Fréttablaðið - 18.11.2006, Blaðsíða 71

Bandaríski þakkargjörðardagur-
inn er haldinn hátíðlegur fjórða
fimmtudag í nóvember ár hvert og
verður því 23. nóvember nú í ár.
Hann er einn af fáum hátíðisdög-
um þar í landi sem alfarið er upp-
runninn í Bandaríkjunum sjálfum.
Flestar hátíðir Bandaríkjamanna
bárust vestur með evrópskum inn-
flytjendum, en tóku þar ýmsum
breytingum og þá jafnvel mismun-
andi eftir fylkjum.
Fyrsta þakkargjörðardaginn héldu
enskir púrítanar, svonefndir píla-
grímar, haustið 1621. Þeir höfðu í
september árið áður hrökklast
með skipinu Mayflower frá
borginni Plymouth á Englandi að
strönd Massachusettsflóa. Þar
stofnuðu þeir nýlenduna Plymouth.
Eftir harðan vetur en góða sumar-
uppskeru ákváðu pílagrímarnir að
þakka guði fyrir alla hans vel-
gjörninga með þriggja daga hátíð.
Þeir buðu innfæddum einnig að
taka þátt í veislunni, en til matar
voru einkum kalkúnar og villi-
bráð.
Næstu hálfa aðra öld voru upp-
skeruhátíðir til guðsþakka haldn-
ar á víð og dreif í nýlendunum
vestra en þó ekki á sameiginleg-
um degi. Hinn 26. nóvember árið
1789 lýsti George Washington
(1732-1799), fyrsti forseti Banda-
ríkjanna, því yfir að allir þegnar
ríkisins skyldu þakka almættinu
velgjörðir á liðnu ári, hverrar
trúar sem þeir væru, en tiltók
engan sérstakan dag.
Árið 1863 mælti Abraham Lincoln
(1809-1865) forseti svo fyrir að
allir Bandaríkjamenn skyldu
halda hátíðlegan þakkargjörðar-
dag fyrir gæði síðasta árs. Hann
skyldi haldinn síðasta fimmtudag
í nóvember, en sá dagur var í nánd
við daginn sem George Washing-
ton gaf út yfirlýsingu sína. Rit-
stjóri kvennablaðsins Lady’s Mag-
azine, Sarah J. Hale (1788-1879),
hafði þá lengi barist fyrir þessu
máli. Árið 1939 breytti Franklin D.
Roosevelt (1882-1945) forseti dag-
setningunni í fjórða fimmtudag
nóvembermánaðar og bandaríska
þingið staðfesti tillögu hans árið
1941.
Á hverjum þakkargjörðardegi er
haldinn hátíðlegur miðdegisverð-
ur í Hvíta húsinu í Washington og
segja má að svo sé gert á hverju
þokkalegu heimili í Bandaríkjun-
um. Hefðbundnir réttir eru kalk-
únn og graskersbaka. Gnægta-
horn hefur einnig orðið eitt af
einkennum dagsins. Nú á dögum
stendur þakkargjörðarhátíðin í
rauninni frá fimmtudegi til loka
næstu helgar eða í fulla þrjá daga
líkt og hjá pílagrímunum í önd-
verðu. Sérstakar gjafir eru mjög
almennar á þessum degi. Sums
staðar virðist þakkargjörðarhátíð-
in jafnvel skipta meira máli en
jólin.
Í Kanada var ákveðið árið 1879 að
hafa þakkargjörðardag annan
mánudag í október, en hann hefur
aldrei orðið nein viðlíka hátíð og í
Bandaríkjunum. Ekki er vitað um
að aðrar þjóðir hafi tekið upp
þennan sið þótt einstaklingar sem
vanist hafa honum í Norður-Amer-
íku kunni að gera það hver á sínu
heimili. Dagurinn er bundinn sér-
stakri sögu og aðstæðum í Banda-
ríkjunum.
Engin ástæða sýnist fyrir
Íslendinga að halda upp á þennan
dag, enda er nóg af hefðbundnum
dögum á næstu grösum, til dæmis
fyrsti desember.
Árni Björnsson,
dr. phil. í menningarsögu
Snjókoma er mjög háð hæð yfir
sjó og hitafari, og er snjór mun
meiri og þrálátari á hálendi en
láglendi. Á Íslandi snjóar mest í
suðurhlíðum Mýrdalsjökuls, á
Öræfajökli og sunnan til á Vatna-
jökli.
Snjókoma er að öðru jöfnu meiri
þar sem úrkoma er mikil. Þannig
getur snjóað meira í Mýrdal en í
Reykjavík þrátt fyrir að á fyrr-
nefnda staðnum sé meðalhiti
hærri og sjaldnar alhvít jörð. Í
byggðum landsins er snjór mestur
norðan til á Vestfjörðum, til dæmis
við Súgandafjörð, norðan til á
Ströndum, svo sem víða í Árnes-
hreppi, utan til á Tröllaskaga, frá
Fljótum og austur til Ólafsfjarðar,
og utan til við Eyjafjörð austan-
verðan.
Einnig er oft býsna mikill snjór
í útsveitum á Norðausturlandi, til
dæmis á Raufarhöfn og nyrst á
Austfjörðum, frá Borgarfirði
eystra suður til Norðfjarðar. Af
öðrum lágsveitum (sem nú eru í
eyði) má nefna Hornstrandir og
skagann milli Eyjafjarðar og
Skjálfanda. Siglufjörður og Ólafs-
fjörður eru sennilega snjóþyngstu
byggðakjarnar landsins.
Á stöku stað um sunnan- og vest-
anvert landið er mikið staðbundið
aðfenni sem kallað er. Þar hreins-
ast snjór að mestu af jörðu þar
sem vindhraði er mikill, en safn-
ast saman þar sem vindur er hæg-
ari. Snjór getur þá verið mun
minni á bersvæði en í skjóli af
húsum og görðum. Hverfi á höfuð-
borgarsvæðinu við jaðar byggðar-
innar verða alloft fyrir snjó-
þyngslum af þessu tagi.
Að lokum má nefna að mesta snjó-
dýpt (jafnfallinn snjór) sem mælst
hefur á íslenskri veðurstöð var
við Skeiðsfossvirkjun í Fljótum
19. mars 1995, 279 cm.
Trausti Jónsson,
veðurfræðingur