Tíminn - 30.04.1975, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Miðvikudagur ’.ÍO. april 1975.
VERKEFNI ÞEIRRA
SEM VINNA AÐ
NÁTTÚRUVERND
ERU UTAN ENDA
Ræða Vilhjálms Hjálmarssonar,
menntamálaráðherra við
setningu Náttúruverndarþings
Fyrsta næturfrost.
I nótt greip sá duttlungur drottinn heimins og jaröar
að dubba svolítið upp á veröldina.
Þvi ekki var trútt um að dagana drabb og vafstur
væri dálitið farið að velkja þar fegurðina.
Fyrst þvoði hann allan himinninn tandurhreinan
og hengdi upp um rjáfur hans stjörnur og blikandi mána.
Svo sveipaði hann jörðina silfurknipplinga hrimi
og saumaði kristalsskarir við lækinn og ána.
Og þegar hann hafði hagrætt öllu sem snotrast
svo hvergi varð framar bætt um engið né völlinn.
Þá kveikti hann fölrauð blys á björkum og eini
og breiddi mjallhvit altarisklæði á fjöllin.
Svo bauð hann morgunsins sól að sjá hvaö var orðið
en sendi mánann I rekkju, sem vera átti.
Og sólin brosti sæl yfir drottins verki
og sá það var harla gott, eins og vænta mátti.
En þegar mennirnir loksins læptust á fætur
og litu nýja veröld á sinu hlaði
varð drottni hugsað: Hvað tekur þá langan tima
að turna henni um að gera hana aftur aö svaði?
ÞEGAR ég var beðinn að
ávarpa Náttúruverndarþing, þá
kom mér í hug að punta svolitið
upp á annars fátækleg orð min
með þvi að hafa yfir örstutt ljóð
eftir séra Sigurð Einarsson,
sem hann nefnir:
Eftir þúsund ára búsetu höfðu
íslendingar og búsmali þeirra
gengið nokkuð nærri landi sinu.
Skógur var nærri þorrinn, stór
landsvæöi höfðu blásið upp og
veiði rénað i ám og vötnum.
Fleira kom til þvi eldgos og isa-
vetur létu sig ekki án vitnis-
burðar en eyddu gróðri i byggð
og óbyggð. Loks sáu menn að
svo búið mátti ekki standa. Ungt
fólk efndi til krossferðar undir
kjörorðinu: „Komið grænum
skógi að skrýða, skriður berar
sendna strönd”. Arin liðu og ail-
stór sveit manna á íslandi gekk
ótrauð að ræktunarstörfum. En
á meöan reið nýr timi I hlað,
enda tsland komið i „vegasam-
band” við umheiminn I gegnum
loftin blá.
Nú gerist margt I senn. Þar
sem áður fóru hrosshófur og
sauðarklauf, og settu niður fin-
lega göngustigi handa þjóðinni
að feta, þar var komin jarðýta
ásamt gröfu og skóflu að gera
hrikagóöa vegi, en lika hervirki
i landinu.
í stað hestsins, sem lét eftir
sig nokkra köggla af hrossataði,
sem græddu og hurfu siöan og
hann sjálfur að lokum étinn, að
af visu óguðlegu fólki, er nú
kominn billinn, sem spillir and-
rúmslofti; lamar þrek og hefir
likama, sem illa samlagast
náttúrunni eftir notkun.
íslendingar byggðu I 1.000 ár
hús meö reku og páli, hamri og
sög, og þau voru eitt með land-
inu. Gröfur, jaröýtur, steypu-
vélar og kranar komu og menn
hættu að jarðbinda húsin á
sama hátt og áöur, en leituðu I
upphæðir meö misjöfnum
árangri.
Og ekki sizt, og raunar ekki
siðast heldur, þvi svoddan upp-
talning er utan enda: íslending-
ar byggðu borgir eins og af-
gangurinn af veröldinni hafði
gertá undan þeim, hættu að búa
dreift og vera eitt meö landinu
sinu á sama hátt og áöur, en
fluttu „suður” I hópum að gera
hitt og þetta.
Þegar þetta hafði gengið
svona 1100 ár eða þar um bil, þá
var ekki trútt um, að daganna
drabb og vafstur væri dálitið
byrjað aö velkja hina islenzku
fegurð. Og ekki nóg með það.
Hér — og vitt um heimsbyggð-
ina tóku menn alvarlega að ótt-
ast, að nú væri komið, eins og
segir hjá Hallgrimi sáluga
Péturssyni, að:
Heims hrörna gæði,
hnignar allt og þverr
Margur á tá sér tyllir
tæpt þó standi hér.
Leikur lff á þræði,
en lukkan völt er.”
Það var þvf ekki vonum
seinna, þegar sá duttlungur
greip okkur aö fara á ný að
dubba svolitiö upp á umhverfið,
átthaga okkar og annað það,
sem við til náum. Og þá var
m.a. gripið til þess að stofnsetja
Náttúruverndarráð og Náttúru-
verndarþing.
Nú skal ég ekkert um það
segja, hvort sú tilhögun, sem þá
var upp tekin, var hin eina
rétta. Hitt ætla ég sé þegar ljóst,
og mun enn skýrast og m.a. á
þessu þingi, að Náttúruverndar-
ráð og lið þess hafi þegar og á
ótviræðan hátt sannaö tilveru-
rétt sinn.
Það er ekki mitt aö greina frá
starfi ráðsins I einstökum at-
riðum, en allir vita, aö þar er á
ýmsum vígstöðvum bæði sótt og
varizt af töluvert mikilli hörku.
Nægir þar að minna á viðfangs-
efni eins og landnýting, vernd
gróðurs fyrir ágangi manna og
dýra, staðarval fyrir mann-
virki, mengunarvarnir I and-
rúmslofti og umhverfi, skipu-
lagningu þjóðgarða og útivist-
arsvæða fyrir almenning, friö-
lýsingar margvislegar o.s.frv.
Annar meginþáttur náttúru-
verndar er að viöhalda gróðri,
fegurð og hreinleika ættjarð-
arinnar af fagurfræðilegum
ástæðum og til yndisauka. Hinn
er sá að koma i veg fyrir að
spillt sé þeim náttúrugæðum,
sem nýtt eru til framleiöslu og
fjáröflunar, eða þau ofnýtt til
tjóns. En þar koma til átaka
jafnframt ýmsir aðrir aöilar i
þjóðfélaginu, svo sem rann-
sóknarstofnanir atvinnuveg-
anna.
Ekki fer hjá þvi, þegar fjallað
er um viðfangsefni af þessum
toga, sem eru nátengd bæði
fjármunalegum hagsmunum og
tilfinningalegum, ef svo mætti
segja, þá hlýtur iðulega að
koma til ágreinings og jafnvel
árekstra.
Það er bót I máli, að enda þótt
mat manna á einstökum at-
riðum sé aö sjálfsögðu misjafnt,
þá eru vist allir eða nær allir
innst inni þannig þenkjandi, að
þeir vilja varöveita Island og
þess aðskiljanlegu náttúrur til
heilla og aukinnar' lifsfyllingar
fyrir aldna og óborna.
En, góðir þingfulltrúar. Það
er svo auðvelt, bæði fyrir mann-
skepnuna og máttarvöldin, aö
turna um og gera aftur að svaði.
Þess vegna eru verkefni þeirra
sem vinna að náttúruvernd utan
enda.
Ég flyt þakkir náttúruvernd-
arráði og þess liðsmönnum fjær
og nær fyrir mikil og óeigin-
gjörn og þjóðnýt störf.
Ég árna þessu þingi góðs
gengis — að það megi skýra
málin og treysta samstöðuna og
gera siðan viturlegar ályktanir.
Að lokum vil ég greina frá þvi,
að ég hef endurskipað þá til
starfa, Eystein Jónsson, for-
mann Náttúruverndarráðs og
Eyþór Einarsson, varafor-
mann. — Ég held þeir og fram-
kvæmdastjórinn Árni Reynis-
son og aðrir þar á bæ verðskuldi
voldugt lófaklapp.
Björn Ólafsson:
ÞungafÍutningar d sjó og landi
Guöjón Teitsson, forstjóri
Skipaútgerðar rikisins,skrifar at-
hyglisverða grein i Timann 2.
april, og er þar með ýmsar
vangaveltur um vöruflutninga,
með skipum annars vegar og bif-
reiðum hins vegar, og fær þar
nokkuð einhliða niðurstöður, og
langar mig til að fara um þær
nokkrum orðum. En fyrst ætla ég
að eyða nokkrum orðum i það,
sem Guðjón telur eitt aðalmein i
rekstri Rikisskipa, en það eru of
lág flutningsgjöld með strand-
ferðaskipunum.
Ég er honum mjög sammála
um að farmgjöldin eru ekki i
neinu samræmi við rekstrarr
kostnaðinn, en ég held, að ef
farmgjöld væru hækkuö I kostn-
aðarverð, þá myndi engin vara
verða flutt með skipunum, ef önn-
ur leið væri til, svo ekki myndi
það leysa nein vandræði, nema þá
i eitt skipti fyrir öll, með þvi að
Rikisskip hætti rekstri sinum, en
þaö vill Guöjón áreiðanlega ekki
Benda mætti á að önnur leið er til
að endar nái saman, og það er sú
leið sem eigendur vöruflutninga-
bifreiða verða að fara, vegna þess
að þeir eiga ekki sömu leið ofan i
vasa skattborgaranna og Rikis-
skip, en það er að draga úr
rekstrarkostnaði, minnka skrif-
stofubáknið og yfirbygginguna á
fyrirtækinu, og ýmislegt fleira.
En nú langar mig til að vikja
nokkrum orðum að ýmsum lið-
um, sem Guðjón Teitsson nefnir i
grein sinni, og leyfi ég mér að
nota sömu númer á athugasemdir
minar og hann gerði i grein sinni.
1. Guðjón talar um i grein
sinni tjón, sem skipin valda. og
bætur fyrir þau, og fær nokKuð
langsóttan samanburð. Litum á
hvað gerist,þegar bifreið á i hlut.
Aki vöruflutningabifreið á af-
greiðslubyggingu eða önnur
mannvirki, þá verða útgerð bif-
reiðarinnar eða tryggingafélag
að bæta tjónið, sem sagt sama og
gerist I tilfellinu með skipið.
Þá er og rétt að upplýsa Guðjón
Teitsson um, aö vörubifreiðar
með 20-30 tonna heildarþunga eru
ekki á ferðinni að vorlagi, þar
sem vegir eru viðkvæmir, vegna
þessað þeir fylgja settum reglum
um öxulþungatakmarkanir, þeg-
ar ástand vega er slikt. Einnig
má koma fram, að greidd er full
upphæð þungaskatts á kilómetra,
þótt bifreiðinni sé aðeins ekið með
broti af mögulegri hleðslu^eða
jafnvel tómri. Viðvikjandi snjó-
mokstri þá kemur hann fleiri til
góða en vöruflutningabifreiðum
einum, t.d. við að koma afurðum
bænda til vinnslustöðva, auka
öryggi heilbrigðisþjónustu og
margt fleira, þvi að enn þá ganga
skipin ekki á hvern bæ á tslandi.
2. Viðvikjandi þvi að strand-
ferðaskipin hafi ekki haft neitt
sérleyfi,þá má það vera rétt, en
enginn flutningaaðili á vörum
hefur heldur slikt sérleyfi,og er
hér þvi algjörlega um að ræða
frjálsa samkeppni, og kemur þá
að þvi, sem Guðjón segir, að skip-
in séu ekki rekin á venjulegum
viðskiptagrundvelli. Þar er ég
honum sammála að öðru leyti en
þvi, að ég tel,að hækkun flutn-
ingsgjalda með skipum þýddi i
raun að allar vörur færu yfir á
bila til flutnings, vegna þess að I
dag freista menn þess enn að
senda þungavöru ýmsa og
sekkjavöru meö Rlmisskip vegna
hinna óeðlilegu farmgjalda.
3. Viðvikjandi þjónustu skip-
anna.þá er hún sizt betri hjá þeim
en bilunum. Báðir aðilar eiga við
vissa erfiðleika að striða, skip
komast ekki inn á hafnir vegna
veðurs og verða að sigla framhjá.
og ef til vill losa farminn á næstu
höfn, sem þýöir venjulega aö
vöruflutningabillinn sem gengur
á leiöinni tekur farminn og skilar
honum á ákvörðunarstað. Einnig
má nefna, að komið hefur fyrir að
hafis hefur lokað heilum lands-
hlutum, og þá fer lltið fyrir þjón-
ustunni. Bilar veröa jú einnig að
biöa vegna færöar eða veöurs, en
þeir fara sjaldan framhjá við-
komustööum án þess að losa farm
sinn þar sem við á.
4. Viðvikjandi þvi sem Guð-
jdn segir um farmgjaldataxtann,
þá má það vera ágreiningslaust
að það skapi jöfnuð milli fólks á
hinum ýmsu stöðum, en þá kemur
aftur á móti að hafnir eru misdýr-
ar hvað snertir hafnargjöld,upp-
skipun og fleira, einnig má benda
á aö hinir ruglingslegu taxtar
Rikisskip, eftir þvi hver varan er,
fá menn oft til að halda að þeir fái
tiltekna vöru ódýrari með skipinu,
en þegar allir póstar eru komnir,
eins og útskipun, uppskipun.vöru-
gjald og hvað það allt heitir, þá er
flutningskostnaðurinn oft orðinn
meiri en með bilnum, sem hefur
aðeins tvo gjaldflokka,rúmmál og
þyngd, og auðveldar þannig að
átta sig á flutningskostnaðinum.
5. Viðvikjandi samkeppni
vöruflutningabifreiða og Rikis-
skip, þá er það rétt, að þjónusta
strandferðaskipanna er oft nauð-
synleg að vetrinum, en siður að
sumrinu, þegar færð er góð á
landinu, en sem betur fer verða
með hverju árinu sem liður betri
samgöngur við flesta staði á land-
inu allt árið, og má t.d. segja að
flestir staðir á Austurlandi séu i
vegasambandi allt árið, með til-
komu hringvegarins. En Vest-
firðir munu þvi miöur eiga lengra
i land meö sömu aðstööu, og eru
þvi fyrirsjáanleg verkefni fyrir
strandferöaskip þar eitthvaö
áfram.
6. Rekstur strandferðaskipa
er hliöstæður öðrum rekstri,
launakostnaður og afskriftir eru
liðir, sem finnast hjá öllum þjón-
ustufvriri-pkium, og þá ekki sizt
hj* vöruflutningahifreiðunum
þar sem fáir menn leysa oft mikil
verkefni með löngum og erfiðum
vinnutima, og eiga þó gjarnan
ekki afgangs fyrir afskriftunum
af tækjunum.
7. Strandferðaskip greiða
hafnargjöld,segir Guðjón, Já,öll
opinber þjónusta kostar peninga,
ekki siður en annað. Vöruflutn-
ingabifreiðar borga þungaskatt
af akstri sinum um vegi landsins,
hann er hliðstæða hafnargjald-
anna, og honum er skipt niður af
hinu opinbera til framkvæmda i
hinum ýmsu landshlutum. Og
ekki eru hafnirnar byggðar ein-
göngu fyrir hafnargjöld strand-
ferðaskipanna.
Ég er hræddur um að sums
staðar væru litil hafnarmannvirki,
ef ekki kæmi til að það þyrfti að
landa fiski og öðrum hráefnum til
vinnslu á stöðunum.
8. Ég vil leyfa mér að mót-
mæla þvi áliti Guðjóns Teitsson-
ar, að um sé að ræða óþarflega
mikla fjárfestingu i vöruflutn-
ingabifreiðum. Hér er um að
ræða ákveðna þróun i flutninga-
þjónustu sem eykst með batnandi
vegakerfi, og er tilkominn fyrst
og fremst fyrir að leiðir hér á Is-
landi eru tiltölulega stuttar og
Framhald á bls. 13