Fréttablaðið - 28.01.2007, Blaðsíða 18

H
ermann skýrir
frá því að skáld-
sagan búi jafnan
við það ástand að
yfirlýst staða
hennar sé slæm
og byrjar á bókmenntalegan hátt
á því að rekja þá staðreynd aftur
til Don Kíkóta eftir Cervantes.
„Ef það er fyrsta skáldsagan þá
verður hún til sem skopstæling á
útjaskaðri hugmynd,“ segir Her-
mann og áréttar að sagan um Don
Kíkóta byggi þannig á því að ridd-
arasagan sé útjöskuð og ófrum-
leg. „Það er bara eitthvað svo
ófrjótt fyrir höfunda að ástandið
sé gott. Þeir þurfa á því að halda
að það sé ægilegt svo þeir geti
gert eitthvað í því – það væri samt
gaman ef einhver kæmi fram sem
ekki væri á móti neinu.“
Sjálfur segist Hermann ekki
vera á móti neinu né neinum
þannig séð en skýlir sér jafn-
framt bak við þá staðreynd að
hann sé næsta skoðanalaus.
„Þegar maður lifir í litlu sam-
félagi er ágætt að vita ekki neitt.
Ég er bara þannig af guði gerð-
ur,“ segir hann hógvær. „Mig
langar ekkert sérlega til að láta
festa mig niður eins og fiðrildi á
prjón og álít mig ekki tilheyra
neinni kynslóð eða hópi og kann
ekki við mig í kössum. Og þegar
væringarnar eru í svona miklu
návígi er best að halda sig fyrir
utan þær.“ Eftir nánari umhugs-
un bætir hann við: „Samt geta
deilur líka verið skemmtilegar og
nauðsynlegar.“
Deiluefnin þessa dagana eru
til að mynda tengd hugmyndum
fólks um sannleika og lygi en
Hermann telur mögulegt að þær
hugmyndir hafi farið á enn meira
flot hérlendis í kjölfar nokkurra
hitamála og megi í því sambandi
nefna yfirlýsingar Guðmundar
Jónssonar, forstöðumanns Byrg-
isins, mál Árna Johnsen og jafn-
vel Íraksstríðið sem byggi á lygi.
„Ég hata lygar af öllu hjarta,“
segir hann grafalvarlegur en
afstæði sannleikans og lygar eru
eitt af viðfangsefnum verka hans.
Höfundurinn segist þó ekki fást
við slíkar blekkingar sjálfur.
„Skáldskapur er ekki lygi. Hann
er uppspuni og það er allt annað.
Ég lýg ekki nema til að segja
sannleikann.“
Skáldsöguhöfundar hafa alla tíð
verið í vandræðum með sjálfa sig
í bókmenntunum, allt frá Don
Kíkóta til okkar daga en eitt
afbrigði þeirrar flækju er þegar
höfundurinn sjálfur verður bók-
staflega ein af aðalpersónum
verka sinna. Sjálfssögur virðast
vera nokkuð móðins hérlendis
hvort sem það er ætlun höfundar-
ins eða þörf lesand-
ans fyrir tengsl við
meintan veruleika.
„Það eru til mörg
orð yfir þetta, stund-
um er talað um sjálf-
lýsandi bókmennt-
ir,“ útskýrir
Hermann og bætir
við að það sé rík hefð
fyrir ævisögulegum
skrifum hér á landi
auk þess sem hlut-
fall „skrifandi fólks“
sé mjög hátt. Nýlegt
dæmi um sjálflýs-
andi bókmenntir er
skáldsaga Eiríks
Guðmundssonar,
Undir himninum,
sem kom út fyrir
síðustu jól. Þar glíma
lesendur ekki aðeins
við kunnugleikann í
tengslum við aðal-
persónuna E. heldur
svipar einni auka-
persónu töluvert til
Hermanns sjálfs. Hann þverneit-
ar samt að vera sú persóna. „Nei,
ég er allur hérna – ég get ekki
ratað inn í bók. Það væri reyndar
draumur og mig dreymir um að
verða nefndur í uppflettiritum
sem algeng sögupersóna í íslensk-
um bókmenntum en það er allt
annað. Ég sjálfur er ennþá hér,
hef alla fingur og alla útlimi,“
segir hann og ekki ber á öðru –
eða hvað? „Ég rata hins vegar oft
inn í spænskar bækur. Ég er
algeng sögupersóna í spænskum
bókmenntum,“ segir hann sann-
færandi og sýpur kaffi.
Persóna í einni skáldsögu Her-
manns Stefánssonar á í vand-
ræðalegu sambandi við rithöf-
undinn Ólaf Jóhann Ólafsson en
höfundurinn vill ekki gangast við
því að það komi hinum eiginlega
Ólafi Jóhanni nokkuð við. „Ein-
hvern tíma var talað um íslensk-
an leshátt sem einkenndist af
þessari afhjúpun-
arþörf, að finna
fyrirmynd persón-
anna. Þetta er
algengt í litlum
samfélögum en
óbærilegt fyrir
íslenska höfunda.
Þeir þurfa sífellt að
vera að svara
spurningum sem
ekki er hægt að
svara; hvort þessi
persóna sé þessi
eða einhver annar.
Um leið og þú byrj-
ar að skrifa ertu
farinn að skálda,
skapa karakter –
ekki manneskju af
holdi og blóði, það
eru bara erfðavís-
indin sem geta
það,“ segir hann en
bætir við og grefur
markvisst undan
starfi skrifandi
fólks: „Jafnvel þótt
eitthvað rati á blað sem einhver
hefur sagt merkir það ekki að þar
sé komin manneskjan sjálf.“
Hermann tengir þessa þörf
skáldsagnahöfundarins eftir
„raunveruleikatengslum“ við þá
þrá þeirra að finna einhvern sem
trúir þeim. „Menn reyna að leita
uppi sakleysi lesandans líkt og
samband lesanda og höfundar var
á 18. öld,“ segir hann en þá voru
víst trúgjarnari tímar en nú þegar
lesendur geta ekki einu sinni lagt
fullkominn trúnað á það sem
stendur í blöðunum.
Líkt og fyrri viðmælendur blaðs-
ins sem rætt hafa um skáldsög-
una síðustu sunnudaga minnist
Hermann á glæpasöguna og við-
tökur hennar. „Við höfum svolít-
ið skrítnar hugmyndir um bók-
menntagreinar hér á landi. Núna
finnst til dæmis mörgum það
Það getur svo
margt gerst í sálar-
lífinu hjá fólki
sem les bækur,
þær geta breytt
hugmyndum
þeirra og smitast
út í lífið þótt að-
eins örfáar hræð-
ur gluggi í þær.
Skáldskapur breytir
heiminum á hverjum degi
Hermann Stefánsson er þriðji viðmælandi Fréttablaðsins í umfjöllun þess um íslensku skáldsöguna. Hermann gaf út ljóðabók-
ina Borg í þoku fyrir síðustu jól en hefur áður gefið út skáldsögur og skáldfræðirit. Hann kveðst sjálfur vera algeng söguhetja í
spænskum bókmenntum og verður óvenju tíðrætt um fiðrildi.