Fréttablaðið - 18.11.2006, Blaðsíða 80

S
ennilega fara flestir
vel yfir orð sín í hug-
anum áður en þeir
láta þau út úr sér við
Njörð P. Njarðvík.
Hann kenndi íslensku
í Háskóla Íslands frá 1971 til árs-
ins 2004 og hefur varið ævistarf-
inu í rannsóknir á íslenskri tungu
og bókmenntum. Hann er höfund-
ur fjölda bóka um ýmis málefni
og skrifar vikulega pistla í Frétta-
blaðið sem hann kallar „Hljóð-
færi hugans“ þar sem hann bend-
ir lesendum á hvernig þeir ættu,
og ættu ekki, að nota tungumálið.
Njörður segist hafa verið orð-
laus þegar menntamálaráðherra
hringdi í hann og sagði honum að
hann hlyti verðlaunin í ár. „Ég
hefði átt að segja eins og Njáll
gamli gerði forðum þegar honum
voru sögð mikil tíðindi: „Þetta
þarftu að segja mér þrim sinn-
um.“ Mér finnst þetta mikill heið-
ur því verið er að klappa mér á
kollinn fyrir starf mitt í þágu
íslenskrar tungu, eflingar hennar
og miðlunar til nýrrar kynslóðar.“
Þrátt fyrir að margir haldi að
menn eins og Njörður – mennta-
og íslenskumenn á miðjum aldri
eða meira – séu eingöngu svart-
sýnir á framtíð íslenskunnar þá
er það ekki skoðun Njarðar því
hann telur stöðu tungunnar tví-
benta: að mörgu leyti standi hún
vel og að öðru leyti illa. „Tungu-
mál annarra Evrópuþjóða hafa
tekið meiri breytingum en
íslenskan hefur gert, þannig að
Íslendingar eiga sér lengri sam-
fellda sögu ritmáls en aðrar þjóð-
ir. Tökum sem dæmi vísu Egils
Skallagrímssonar: „Það mælti
mín móðir“, sem er að minnsta
kosti 700 ára gömul og jafnvel
eldri. Þessa vísu skilur hvert
mannsbarn á Íslandi í dag. Þetta
er einstakt því tungumál eru í
sífelldri gerjun en samt getum
við skilið svo gamlar vísur. Ég
segi stundum að við séum eina
Evrópuþjóðin sem talar klassískt
mál í þessum skilningi og við
þurfum að viðhalda því,“ segir
Njörður og bætir því við að
íslenskri tungu standi einkum
ógn af þrennu: auknum áhrifum
frá ensku, minnkandi bóklestri og
minni tengsla á milli kynslóða.
Njörður segist ekki hafa mestar
áhyggjur af að slettur spilli mál-
inu, heldur af minnkandi orða-
forða Íslendinga sem hann segir
að sé afleiðing af því að fólk lesi
minna en áður. Hann spyr að því
hvaðan íslensk börn fái orðaforða
sinn; og svarar því til að þau fái
hann einkum úr skólum og frá
félögum sínum því þau umgang-
ist foreldra sína minna en börn
gerðu áður vegna þess að þeir
vinna svo mikið. Auk þess segir
hann að á þeim 33 árum sem hann
kenndi við Háskóla Íslands hafi
hann tekið eftir því að orðaforði
nemenda hans hafi farið minnk-
andi.
„Ein afleiðing af þessari þróun
er að tjáning manna verður fátæk-
legri, og þegar það gerist er hætt
við því að hugsunin verði það líka.
Sumir segja til dæmis að einhver
„labbi“ upp á Esjuna. Við þekkj-
um ekki lengur þann blæbrigða-
mun sem er á orðunum. Við „löbb-
um“ ekki upp Esjuna heldur
„göngum“ við, eða jafnvel eitt-
hvað annað.“
Að mati Njarðar hefur það gerst á
síðustu árum að börn eru í aukn-
um mæli farin að eiga við lestrar-
örðugleika að stríða. Hann tengir
þessa örðugleika við aukið vægi
ýmiss konar afþreyingariðnaðar í
samfélaginu, minnkandi bóklest-
ur og bóksölu og að fólk sé í aukn-
um mæli farið að lesa af tölvu-
skjám, sem þyki jafnvel fínna en
að lesa bækur.
„Þegar ég var ungur maður þá
kom oft fyrir að í minningar-
greinum stæði að maður hefði
talað og ritað fagurt mál. Þetta
sér maður aldrei í dag, þó enn séu
menn á lífi sem hafa það mikið
vald á máli sínu að þeir geta talað
eins og þeir séu að skrifa. Þetta er
vegna þess að fólk hugsar ekki
eins mikið um málfar sitt og áður.
Ef þú ferð út á götu þá viltu ekki
vera skítugur í framan eða illa til
fara því þú ert að birta öðrum
þinn innri mann. Það sama gerist
þegar þú skrifar, og hvernig viltu
að aðrir sjái þinn innri mann: Þú
vilt vanda þig,“ segir Njörður og
bætir því við að tungumálið sé
töfratæki og að við gerum okkur
ekki alltaf grein fyrir því hversu
magnað það er.
Njörður segir að það sé undir
Íslendingum komið hvort þeir nái
að viðhalda íslenskunni og í því
sambandi sé „vilji allt sem þarf“
svo hann noti klisju sem hann
segir að eigi við í þessu tilfelli:
„Írskan, gelískan, hvarf á þremur
kynslóðum. Ég vona svo sannar-
lega að það fari ekki eins fyrir
íslenskunni.“
Klapp á kollinn fyrir ævistarfið
Njörður P. Njarðvík,
rithöfundur og kenn-
ari, hlaut verðlaun
Jónasar Hallgrímsson-
ar á degi íslenskrar
tungu – fæðingardegi
Fjölnismannsins 16.
nóvember – síðastliðinn
fimmtudag. Þorgerður
Katrín Gunnarsdóttir
menntamálaráðherra
veitti Nirði verðlaunin
við athöfn í sal Hjalla-
skóla í Kópavogi. Ingi
F. Vilhjálmsson ræddi
við Njörð um hvaða
þýðingu verðlaunin
hafa fyrir hann og um
skoðanir hans á stöðu
íslenskrar tungu.
„Írskan, gelískan,
hvarf á þremur kyn-
slóðum. Ég vona svo
sannarlega að það fari
ekki eins fyrir íslensk-
unni.“