Tíminn - 19.07.1979, Blaðsíða 8

8
Fimmtudagur 19. júli 1979.
i€

iard J. Barnet
Þjóðsagan um
Lögreglustjórinn og
ræningjaflokkurinn
Andúö þjóöa heimsins á ný-
lendustefnu er nú oröin svo
sterk — meirihluti nú sjálf-
stæöra rikja heims var til
skamms tima nýlendur, — aö i-
hlutun Bandarikjamanna er
næstum alls staöar óhugsandi.
Fyrir tuttugu árum gat verið
nóg að veifa fána andkommún-
ismans, til þess aö tryggja sér
stuöning nær hvaöa ókomm-
únistlsks rikis sem vera skyldi
og jafnvel hlutlausra þjóöa. Á
þessum tima voru miklar aö-
stoöaráætlanir Bandarik janna
viö önnur riki I gangi og Banda-
rikin höföu efnahag heimsins i
hendi sér. Þessi forystuaðstaöa
heyrir nú liðnum tima til. A okk-
ar timum er ekki um neina sam-
fylkingu gegn kommúnisma aö
ræöa. Þótt ekki sé um aö ræöa
neina hrifningaröldu á Sovét-
rikjunum, lita fá riki á Banda-
rikin sem lögreglustjórann og
Sovétrikin ræningjaflokkinn.
Þá ber aö nefaa aö stjórn-
málalif heimsinsersvo óstööugt
og flókiö, aö viöast hvar er afar
ósennilegt aö hernaöarleg eöa
hálfhernaöarleg ililutun af hálfu
Bandarlkjanna veröi fram-
kvæmd meö árangri. Þegar viö
er aö fást flókin þjóöfélagsleg
öfl, sem standa djúpum rótum i
heimahögum sinum, likt og
gerðist i Indókina, getur hern-
aöarleg Ihlutun hvorki gefiö
skjótan né markvissan árangur.
Ihlutun I formi milliliða, meö
þvi aö ausa vopnum i einhvern
bandamann, eins og geröist
gagnvart Frökkum f Indókina,
eftir 1950, er ekki heldur likleg
til aö borga sig. „Bandamenn-
irnir” hafa sjálfir of ólika hags-
muni og sá áhættuliöur er of fyr-
irferöarmikill að Bandarikin
veröi aö láta æ meira af vopnum
af hendi, þá hernaöarráögjöf og
loks liösafla.
Hiö þétta net bandariskra
herstööva, sem haldiö er viö
meö ærnum kostnaöi, er nú senn
aö veröa úrelt. Sá fjöldi her-
stöðva, sem komiö var upp i
kringum Sovétríkin og ætlaö var
aö vera skotstaöir fyrir kjarna-
vopn, er nú oröinn ónauðsynleg-
ur meö tilkomu langdrægra
flugvéla og flugskeyta. Þær eru
einna verstu gripirnir i vopna-
búrinu, þvi þær eru ögrandi og
liklegustu skotmörkin um leið,
llkt og nýlegir atburöir I íran
hafa sýnt.
Dýru verði keypt
Margar herstöövanna i þriöja
heiminum voru settar á fót, til
þess aö auka itökin I viðkom-
andi landi. Þetta var gott og gilt
á sinum ti'ma, en hefur nú sifellt
minnkandi þýöingu. Um árabil
höföu Bandarikin herstöö I
Eþi'ópiu. Nú sér áhrifa hennar
hvergi staö. Herstöðin sem eitt
sinn var byggö viö Cam Ranh
flóa og kostaði 145 milljónir
dollara, enda talin á hernaöar-
lega mikilvægasta staö viö
Vestur-Kyrrahaf kann nú aö
veröa aösetur sovéskrar ftota-
stöövar. Svo há ttar til, aö ýmsar
herstöövar Bandarikjanna, sýn-
ast ætla aö veröa stjórnum
heimamanna lykill aö meiri á-
hrifum á Bandarikjamenn, en
nokkuö annaö. Þannig veröur
bandariska stjórnin aö veita
stuöning Marcos forseta á
Filippseyjum, til þess að geta
haldið Clark-flugstööinni, en
Marcos er sá maöur sem
grimmúölegast flestra ráöa-
manna heims fótumtreöur öll
lýöréttindi.
Og þá er þaö fjóröa þjóösag-
an, þjóösagan um hernaöarút-
gjöldin. Þvi er haldiö fram, aö
mikil útgjöld til hermála-, skaöi
ekki efnahagslifiö, en hafi þvert
á móti hvetjandi áhrif. Þessi
kenning hefur ekki alltaf notiö
sliks fylgis, sem hún nýturí dag.
Eisenhower og fjármálasér-
fræöingar hans álitu aö sá halli
sem bygging flugvélamóöur
skipa og kostnaöur vegna auka-
liösafla myndaöi á f járlögunum,
væri engu betri en sá halli sem
skapaöist af ofbólgnum f járlög-
um vegna félagslegra umbóta.
En hernaöarsinnarnir höföu sitt
y.
-
Það land, sem ár eftir ár eyðir meira
en 100 milljónum doilara til viðhalds
skrifstofuveidi fjögurra milljóna manna,
sem ekkert framleiða og kaupir
hundruð þúsunda af vélum, sem ekkert
búa til, getur ekki verið á leið
til bættra lifshátta
fram. Fjáraustur til hermála
var ekki siöur vegur en annaö til
þess aö hleypa fjöri i efnahags-
llfiö og auka neyslu. Ekki þótti
heldur sjáanlegt að hægt væri
að veita fé til annars þáttar
þjóðlifsins sem svo auöveldlega
var hægt að fá allan almenning
til aö fallast á.
30 ára reynsla
En eru hernaöarútgjöldin
efnahagslifinu til góös eöa ills?
Aö 30 árum liönum eru okkur
ýmis svör tiltæk. Um nokkra
hriö má segja að hernaöarút-
gjöldin séu holl fyrir efnahags-
lifið, — geti menn ekki fundiö
upp á einhverju betra til þess að
festa feiknaháar fjárhæðir i og
binda skara vinnandi manna
við. Þegar lengra liöur frá,
hefur slik fjármálastjórn hins
vegar voöaleg áhrif.
■■
■
Frá þvi er Kóreustriöinu lauk
hefúr allur niöurskuröur á út-
gjöldum til hermála kostaö
efnahagsleg áföll. Þegar Kóreu-
striöið stóö sem hæst var 13
prósentum þjóöarteknanna var-
iö til hermála. Skömmu fyrir
1960 varö hlutfalliö 9 prósent og
efnahagslifiö beiö hnekki.
Vegna aukningar I þjóöarfram-
leiöslu fóru hernaöarútgjöldin
aldrei aftur yfir 9 prósent meira
aö segja ekki heldur meöan
Vietnamstriöiö stóö sem hæst.
En þegar Nixon skar útgjöld til
hermála niður I 6 prósait 1973,
beiö efnahagurinn enn áfall. Á
slöustu tveimur árum hafa
200.000 manna veriö ráönar til
starfa sem hermálum tengjast,
aö þvi er Varnarmáladeildin
hefur tilkynnt og er þaö aö
frumkvæöi Pentagon.
Hernaöarútgjöld eru furöu á-
hrifalitil leiö, til þess aö skapa
atvinnu. Til varnarmálanna eru
keyptir verömætustu starfs-
kraftarnir á hinum almenna
markaöi, tækniverkfræöingar,
kerfisfræöingar og sérhæföir
verkamenn. Slik tæknistörf
heimta mikið fé og sá fjöldi
starfa sem fæst aö tiltölu fyrir
hverja fjárveitingu gefur ó-
hagstæöan samanburð, sama til
hvaöa annarrar greinar at-
vinnulifsins er litiö. Rannsóknir
hafa leitt I ljós, að einn milljarö-
ur dollara, sem ráöstafaö er til
umhverfismála, orkumála eöa
flutninga gefur miklu fleiri
mönnum vinnu, en einn mill-
jaröur dollara, sem ráöstafað er
til hermála.
Verðbólga og
atvinnleysi
Rétt er aö hernaðarlegar
rannsóknir og framþróun hefur
á ýmsan hátt komiö almennri
tækni til góöa. Boeing tókst aö
framleiöa 707 þotu sina með þvi
að styöjast viö teikningar af
eldsneytisflutningavélinni
KC-135, sem Pentagon hafði á
prjónunum. Aöstoö Pentagon
[ II. hluti ]
haföi heldur ekki svo litið aö
segja I þvi aö veita bandansk-
um auðhringum tæknilega yfir-
buröi yfir hina evrópsku á árun-
um eftir striö. En beinn stuðn-
ingur viö tækninýjungar væri ó-
dýrari og áhrifaríkari en óbeinn
stuðningur eftir leiðum hernaö-
artækninnar.
Stigandi herkostnaöur hefur
fært Bandarikjunum veröbólgu
og atvinnuleysi i senn. Ekki
verður bent á neina eina orsök
fýrir hvoru um sig, en þaö aöal-
Mutverk sem hernaöarútgjöldin
leika þýöir ekki aö láta sér sjást
yfir. Hin mikla hergagnafram-
leiðsla veldur veröbólgu eftir
ýmsum leiðum. Vopnafram-
leiöslan útheimtir frábært
vinnuafl, einkum sjaldgæfa
tækniþekkingu, en gefur ekkert
af sér og kemur borgurunum
ekki að notum. Þegar vopna-
framleiöslan stóð sem hæst,
eins og í Vietnamstriðinu og 50
billjónum dollara var dælt inn i
efhahagslifiö, urðu áhrifin þau
aö eftirspurn jókst á almennum
markaöi, án aukningar i fram-
leiðslu á almennri neysluvöru.
Verölag hækkaöi þvi og á árun-
um 1965-69 þrefaldaöist verö-
bólga I landinu.
Aö sögn LloydDumas,sem er
prófessor I iðnaöar- og stjórnun-
arverkfræöi við Columbiahá-
skóla, réöi stjórnin einn þriöja
eða upp undir helming allra
verkfræöinga og visindamanna
i landinu til þess aö vinna aö
hernaðarlegum rannsóknum og
þróun. „Þetta haföi alvarleg og
langvarandi áhrif á heilsu al-
menns efnahagsllfs”, sagöi pró-
fessorinn.
86.6% greiðslu
hallans
Bandariskir framleiðendur
þungavinnuvéla og margvislegs
tæknibúnaöar, — svo sem i
efnaiönaöi, rafeindaiönaði og
skipasmiöum, —eiganú I haröri
samkeppni viö þýska og jap-
anska framleiöendur, sem ekki
hafa hina hernaðarlegu byröi aö
dragnast meö, en hafa getað
einbeitt sér aö iönaði til nota á
almennum markaöi. í ýmsum
tilfellum hafa bandarisk fyrir-
tæki oröiö aö kaupa erlenda
tæknikunnáttu.en á öörum svið-
um oröiö hreinlega undir.
Þá skal bent á enn ein tengsl
milli hins háa herkostnaðar og
vaxandi mótlætis I bandarisku
efnahagslifi. Milli áranna 1960
og 1970 var greiðsluhalli lands-
ins 35 billjónir dollara og var
kostnaðurinn vegna herja á er-
lendri grund 86,6 prósent af
þeirri tölu. Um langt árabil olli
þessi greiðsluhalli ekki neinum
erfiöleikum, þarsem Evrópaog
Japan féllust á aö taka skulda-
bréf fremur en gull, til þess aö
jafna hallann. En snemma árs
1970 tókdollarinn aðsiga. Bank-
ar í Evrópu og Japan vildu ekki
lengur safna upp þessum skuld-
um Bandarikjanna og skiptu
yfiri yen, mörk og annan sterk-
ari gjaldmiöil.
Þetta olli hækkun á innflutt-
um vörum til Bandarikjanna,
einkum á hinu mikla magni af
innfluttri oliu, og verðbólga i
Bandarikjunum jókst. Vegna
verðbólgunnar geröist almenn
þjónusta nú dýrari og óánægja
skattgreiðenda olli þvi aö marg-
ir liðir hennar voru skornir nið-
ur. Þetta gerði stórborgirnar ó-
aðlaðandi fyrir stóriönaöinn og
ýtti undir fyrirtækjaflótta frá
Bandarikjunum.
Æ fleiri leiðir til þeirrar niö-
urstöðu, sem ætti aö liggja I
augum uppi. Þaö land, sem ár
eftir ár eyðir meira en 100 mill-
jónum dollara til viöhalds skrif-
stofuveldi fjögurra milljóna
manna, sem ekkert framleiða
og kaupa hundruð þúsunda af
vélum, sem ekkert búa til, getur
ekki verið á leið til bættra lifs-
hátta.