki átt sæti á
Búnaðarþingi eða aöalfundum
Stéttarsambands bænda og var
þvi nefndin á engan hátt fyrir-
fram bundin við fyrri ályktanir
frá þessum félagsmálasamtök-
um bænda. Nefndin vann gott
verk. Athugaöi hún málin
gaumgæfilega og skilaöi sam-
eiginlegu áliti i byrjun aðal-
fundar Stéttarsambands bænda
er haldinn var á Akureyri dag-
ana 29.-31. ágúst 1978. Þar var
nefndarálitið rætt og naut efnis-
lega stuðnings alls þorra
fundarmanna gegn 4 sem
lögöust eindregið gegn kjarn-
fóöurskatti.
Nefndarálit sjömannanefndar
hefur verið rækilega kynnt fyrir
bændum og þjóðinni allri og
veröur þvi ekki fjölyrt um eftii
þess hér.
Nýtt lagafrumvarp
og einkenni þess
t desember s.l. flutti land-
búnaöarráðherra frumvarp til
laga um breytingu á lögum nr.
101/1966 um Framleiösluráð
landbúnaðarins, veröskráningu;
verðmiðlun og sölu á land-
búnaðarvörum o.fl., sem byggir
algjörlega á áliti sjömanna-
nefndar. Liggur það nú hjá
landbúnaöarnefnd n.d. Alþingis.
Raddir bæði innan Alþingis og
utan hafa ýmislegt viö frum-
varpið að athuga svo að engan
veginn er vist aö það nái fram
að ganga, og verður þá aö gripa
til annarra ráða en frumvarpið
gerir ráð fyrir. Samt vil ég
reynaaö gera grein fyrir, hvaö
mér finnst frumvarpið einkum
hafa sér til ágætis og helstu
ágaila þess.
AB visu mun engum bónda né
öðrum sem málefni land-
búnaðarins varða þykja gott aö
flytja þurfi á Alþingi frumvarp
er eigi að vinna aö takmörkun
búvöruframleiöslu og það á
kostnað bænda þvi örðugt er að
sjá að markmið frumvarpsins
náistmeðöðru móti, þótt ráö sé
fyrir þvi gert, að þrátt fyrir
ákvæði frumvarpsins eigi
bændur að halda tekjum tii
jafns við aðra þegna. Hins veg-
ar held ég, að allir bændur geri
sér grein fyrir þvi að eitthvað
verður að gera og að bændur
verði sjálfir að leggja eitthvað
af mörkum t.d. með breyttum
búnaðarháttum o.fl., en ýmsa
greinir á um leiöir.
Margur óskar helst að sú leið
verði farin sem kemur minnst
við hans búskap og hag. Slikt er
mannlegt, en ekki endilega
skynsamlegt. T.d. vilja margir
fugla- og svinabændur vera
lausir viö kjarnfóöurskatt og
bera þvi viö að ekki sé offram-
leiðsla i þeim búgreinum. En
þessir menn mega vita að fleiri
en þeir geta framleitt egg,
svinakjöt og hænsnakjötá ódýru
innfluttu fóðri. Þurfi aö krenkja
búskapmjólkurframleiðenda og
sauðfjárbænda gripa áreiðan-
lega margir til þess að stunda
fugla- eða svinarækt sem auka-
búgrein, a.m.k. ef kjarnfóöur
verður mjög ódýrt. Er þvi
nauösyn fyrir alla bændur að
snúa bökum saman og dreifa
erfiðleikum við að leysa vand-
ann á sem flesta.
Helstu kostir frumvarpsins
eru að þaö er frumvarp um að
setja viss heimildarákvæði inn I
Framleiðsluráðslögintil þess að
kjörnir fulltrúar bænda sjálfra
geti með samþykki land-
búnaðarráðherra hverju sinni
stjórnað búvöruframleiðslunni
að settu marki með tiltölulega
mildum aðgeröum. Kjarnfóður-
skatturinn margumtalaði er
hugsaöur til aö gefa tekjur til
veröjöfnunar eða annarrar hag-
ræðingar ogauk þesser gert ráð
fyriraðhann valdi þvi að minna
kjarnfóður verði notað og af
meiri hagsýni hjá sumum en
gert hefur verið. Geti það fyrst
leitt tii aukinnar hagkvæmni I
búrekstri þeirra, sem notaö
hafa mjög mikið kjarnfóöur
miöað við framleiöslumagn og
tii viðbótar gæti meiri kjarn-
fóðursparnaöur dregiö úr fram-
leiöslumagni án þess að rýra
nettótekjur.
Augljóst er þó aö slikur sam-
dráttur yröi ekki mjög mikill
nema kjarnfóðurgjaldið yröi
hátt svo að hver fóöureining i
þvi yrði mun dýrari en i góöu
innlendu fóðri.
Hið stighækkandi fram-
leiöslugjald ef tekið yröi,gefur
fé til veröjöfnunar á svipaöan
hátt og innvigtunargjald hefur
gert, nema þaö leggst með
meiri þunga á þá sem stærri bú-
in hafa og þá sem ekki búa á
lögbýlum.
Varla geri ég ráð fyrir aö
framleiðslugjaldið valdi bein-
linis minnkun framleiðslu.
Þeir eiga ekki einir
að bera krossinn
Aðeins eitt atriði i frum-
varpinu ef að lögum verður,
tryggir samdrátt fram-
leiöslunnar. Það er i a-liö 2. gr.
og hljóðar svo: ,,A sama hátt er
Framleiðsluráöi heimilt að
ákveða framleiðendum sérstak-
ar verðbætur ef þeir draga úr
framleiðslu sinni um ákveðinn
hundraðshluta”.
En þetta er mergurinn máls-
ins. Hefur Islenska þjóðin efni á
þvi aö kaupa bændur tii að
draga úr framleiðslu? Ef svo er
þá ætti rikiö að taka a.m.k.
verulegan þátt i þvi starfi en
ekki leggja það á bændur eina.
Þeir eiga ekki einir aö bera
krossinn á aftökustaðinn.
Þetta er hið virkilega vanda-
mál en ekki hvernig fé er tekið
af bændum til aö bæta upp verð
til þeirra s jálfra, þaö er fyrst og
fremst framkvæmdaratriöi þó
að lög þurfi að standa að baki
slikra framkvæmda.
Það er staðreynd að sá gjald-
eyrir sem fæst fyrir útfiuttar
landbúnaöarvörur er þjóðinni
dýr en hefur hún efni á að kaupa
bændur til að afla hans ekki?
Þjóðin er og hefur oftast veriö i
mikilli gjaldeyrisþörf og svo
mun lengi verða.
Samkvæmt verslunarskýrsl-
um 1977, siðasta heiia áriö sem
endanlegar tölur eru til fyrir
var gjaldeyrisöflun þjóöarinnar
af útfluttum vörum tæpir 102
milljarðar og flokkast eftir at-
vinnuvegum i grófum dráttum
þannig:
Milljónirkr. %
76.335 74,9
2.569 í, 5
4.519 4,4
14.933 14,7
875 0,9
800 0,8
1.849 1,8
Samtals 101.880 * 100,0
Sjávarafuröir, óunnar og unnar
Landbúnaöarafuröir, óunnar.
Landbúnaðarafuröir, unnar.
A1 og álmelmi
Kisilgúr og þangmjöl
Iðnaðarvörur án uppruna I
sjávarútvegieöa landbúnaði
Annaö (gömul skip, vikur, viðskipti o.fl.)
Af heildargjaldeyrisöfluninni
er 6,9% frá landbúnaði óunnin
og meira eða minna unnin vara.
Hið algjörlega óunnaerkr. 2.569
milljónir eöa 2,5% af gjaldeyris-
öfluninni. Hvaða atvinnuvegur
á að afla þessa gjaldeyris, ef
landbúnaöurinn veröur dreginn
saman til þess að fullnægja að-
eins neysluþörf þjóðarinnar?
Ekki sjávarútvegurinn, af þvi
aö þegar er veitt meira en talið
er óhætt aö bestu manna yfir-
sýn. Þvi miður ekki iðnaðurinn.
Hann viröist einskis megnugur.
Þegar sleppt er þjónustuiðnaði
og vinnslu úr landbúnaðarvör-
um og sjávarafla kemur fram
að léttiönaðurinnskapaöi aðeins
800 milljónir króna I gjaldeyri
1977. En gjaldeyrissparandi
iðnaður er ekki siður mikils
viröi fyrir þjóðina en gjald-
eyrisskapandi iðnaöur. En nú
viröist erfiölega ganga fyrir
ýmsum þáttum gjaldeyrisspar-
andi iðnaðar vegna samkeppni
við erlendan varning eins og t.d.
i fataiðnaði. Einu sinni klæddi
þjóöin sig sjálf en nú er sagt aö
flytja þurfi inn fatnað fyrir jafii-
mikla fjárhæö og nemur öllum
bifreiöainnflutningi þjóðarinn-
ar.
Ég fæ ekki séð aö iönaöurinn
geti tekiðviömiklu vinnuafli frá
landbúnaöi nema þá þjónustu-
iönaðurinn, þó ekki sé loku fyrir
það skotið að eitthvaö fleiri
komist að ullar- og skinna-
iðnaði. Og spyrja má: Hefur
þjóðin efniá aðminnka gæru-og
ullarframleiðslu til muna.
Fámennur, en
hávær hópur
Mjög hefur veriö rætt um þörf
á þvi að minnka landbúnaðar-
framleiðsluna og þykjast furðu
margir hafa ráö undir rifi
hverju til þess aö koma þvi I
kring ekki sist þeir sem lítið eöa
ekkert þekkja til landbúnaðar.
Margir úr þeirra röðum segja
einfaldlega: ,,Það á að fækka
bændum og stækka bú þeirra
sem eftir veröa til þess að auka
hagkvæmni”.
Þessir menn segja að
viöhaldiö sé búskap á örreitis-
kotum o.s.frv. Aldrei benda
Framhald á bls. 8