Tíminn - 12.01.1979, Blaðsíða 9
Föstudagur 12. janúar 1979
9
Tolstoy Mark Ticain Shakespeare Conan Doyle Lewis Carroll Homer
Verk þeirra teljast nú til heimsbókmennt-
anna, en hvernig byrjuðu þeir?
Að birta
eða
banna
Eitt af skemmtilegri upp-
sláttarritum sem gefiB er út á
enska tunguer „Banned Books”
eða „bannaðar bækur” og fjall-
ar — eins og nafniö bendir til —
um bækur og höfunda bóka,
sem á einhverjum tima hafa
verið bannaBar.
I þessari bók er flett ofan af
stórhættulegri fylkingu róttækl-
inga, stjórnleysingja og klám-
höfunda eins og Hómers, Shake-
speare, Tolstoy, Lewis CaroD,
Rudyard Kipling, höfundum
Nýja Testamentisins — eöa
þeirra sem nær okkur eru i tima
svo sem Henry Miller og ýmsir
höfundar Austantjaldsrikja.
Kannski er þó öllu fremur
veriB aö fletta ofan af yfirvöld-
um á hverjum tima og hverjum
staö, sem gripa til bókabannsins
til aB verja viröulegt samfélag
fyrir hættulegum hugsunum. Á
Islandi var höfundi „Félaga
Jesú” nýlega — segjum hér um
bil — boöiö til sætis á bekk meö
bönnuöum höfundum.
Ritstjóri nýjustu útgáfu
„Bannaöra bóka”, segir f inn-
gangi sinum: „Þeir erusannar-
lega furöumargir, sem hafa
viljaöhindra samborgara sina I
að sjá eöa lesa vissa hlutí”.
Sannast að segja hefur þetta
fólk sjaldnast haft erindi sem
erfiöi, jafnvel þó vilji þess hafi
oröið aö lögum. Hvaö segir ekki
„Félagi Jesú?”
Gamall siður og nýr
Sá siöur aö banna bækur á
rætur aðrekja æöi langt aftur. 1
áöurnefndu uppsláttarriti getur
fyrst um bannfært rit áriö 387 f.
Kr. Þar er um að ræða bannfær-
ingu Platos á Odeysseif eftir
Hómer i þvi skyni aö vernda
unga lesendur og óflekkaöar
sálir.
Sláum viö upp á árinu 1597
hittum viöfyrir Elisabet I. Eng-
landsdrottningu „alveg I kerfi”
yfir „Rikharöi II” eftir Shake-
speare. Lét hún banna þann
kafla I verkinu, sem fjallaöi um
afsetningu konungs. Þá var og
Lear konungur eftir Shake-
speare bannaöur allt tíl ársins
1820, þar sem ákveönir kaflar I
verkinu þóttu móögun viö
George III konung.
Þegar Theodore Roosevelt,
siöar Bandarlkjaforseti, var
enn minniháttar pólitikus, eða
áriö 1890, lýsti hann rússneska
stórskáldinu Tolstoy sem ,,kyn-
feröislegum og siöferöislegum
öfuggugga”. Einstaklega illa
var Roosevelt viö „Kreutzer
sónötuna” og tókst raunar aö fá
hana bannaöa I Bandarikj-
unum.
Raunar voru Bandarikja-
menn ekki öllu skárri viö eigin
höfunda og lenti meðal annarra
Mark Twain i súpunni. Bæði I
Massachusetts- og Brooklyn-
fylki var bók hans „StikÚs-
berja-Finnur” bönnuð á bóka-
söfnum. Og meira að segja
Mark Twain þóttist þurfa aö
réttlæta sig og kvaö bókina
ætlaða fullorönum og alls ekki
börnum.
Og Bandarikjamenn eru siöur
en svo einir um hituna. Hvort
sem þaö var nú af gamansemi
eöa brjálsemi var „Ævintýri
LIsu i Undralandi” bönnuö áriö
1931 i Kina. Astæöan: ekki var
geröur greinarmunur á mönn-
um og dýrum i bókinni.
Vinir vorir Sovétmenn
bönnuðu áriö 1929 bækur Conan
Doyle um Sherlock Holmes
vegna predikana höfundar um
Spiritisma.
Þeim fjöigar enn
011 þau verk sem hér hafa
verið upp talin teljast nú til
heimsbókmenntanna og eru
varla nokkurs staöar i heim-
inum nú á dögum bönnuö. Og þó
veröur allsekki sagt, aösásiöur
aö banna bækur hafi veriö lagö-
ur niöur. Flest vestræn riki
telja sér það til ágætis nú á dög-
um, aö tryggja mönnum hugs-
ana-, skoöana- og ritfrelsi. I
þessum þjóöfélögum þykir enda
fyrir lönguoröiö ljóst, aö þaö aö
banna bækur eykur gildi þeirra
— ef eitthvaö er. Aftur veröur
ekki alveg þaö sama sagt um
þriöja heiminn og ferst okkur
varla aö derra okkur neitt út af
þvi. Og I rikjum eins og S-Afriku
ogSovétrikjunum viögengstþaö
enn aö banna bækur, i báöum
tilvikum til varnaryfirvöldum á
hverjum stað og stefnu þeirra.
Þaö er þvi óhjákvæmileg staö-
reynd, aö næsta útgáfa
„Bannaðra bóka” verður eitt-
hvaö stærri en hin siöasta.
Þýtt og endursagt /KEJ
Þýsk-islenska félagiö
Germanía og Þýska bókasafniö
standa saman aö 3. ALÞJÓÐ-
LEGU LJÓSMYNDASÝNING-
UNNI, sem ber heitið „A leiö i
Paradis”. Er þaö hiö þekkta
þýskablað Sternsem stendur aö
sýningunni en hún feröast til um
367 staöa I um þaö bil 51 landi en
rúmlega 200 ljósmyndir eru á
sýningunni sem nú stendur á
Kjarvalsstöðum I Reykjavik.
Höfundar ljósmyndanna eru
einkum Þjóöverjar en einnig er
fjöldi mynda eftir menn frá
ýmsum hornum veraldarinnar,
en sýningin einskorðar sig ekki
við afmörkuö svæði jaröar, né
heldur fylgir hún auðsæjum lin-
um. Þemaö „A leiö i Paradis”
rúmar aö visu svo aö segja allt,
sem til er i heiminum, en aug-
ljósa leiösögn er þar ekki aö
finna.
Vont að ná góðum
myndum.
Ef gera á slæma lýsingu um
heiminn, eöa veröld mannsins,
þá er liklega eitt verra en aö
ljúga upp sögum, en þaö er að
segja sannleikann. Ef menn
opna augu sin og leyfa aögang
aö vissum svæöum I höföinu eöa
eigum viöaö segja hjartanu, þá
er heimur okkar ekki aöeins
gamall, viðbjóðslegur og mót-
sagnakenndur, heldur lika full-
ur hræsni og hroka. A vissum
stööum má auðvitaö ná góöum
myndum, sem segja allt annað.
Þaö má enn mynda auönar-
friöinn, rósarunna, vel klædd
börn og sætar stelpur, en eftir
að hafa gengið paradisarleiöina
meöhinu þýskablaði Stern, fær
maöur naumast varist þeirri
hugsun, að þaö veröi meö
hverju árinu sem llöur verra að
ná myndum á jöröunni, sem
ekki ganga i berhöggg við heil-
brigöa skynsemi feguröarskyn
og siöferöisvitund okkar hræsn-
aranna, sem hreyfum hvorki
hönd né fót i annað en llfsgæöa-
kapphlaup.
Þó mun ekki öll von úti enn,
þvi verömætamatið er þegar
l___________________________
fólkí listum
rotnandi mannshönd á gadda-
virsgiröingu, þvi likið er komiö
eitthvaöannaðkfangará vörubil,
fangar meö bundið fyrir augun,
Pikasso aö leika viö stúlku á
strönd, Vestmannaeyjar aö
sökkva i gosefni,þotur og bæna-
vélar og er þá aöeins fátt nefnt.
Viö erum heimi okkar til
skammar.
Þaö er ekki auövelt aö meta
myndgæöin sjálf. Þetta er ekki
listræn ljósmyndun i skilningi
þess orös. Oröiö listrænn missir
lika talsvert af gildi sinu ef þvi
er svo i þokkabót ruglaö saman
við fegurö eða snilli. Þetta eru
sannleikskorn, stórir skammt-
ar.
Eins og sýningin fjallar um
allt mögulegt, leikur hún einnig
á flest tilfinningasvið og viö
stöndum f þakkarskuld viö ljós-
myndarana sem notuöu augun
— og myndavélina á réttum
stööum. Viö þökkum raunsæi
kimni og mikil feröalög viö
hættulegar aöstæður. Lika þann
kjark sem I þvi felst aö segja
satt I mörgum löndum.
Félagiö Germania hefur lengi
staöiöaö góöum hlutum. Oftar
en hitt hafa þeir veriö bundn-
ir fegurð og menningu I senn.
Þessi þýska ádrepa til heimsins
leiöir hugann aö mörgu sem
maöur hélt aö liöiö væri undir
lok og maöur hélt lika aö tengsl-
in milli stjórnarstefnu og góöra
hluta og vondra væru augljósari
en þau eru i raun og veru eöa
tengslin milli valds og af-
leiöinga.
En völd og ábyrgö fara ekki
alltaf saman þaö er okkur ljóst.
Auövitaö vitum viö aö unnt er
aö ljúga meö þögninni og aö lygi
er lygi jafnvel þótt hún sé ljós-
mynduð sagöi þingmaöurinn.
En þessi afhjúpun er holl sjón
hverjum manni sem jöröina
byggir. Jónas GuBmundsson
Á brakningí
tíl Paradísar
byrjaö aö breytast, þótt aö sjálf-
sögöu veröi þaö eins og annaö
vont og gott aö gerast á kostnaö
þróunarlandanna, þvl auövitaö
bitnar hreinstefnan, andstæöa
tortimingar og mengunar á
iönaði þeirra og auölindum, þvi
þjóðirnar sem búnar eru aö
koma sér fyrir i löndunum sin-
um eru þegar búnir aö eyöi-
leggja þau aö mestu, þótt aftur
sébyrjaö aö veiöa lax i Ibames-
ánni og þaö hilli undir friö I
Austurlöndum nær.
Myndefnið á Para-
disarveginum
Sýning Germaniu kemur eins
og köld vatnsgusa framan i fólk.
Ekki aöeins eymdin sem viö fá-
um aö sjá, grimmdin og tor-
timingin. Innst inni vissum viö
auðvitaö ÖU aö ástandið var
vont en ég held aö okkur hafi
fæst grunað aö ástandiö væri i
raun og veru svona slæmt. Þó er
fegurö ekki meö öllu undanskil-
in — siöur en svo en samanlögö
útkoma er hryllingur.
. Það sem helst má aö sýning-
unni finna er aö hana skortir
pólitiska linu eöa eigum við öllu
heldur að segja stjórnun. Viö-
fangsefniö er of stórt til þess aö
menn geti i raun og sannleika
nálgast paradisarveginn I ró og
næöi og gert sér niðurstööu. Allt
er tekiö meö: konur meö
ávaxtakörfur á höföinu menn aö
bera kross gegnum Jerúsalem,
maður aö spila á strenghljóö-
færieiturmaöur aö sprauta sig,
limlest börn, limlest jörö eftir
jarörask, fuglar á hreinu vatni,