Tíminn - 14.06.1979, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 14. júni 1979
7
880 milljónir á stultum
Aðalfundur Kaupfélags Ár-
nesinga var haldinn á Selfossi
10. mai s.l. Formaöur félagsins,
Þórarinn Sigurjónsson flutti
skýrslu stjórnar. Kom þar fram
aö stjórnin ráögerir aö reisa
nýtt verslunarhús noröan viö
Austurveg. Kaupfélagsstjórinn,
Oddur Sigurbergsson geröi
grein fyrir reikningum félags-
ins. Kom fram f máli hans aö
hagur félagsins varö mjög
góöurá s.l. ári, svo aö nauösyn-
legt þótti aö nota heimild
skattalaga til aö afskrifa vöru-
birgöir og leggja til hliöar fjár-
magn til greiöslu opinberra
gjalda á árinu 1979
Á fiindinum var til sýnis llkan
af væntanlegu verslunarhúsi.
Flatarmál og rúmmál þess skal
veröasem hérsegir: 1. hæöskal
veröa bilgeymsla 4450 ferm. aö
flatarmáli eöa 13.350 rúmm. aö
rúmmáli. 2. hæö skal veröa
vérslunarhúsnæöi4.666 ferm. aö
flatarmáli eöa 20.997 rúmm. aö
rúmmáli. Svo veröa skrifstofur
á 3. hæö aö flatarmálu 891 ferm.
eöa 3297 rúmm. aö rúmmáli.
Samtals veröur þá gólfflötur
byggingarinnar 10.007 ferm. og
rúmmál hennar 37.644 rúmm.
Byggingarkostnaöur er
áætlaöur 88.000 kr. fyrir hvern
fermetra eöa samtals um 880
milljónir króna. Raunhæfara
var þó talið aö gera ráö fyrir aö
byggingarkostnaöur yröi 1000 til
1500 milljónir króna.
Vafasöm framkvæmd
En er þessi framkvæmd rétt
eöa nauösynleg? A þvi viröist
vera nokkur vafi. Fyrst' má
nefna staöarvaliö. ölfusá hefur
stundum i vatnavöxtum flætt
inn i Tryggvaskála og nærliggj-
andi hús og valdið miklum
skemmdum. Þess vegna má
segja aö húsið veröi aö reisa á
stultum og þaö er lika alveg
riScrétt aö nota neöstu hæðina
aöeins sem bilageymslu þvl aö
naumastkemurflóöl ölfusá svo
skyndilega aö ekki vinnnist
nægur timi til aö flytja bílana
burt. Staðarvahö er lfka gallaö
aö þvl leyti aö gangandi fólk
veröur flest aö fara yfir Austur-
veg sem er mest umferöargatan
á Selfossi en úr því má aö vísu
bæta nokkuð meö þvl aö grafa
göng undir götuna.
Oddur Sigurbergsson hefur
verið kaupfélagsstjóri hjá
Kaupfélagi Arnesinga siöan 1.
ágúst 1966. A þessum tlma hefur
honum tekist að reisa fjárhag
félagsins úr rústum svo aö þaö
nýtur nú trausts og viröingar
bæöi innan héraös og utan. En
þetta sannar samt ekki að allar
hugmyndir kaupfélagsstjórans
hljóti aö vera réttar. Það er
auövelt aö trúa sliku þótt þaö sé
ekki raunhæft. Eitt sinn ræddi
ég viö unga konu i kaupstaö um
stjórnmál og hún lýsti skoðun
sinni með þessum oröum: ,,Ég
trúi bara á Sjálfstæðisflokk-
inn”. Þaö er fráleitt aö stjórn
kaupfélagsins fari aö trúa á
kaupfélagsstjórann og sam-
þykki siöan byggingu e.k.
musteris honum til vegs og
dýröar. Stjórn kaupfélagsins
ber hins vegar aö meta allar aö-
stæöur af raunsæi og viösýni og
taka siöan ákvöröun i samræmi
viö þaö.
Frekar útibú
En hvaö er þá rétt að gera?
Þaö er óraunhæf hugmynd aö
setja á stofn stórmarkaö á Sel-
fossi meö þaö sem takmark aö
hann dragi til sin meginhluta
verslunar i Árnessýslu. En
verslunarþjónustuna þarf
vissulega aö bæta og það veröur
betur gert með mörgum hófleg-
um framkvæmdum heldur en
einni stórri. Kaupfélagiö þarf aö
reka a.m.k. þrjú öflug
verslunarútibú I 4>slunni sem
yröu i vörumarkaösformi.
Fyrst ber aö nefna Hvera-
geröi. Þar ætti aö reisa öflugan
vörumarkað meö fjölbreyttu úr-
vali af matvörum, innlendum
iðnaöarvörum og annarri inn-
lendri framleiöslu. Hverageröi
er eini staöurinn i Árnessýslu
sem getur dregiö til sin verslun
frá Reykjavik og nágrenni enda
mun sala á blómum og græn-
meti vera þar talsverð og veröi
reist sykurverksmiöja I Hvera-
gerði mun sá staöur eflast aö
miklum mun. Núverandi útibú
kaupfélagsins i Hverageröi ber
hins vegar að leggja niöur viö
fyrsta tækifæri.
Að Laugarási i Biskupstung-
um ætti lika aö koma öflugt úti-
bú fyrir uppsveitirnar. Þar ættu
að fást allar venjulegar matvör-
ur og ennfremur mikiö úrvai af
byggingarvörum og rekstrar-
vörum til landbúnaöar.
A aöalfundi kaupfélagsins var
Guðmundur
Jónsson,
Kópsvatni:
rætt nokkuö um brú á Olfusá hjá
Óseyramesi og væntanlega er
sú framkvæmd ekki langt und-
an. Þegar brúin veröur byggð er
timabært aö setja á stofn vöru-
markaö á Eyrarbakka sem
myndi þá einnig þjóna Þorláks-
höfn og Stokkseyri. Þar yröi
reynt aö veita útgeröinni sem
besta þjónustu.
Á Selfossi þarf að sjálfsögöu
aö byggja nýtt hús fyrir vöru-
markaðinn og þaö ætti aö reisa i
landi Laugardæla nálægt tré-
smiöju kaupfélagsins en til um-
ræöu er aö byggja nýja brú á
ölfusá þar fyrir ofan. Þarna
yröi að vera gott úrval af sem
flestum vöruflokkum en þó
einkum af fatnaöi og skyldum
vörum.
Meöalvegurinn
er bestur
Kaupfélaginu ber aö hafafor-
ystu I verslun og þjónustu á
starfssvæöi sinu en þaö mun þvi
aöeins takast aö nauösynleg
uppbygging gerist ekki bara á
einum staö heldur á ýmsum
stööum i héraðinu. A þaö má
llka minna aö sveitafólkiö legg-
ur mest af mörkum til aö fjár-
magna kaupfélagiö enda kemur
þaö skýrt fram i ársreikningn-
um.
Nú eru viösjálir timar I efna-
hagsmálum og öll skattheimta
oröin óhófleg.Þaöert.d. búiö aö
lögfesta sérstakan skatt á ný-
byggingar. Einnig er ráðgert að
endurskoöa allan vaxtareikning
og þvi er allt i óvissu um fjár-
mgnskostnaö ef ráöist veröur i
verulgar nýbyggingar. Þess
vegna er nauösynlegt aö sýna
fyllstu gát i f járfestingu.
En takist kaupfélagsstjóra og
kaupfélagsstjórn aö rata meöal-
veginn eins og undanfarin ár
meö þvl aö endurbæta þaö sem
aflaga fer á hverjum tima og
hafa frumkvæöi að nauösyn-
legum nýjungum, þá er liklegt
að hagur félagsins muni enn
fara batnandi.
Fjórðungssamband Vestfirö-
inga sendi um miöjan mars s.'l.
frá sér greinargerö um áhrif
hækkaös oliuverös á kostb.aövið
upphitun ibúöarhúsnæðis.
Greinargerö þessi er: góö, svo
langt sem hún nær., og vekur at-
hvgVii aöstööumiun þeirra, sem
búa viöhitaveitur og hinna, sem
enn þurfa aö nota oliu til upphit-
unar. En hvergi i greinargerö-
inni er bent á hiö mikla órétt-
læti, sem rlkir gagnvart ein-
stæöingum og fámennum fjöl-
skyldum, þegar hinum svokall-
aða ollustyrk er úthlutaö. Rétt-
ara væri aö nefna styrkinn fjöl-
skyldubætur, þar sem hver
maður fær sinn skammt, en á
engan hátt tekið tillit til þess
hver raunverulegur kyndingar-
kostnaöur viökomandi fjöl-
skyldu er. Hér skal tekiö dæmi:
Fimm manna fjölskylda býr i
þriggja herbergja ibúð i fjölbýl-
ishúsi og fær fimmfaldan „olíu-
styrk” kr. 25.000 fyrir mánuðina
jan.-mars 1979. A næstu hæö
fyrir ofan býr einstæð ekkja
einnig I þriggja herbergja ibúö
og þarf hún aö sjálfsögöu aö
greiöajafnmikiö til húsfélagsins
i kyndikostnað og fimm manna
fjölskyldan á neöri hæöinni. En
hver er „oliustyrkur” ekkjunn-
ar? Er hann ekki kr. 25.000?
Nei, ekki aideilis. Hann er kr.
5.000, húner bara ein. Hún fær á
árinu 1979. kr. 20.000. miðað viö
aö styrkurinn haldist óbreyttur
út áriö, en fimm manna fjöl-
skyldan fær á árinu kr 100.000
eöa kr. 80.000 meira en ekkjan.
Er réttlætis gætt, þegar svona
er staðiö aö málum? Svariö
liggur I augum uppi, þetta er
argasta óréttlæti og bitnar verst
á þeim er sist skyldi, gamla
fólkinu, sem býr eitt I sinum
gömluhúsum og hefur litlartekj
ur og svo einstæöingum á borö
viö þann sem dæmivarum tekið
Til þessaö vera sanngjarn, skal
þess þó getiö, aö þeir, sem hafa
svokallaða tekjutryggingu (há-
marksellillfeyri.enhann fá ein-
ungis þeir, sem hafa engar eða
mjög takmarkaöar tekjur um-
fram ellilifeyrinn) fá einn og
hálfan „oliustyrk”. Þetta er
eina atriðið, sem finnanlegt er i
lögum og reglugeröum um hinn
svokaliaða oliustyrk, þar sem
gert er ráð fyrir þvl aö kostnaö-
ur viö upphitun ibúðarhúsnæöis.
fari ekki alfariö eftir fjölskyldu-
stærð. Það virðist ekki hafa ver-
iö djúpstæð hugsun á bakvið
Hagsmunir aldraðra
fyrir borð bornir
Um „oiíustyrk”. fastelgnagjöld o. II.
löggjöfina um „olíustyrkinn,”
þegar hún var sett.
Fyrirkomulaginu
þarf að breyta
Auðvitað átti strax, þegar
stjórnvöld uröu sammála um aö
gripa til ráöstafana vegna
hækkunar oliuverðs árið 1973.
að greiöa olíuna niöur beint og
miiliiiöalaust. Afsakanir eins og
sú, aö slik ráöstöfun heföi boöiö
heim ýmis konar spillingu þar
sem olian er notuð á fleiri vegu
en til kyndingar, svo sem til
skipa, bila og vinnuvéla, er létt-
væg. Aö sjálfsögöu þurfti veröiö
á oliunni aö vera hiö sama til
allra burt séö frá þvi til hvaöa
nota hún ætti aö fara, þaö var
frumskilyrðið, en auk þess átti
að setja lög um orkusparnað og
að sjálfsögöu bar að leggja
megináherslu á nýtingu inn-
lendrar orku, enda var þaö gert,
þótt miðaö hafi hægar en menn
óskuöu og æskilegt heföi veriö.
Þaö var misráðiö aö hafa
þennan hátt á og þaö ber að
hverfa frá þessu fyrirkomulagi
hiö fyrsta. Þaö er aö sjálfsögöu
fyrst og fremst vegna þess
óréttlætis sem viögengst, en auk
þess hefur þetta fyrirkomulag
mjög mikinn kostnaö I för meö
sér, kostnað sem auðveldlega
er hægt að losna viö og heföi
reyndar aldrei þurft til aö
koma. 1 þessu sambandi er rétt
að geta þess, aö sveitarstjórnir
hafa mikinn kostnaö af þessu
fyrirkomulagi, en eins og áöur
er aö vikið, þá hyrfi allur þessi
kostnaður, skriffinnska og
óréttlæti, ef olian væri greidd
niöur og útsöluverö þar með
lækkaö.
Útgjaldapóstarnir
eru margir
t framhaldi af þessum hug-
leiöingum um „oliustyrkinn” er
Magnús Reynir
Guömundsson,
ísafirði:
rétt aö fjalla litillega um fleiri
þætti sem snerta aöstööu eldra
fólksins til aö lifa sjálfstæöu,
eölilegu llfi þegar starfsdegi
þess er lokiö. Margt af þessu
eldra fólki nýtur ekki tekna
frá lifeyrissjóðum nema aö
litlu leyti og hefur þvi einungis
ellilaunin til þess að standa
undir daglegum greiðslum
Verðbólgan hefur séð fyrir
sparifé þessa fólks I flestum til-
fellum og þaö stendur þvi ekkert
út af, þegar greiddur hefur
veriö matur, klæöi, rafmagn,
hiti og afnotagjöld, af útvarpi,
sima og e.t.v. sjónvarpi. Þaö
vill oft veröa svo, aö endar nái
ekki saman og þetta fólk, sem
mesta þörf hefur fyrir afþrey-
ingu ýmiss konar, svo sem sjón-
varp, veröur aö neita sér um
slIkt.En þeir eru fleiri útgjalda-
póstarnir. Fasteignaskatturinn
er óréttlátur skattur og þrátt
fyrir að mörg sveitarfélög hafi
veitt eldri borgurum afslátt af
fasteignaskattinum, þá hefur
hann reynst mörgum þungur i
skauti. Þaö hefur þvi farið svo
aö þráttfyrir mikla löngun til aö
búa áfram I sinum húsum, þá
hafa aðstæöurnar veriö þannig
að eldra fólki hefur ekki séð sér
þaö fært.Hiö opinbera, riki og
bær, hefur ekki gefiö þessu
nægilegan gaum, hefur ekki
tekið tillit til veröbólgunnar og
hvernig hún leikur þetta fólk,
Auk fasteignaskattsins, sem
lögboöið er aö leggja á, hafa
fasteignagjöld, sem svo eru
nefnd, hækkaö verulega hin síö-
ari ár. Þetta á viö um flest
sveitarfélög á Islandi. Vatns-
skattur, holræsagjald, lóðaleig-
ur, sorpgjaido.fi. sem of langt
yröi upp aö telja, allt eru þetta
tekjustofnar sem sveitarfélögin
hafa búiö til, til aömæta aukinni
þörf fyrir peninga. Rikissjóöur
hefur slfellt tekiö til sin stærri
hlut af sköttum borgaranna á
kostnað sveitarf élganna
sem siöan hafa farið þessa
leiö, aö hækka þjónustugjöldin.
Gegn borgari i þessum bæ, Jó-
hannes Jakobsson, ritaði grein i
Vestfirska fréttablaöiö fyrir
skömmu, þar sem hann lýsir
óréttlæti sem viögengst varö-
andi álagningu þessara gjalda.
Grein þessi á erindi til sveitaj-
stjórnarmanna ogmargt er rett
sem Jóhannes nefnir, þótt ekki
sé þar um aö kenna sérstökum
illvilja sveitarstjórnarmanna á
Isafiröi I garö borgaranna.
Óþarft og mikið bákn
Fasteignagjöldin miöast viö
fasteignamatið, en fasteigna-
matiö er framkvæmt i
Reykjavík af stofnun sem nefn-
ist Fasteignamat rikisins. Þessi
stofnun er oröin aö miklu bákni
og er dæmigerð um Parkinson
lögmálið.
Ég tel, að leggja eigi þessa
stofnun niöur, nægilegt heföi
verið aö notast viö þær upplýs-
ingar sem fyrir hendi eru hjá
Brunabótafélagi Islands,
Brunabótamatiö er I flestum til-
fellum raunhæft mat fasteigna
(en þaö er meira en hægt er að
segja um fasteignamatiö) og
því væri mun eðlilegra aö
leggja brunabótamatið til
grundvallar, þegar fasteinga-
gjöldin eru lögð á. Þá mætti
koma í veg fyrir misræmi, eins
og nefnt er i grein Jóhannesar,
þar sem allt aö helmings munur
er á vatnsskatti og holræsa-
gjaldiaf húseignum, sem seldar
væru á frjálsum markaöi á
álika veröi. Auövitaö á aö taka
tillit til markaösverösins, sem i
flestum tilfellum er mjög nærri
brunabótamatinu. Jóhannes
nefiiir dæmi um vatnsskattinn,
en hann greiðir helmingi hærri
vatnsskatt en „maðurinn i
næsta húsi”. Þetta stafar fyrst
ogfremstaf röngumati, ef mat-
iö væri raunhæft þá myndi gæta
samræmis i álagningunni og
þaö sem meira er um vert, þá
væri möguleiki á aö lækka þau
gjöld, sem sveitarfélagiö leggur
á, þvi' þaö er staðreynd, aö
margir sleppa viö aö greiöa
gjöld vegna óraunhæfs fast-
eignamats. Hvaö varöar skatt-
lagningu eigna, sem upplýsing-
ar liggja ekki fyrir um hjá
Brunabótafélagi Islands, svo
sem jarðeigna, þá er þvl til aö
svara, aö fasteignaskatt ætti
ekki aö leggja á slikar eignir.
Ég heföi kosiö aö fasteigna-
skatturinnlegöist ekki á íbúöar-
húsnæöi, þaö á aö skattleggja
eyösluna, en ekki sparsemi og
dugnaö. Viö erum komin út á
hálan Is,þegar eldrafólkið telur
sig knúiö til aö flytja úr húsum
slnum, vegna skattpiningar,
húsum sem það hefur búiö i
mikinn hluta af sinni ævi og lagt
hart að áer til aö byggja. Þetta
er of langt gengið og þjóðfélag-
inu til skammar.
Það veröur llka aö taka tillit
til þess sem fólk hefur aö segja
um þessi mál. Sveitarstjórnar-
menn á Isafiröi og annars staö-
ar veröa aö hlusta á fólk eins og
Jóhannes Jakobsson (þótt hann
sé nú reyndar ekki gamall
hleypur yfir Drangajökul um
helgar,) þegar þaö lætur til sln
heyra, einhvern tima veröum
við öll gömul og þá viljum viö
sjálfsagt aö á okkur sé hlustaþ,
þegarviö höfum kvartanir fram
aö færa, kvartanir sem eru þess
eðlis, aö skipt getur sköpum i lifi
okkar hvernig brugöist veröur
viö.