Fréttablaðið - 18.11.2006, Blaðsíða 32

mörgum,“ segir Gunnlaugur A.
Júlíusson, sviðsstjóri hag- og upp-
lýsingasviðs hjá Sambandi íslenskra
sveitarfélaga, um fjármál sveitar-
félaganna 2005, og í erindi sínu á
fjármálaráðstefnu sveitarfélag-
anna í vikunni færði hann rök fyrir
því að verst væri staðan hjá þorp-
unum í landinu, eins og sjá má í
töflu hér á síðunni.
Gunnlaugur skipti sveitarfélög-
unum í fjóra flokka eftir stöðu
þeirra, Reykjavíkurborg, höfuð-
borgarsvæðið utan Reykjavíkur,
vaxtarsvæðið sem nær yfir suð-
vesturhornið frá Borgarbyggð til
Árborgar, Fjarðabyggð og Fljóts-
dalshrepp og svo öll önnur sveitar-
félög. Afkoma ársins 2005 sýnir að
Reykjavíkurborg stendur á núlli í
sínum rekstri, vaxtarsvæðin hafa
jákvæða afkomu en önnur sveitar-
félög neikvæða afkomu.
Tæpur fjórðungur sveitarfélag-
anna á ekki fyrir útlögðum kostnaði
svo að skuldir sveitarfélaganna
hafa aukist á þessum þenslutímum
sem þjóðin hefur verið að upplifa
og um helmingur sveitarfélaganna
er rekinn með neikvæðri afkomu.
Það þýðir að sveitarfélögin eiga
ekki fyrir afskriftum eða breyting-
um á lífeyrisskuldbindingum.
Á vaxtarsvæðunum hafa sveit-
arfélögin skuldsett sig til að standa
undir auknum kröfum og í sumum
tilfellum hafa sveitarfélög, sem
ekki geta selt eignir, jafnvel neyðst
til að taka skuldir til að standa undir
gjöldum. „Staðan er býsna þröng
hjá mörgum,“ segir Gunnlaugur.
„Menn selja ekki eilíflega land og
byggingarétt.“
Vandi sveitarfélaganna speglast í
byggðavanda. Atvinnuhættir hafa
gjörbreyst á Íslandi, þýðing sjávar-
útvegs hefur minnkað og mörg
sveitarfélög eiga við íbúafækkun
að stríða, tekjur hafa þar af leiðandi
dregist saman og sveitarfélögin
hafa því oft átt í erfiðleikum með að
mæta þjónustukröfum og jafnvel
orðið að draga saman þjónustu.
Gunnlaugur segir að bilið milli
sveitarfélaganna sé að aukast,
meðan þenslan er í fullum gangi,
skatttekjur aukast sums staðar og
kaupmáttaraukningin er stöðug og
fasteignaverð hækkar á suðvestur-
horninu, Norðurlandi og Vestur-
landi, standa tekjurnar í stað ann-
ars staðar og rekstrarkostnaðurinn
hækkar stöðugt. En hvað er til ráða?
„Ég segi eins og spákonan í Djöfla-
eyjunni: Sérðu ekki að dreng vantar
pening?“ segir hann.
Sveitarfélögunum er skylt að
veita ákveðna þjónustu og fá til
þess tekjur af útsvari, fasteigna-
skatti og úr Jöfnunarsjóði. Meira
fjármagn vantar og mörg þeirra
nýta sér tekjulindir til fulls auk
þess sem skattgreiðendur komast
undan útsvarsgreiðslum í gegnum
einkahlutafélögin. „Vegna þessarar
þróunar verðum við að horfast í
augu við að það hefur skekkst á
stilliskrúfum. Það þarf að færa eitt-
hvað af fjármagnstekjuskatti til
Jöfnunarsjóðs sem er brúin milli
ríkis og sveitarfélaga,“ segir hann.
Ríkissjóður leggur sjö hundruð
milljónir króna á ári í aðstoð við
sveitarfélögin 2006, 2007 og 2008,
verið er að endurskoða úthlutunar-
reglur Jöfnunarsjóðsins og eftir-
litsnefndin vinnur með sveitar-
stjórnum að samningum um
markvissar aðgerðir.
S
veitarfélögin í landinu
hafa verið rekin með
halla til fjölda ára. Á
síðasta ári urðu nokkur
umskipti í rekstri
þeirra á heildina litið
þar sem nokkur sveitarfélög hafa
notið þenslunnar í efnahagslífinu
og tekjurnar þar með aukist.
Þetta á þó aðeins við um sveitar-
félög á afmörkuðum svæðum þar
sem sala byggingaréttar vegur
þungt í tekjum, einkum sveitarfé-
lögin á suðvesturhorninu, frá Borg-
arbyggð í vestri til Árborgar í
austri, kringum Akureyri og kring-
um álversframkvæmdirnar fyrir
austan.
Mörg önnur sveitarfélög eiga í
alvarlegum fjárhagserfiðleikum
eins og sést á því að á árunum 2003-
2006 fengu þrjátíu og sjö sveitarfé-
lög bréf frá eftirlitsnefnd með fjár-
málum sveitarfélaga. Auðvitað hafa
ekki öll þessi sveitarfélög átt við
djúpstæðan rekstrarvanda að stríða
og flest ef ekki öll þeirra hafa snúið
vörn í sókn. Sum þessara sveitarfé-
laga hafa þó ekki átt annan kost en
að draga saman rekstur.
Þegar litið er á fjárhagsstöðuna í
dag eru það einna helst víðfeðm en
tiltölulega mannfá sveitarfélög
sem eiga við rekstrarvanda að
stríða. Þessi sveitarfélög hafa lítið
sem ekkert notið þenslunnar og
hafa sum átt við fólksflótta að
stríða. Þessi sveitarfélög hafa
verið í samkeppni við stóru og
sterku sveitarfélögin um íbúa og
tekjur. Þau hafa orðið að auka og
halda uppi þjónustu við íbúana
meðan tekjurnar hafa staðið í stað
eða jafnvel dregist saman auk þess
sem launahækkanir hafa verið
þeim erfiðar enda hafa þau ekki
haft neina stjórn á þeim.
Á milli sveitarfélaganna hefur
myndast gjá sem sveitarstjórnar-
menn telja að þurfi að brúa. Meðan
mörg sveitarfélög berjast við
skuldir og erfiða fjárhagsstöðu
telja margir sveitarstjórnarmenn
að ástæða sé til þess að bregðast
við misskiptingu í tekjuöflun ríkis
og sveitarfélaga. Ríkið hafði níu
milljarða króna í tekjur af fjár-
magnstekjuskatti árið 2004 og í
fyrra voru tekjurnar orðnar tæpir
22 milljarðar króna.
Hröð þróun hefur verið í skattaum-
hverfinu síðustu árin og hefur
einkahlutafélögum í landinu fjölgað
um fjórðung, úr tuttugu þúsundum
árið 2004 í tuttugu og fimm þúsund
og sex hundruð það sem af er þessu
ári. Árið 2005 höfðu 6.600 fjölskyld-
ur hærri fjármagnstekjur en launa-
tekjur og 2.200 framteljendur höfðu
engar aðrar tekjur en fjármagns-
tekjur og greiddu ekkert útsvar.
Einyrkjar hafa því fært starf-
semi sína yfir í einkahlutafélög í
stórum stíl og hafa þar með ekki
þurft að greiða útsvar til sveitarfé-
laganna. Þessar breytingar hafa
rýrt tekjur sveitarfélaganna og
krefjast sveitarstjórnarmenn því
nú hlutdeildar í fjármagnstekju-
skattinum. Sú hlutdeild færi inn í
Jöfnunarsjóð sveitarfélaga og yrði
notuð til að jafna stöðu sveitarfé-
laganna.
„Staðan er býsna þröng hjá
Skekkst hefur á stilliskrúfum
Tæpur fjórðungur sveitarfélaga árið 2005 átti ekki fyrir útlögðum kostnaði. Sveitarfélög í þeirri stöðu verða að fjármagna laun
og annan rekstrarkostnað með lánum og sölu á landi og byggingarétti. Guðrún Helga Sigurðardóttir kannaði fjárhagslega stöðu
sveitarfélaganna eins og hún var í ársreikningum síðasta árs.
Það þarf að
færa eitthvað af
fjármagnstekju-
skatti til Jöfnunarsjóðs sem
er brúin milli ríkis og sveit-
arfélaga.