Tíminn - 23.09.1979, Page 9

Sunnudagur 23. september 1979
9
Þórarinn Þórarinsson:
Skuggahlið
framfaranna
Hermann Jónasson vék þessu
næst aö hinum miklu framför-
um sem oröið höföu i landinu á
fyrstu áratugum aldarinnar.
Hann sagöi siðan:
„Framfarir hafa vissulega
aukið þægindi okkar og breytt
lifinu I þessu landi, gert þaö
bjartara og skemmtilegra á
margan hátt. Þaö eru vissulega
mikil aukin þægindi aö þvi aö
hafa t.d. þetta og mörg önnur
vegleg, hlý og raflýst hiisa-
kynni, skólahúsin viös vegar um
landiö, brýrnar, simann og veg-
ina, sem ég talaöi um áöan, og
margs konar önnur þægindi.
Sama blasir viö á sviöi mann-
réttindamálanna. Og þannig
mætti yfirleitt lengi telja. Og
flest af þessu, sem viö teljum nú
alveg nauösynlegt, er gerólikt
þvi, sem forfeöur okkar og
mæöur bjuggu viö og geröu sig
ánægöa meö. Slikar framfarir á
svo stuttum tima, likjast meira
byltingu en þróun. Og hún hefir
haft það I för meö sér, aö mjög
margir af einstaklingum þjóöfé-
lagsins lifa oröiö viö mikiö eftir-
læti, menn og konur, sem fá
mikiö fyrir litiö, og sem vilja
halda áfram aö lifa þannig. Og
þeim fjölgar stööugt meö aukn-
um þægindum, sem þannig vilja
lifa lifinu. Hér er aö gerast hiö
sama og viöa annars staöar meö
vaxandi nútimamenningu og
sem er oröiö mikiö áhyggju- og
viöfangsefni stjórnmálamanna
og uppeldisfræöinga, sem bók-
menntir seinustu ára bera
greinilegast vott um. Þjóðfélag,
Sígildur boðskapur
Hermanns Jónassonar
Hermann Jónasson
ÞAÐ er ekki umdeilt lengur, aö
Hermann Jónasson var einn af
svipmestu og áhrifamestu
stjórnmálamönnum tslendinga
á árunum frá 1930-1960. Hann
átti I rikum mæli flesta beztu
eiginleika stjórnmáiamannsins.
Hann var mikill hugsjónamaö-
ur, djarfur og gætinn i senn, frá-
bær samstarfsmaöur og félagi
og naut trausts og vinsælda
allra þeirra, sem kynntust hon-
um. Fáir stjórnmáiamenn hafa
notiö slikra vinsælda kjósenda
sinna og hann. Þaö hafa
Strandamenn nú sýnt aö honum
látnum á eftirminnilegan hátt.
Hermann Jónasson flutti við
ýmis tækifæri ræöur, sem eru I
röö hins allra bezta, sem liggur
eftir islenzka stjórnmálamenn á
þvi sviði. Hann átti auövelt með
aö ganga á sjónarhól, þar sem
sá bæöi aftur og fram, stuözt
var viö sögulega þekkingu og
ljóöakunnáttu, vandamál liö-
andi stundar rædd á einfaldan
og augljósan hátt og brugöiö
upp rökstuddum framttöarsýn-
um, sem gáfu mönnum kjark og
trú á erfiöum tímum. Þaö er
mikil þörf á þvl aö gefiö veröi út
úrvalssafn af sllkum ræöum
Hermanns Jónassonar, þvl aö
þær flytja slgildan boöskap,
sem á ekki slöur viö nú en á
þeim tlma, þegar þær voru
fluttar.
A stofnfundi Sambands ungra
Framsóknarmanna, sem haldiö
var aö Laugarvatni i júnl 1938,
flutti Hermann Jónasson
eina af þessum ræöum, sem enn
eru eftirminnilegar þeim, sem á
hlýddu. Þaö er ekki úr vegi i til-
efni af áöurnefndu framtaki
Strandamanna aö rifja hér upp
nokkra kafla úr þessari ræöu
hans.
Stjórnmálin
Hermann Jónasson sagði I
upphafi máls síns:
„Viö erum hér saman komin
til þess að ræöa um þaö sem I
daglegu tali er kölluö stjórnmál
eöa pólitik — orö og hugtak, sem
sumt fólk þykist ekki mega
heyra nefnt. En þetta fólk hug-
leiöir þaö ekki, aö vel flestar at-
hafnir og flest gæöi, sem viö
njótum eru ávöxtur stjórnmála
eöa ofin inn I þau aö meira eða
minna leyti. Þetta hús, sem viö
nú erum stödd i, er ávöxtur
stjórnmálabaráttu. Vegirnir,
sem viö þutum eftir hingaö,
langan veg eöa skamman, eru
þaö einnig. Sama er aö segja um
slmann, sem viö nú notum til aö
reka erindi i fjarlægum héruö-
um. Stjórnmálin eru leit okkar
allra aö þvl hvernig við getum
skapaö traust og heilbrigt þjóð-
félag meö hamingjusömum, á-
byrgum og gæfusömum ein-
staklingum. Þvi er nú þannig
varið, aö einstaklingarnir geta
ekki lifað einir fyrir sig. Þeir
veröa, til þess aö llfiö veröi
þeim þolanlegt, aö lifa I félagi
hver viö annan. Og fyrir þessu
samfélagi, sem við köllum þjóð-
félag, erum viö stööugt aö reyna
aö finna betri form og reglur.
Viö vitum um ýmislegt, sem er
nauösynlegt til þess aö þjóöfé-
lagiö sé traust og einstakling-
arnir hamingjusamir. Viö vit-
um meöal annars af reynslu
sögunnar, aö þjóöfélagið getur
veriö veikt, þótt þaö eigi mikiö
voldugra einstaklinga. Og viö
vitum þaö einnig, aö þjóðfélagiö
getur þvl aöeins veriö heilbrigt
og traust, aö einstaklingar þess
séu ábyrgir og hæfir. Aö þessu
marki erum viö aö vinna, og til
þess erum viö saman komin hér
á þetta flokksþing”.
sem á mikið af slikum þegnum,
er veikt og er hætt viö, aö þaö
geti ekki til lengdar staöizt.
Þessir þegnar reyna aö sneiöa
fram hjá erfiöleikunum og leita
gæfunnar i athafnaleysi. En vit-
anlega finna þeir hana ekki þar,
þótt stundum kunni aö llta svo
út á yfirboröinu. Þessir einstak-
lingar leita gæfunnar ekki hið
innra meö sjálfum sér, þar sem
hana er aö finna, heldur I þæg-
indum, nautnum og gleöi, sem
liggur utan viö þá sjál í”.
Lifshamingjan
„Hiö dásamlega viö llfið er
þaö, aö hagur og gæfa einstak-
linganna og þjóöfélagsins fara
saman. Þróttmikill og ábyrgur
einstaklingur, sem heyr llfsbar-
áttuna meö elju og karl-
mennsku, er hollur þegn I slnu
þjóðfélagi. Og hann er jafn-
framt hollur sjálfum sér, þvl
gæfuna er hvergi aö finna nema
Ivinnuog baráttu. Sá, sem hefir
allt til alls og þarf ekkert fyrir
þvl aö hafa, veröur aldrei ham-
ingjusamur. Llfshamingjan er i
þvi fólgin, aö erfiöa og sigrast á
erfiöleikunum og jafnvel biöa
annaö slagiö ósigur, þvl meiri
og hreinni veröur gleöin yfir
sigrinum, sólskinsdagar eru
okkar gleöistundir, vegna þess,
aö viö höfum ekki alltaf sólskin
og birta sumarsins, vegna þess
að viö höfum dimman vetur.
Þannig er lifshamingjan. Skúrir
og skin veröa aö skiptast á —
það er einnig fullvlst, aö þaö
nær enginn langt fram né öðlast
karlmennsku og þor nema sá,
sem leggur mikiö á sig, mætir
miklum erfiöleikum og jafnvel
hættum og heyir haröa baráttu
til að yfirstiga þær. Englending-
ar segja aö sigurinn i heims-
styrjöldinni hafi veriö unninn á
íþróttavöllunum viö skólann I
Eaton, — skólanum, sem hefir
fóstraö meira en helming af öll-
um utanríkismálaráöherrum
Englands. Tæpastmun þaö taliö
aö þessi skóli útskrifi lærðustu
menn Englands, en I þeim skóla
er jafnvel enn meir en annars
staöar I Englandi lögö áherzla á
aö þroska skapgerð og karl-
mennsku nemendanna á marg-
vlslegan hátt og ekki slzt á
iþróttavöllunum, þar sem menn
læra aö leggja aö sér, láta á
móti sér og yfirvinna erfiöleik-
ana, aö ógleymdu þvi, aö her-
bergi nemendanna I Eaton eru
áreiöanlega kaldari en I nokkr-
um skóla hér á landi. — Móöur-
málið okkar, sem safnaö hefir
reynslu kynslóöanna, segir okk-
ur þessi sannindi I fáum og ó-
brotnum oröum: „þaö veröur
enginn óbarinn biskup”.
Af þessum ástæðum er okkur
þaö mikil nauösyn aö foröa
þjóöfélaginu frá þeirri glötun,
aö fleiri og fleiri þegnar leiti
gæfunnar i athafnaleysi, á-
byrgöarleysi og þægindum.
Skemmtanir og þægindi eru
vissulega nauösyn og blessun,
en aöeins sem endurgjald og
hvild fyrir erfiöi og athafnir. Viö
veröum aö miöa uppeldi okkar
viö þaö, aö sem flestir nemi þau
llfssannindi, aö þaö er, þegar
allt er grandskoöaö, engin sann-
ari gleöi til en vinnugleöin: Aö
leggja frá sér vinnu aö kveldi
hæfilega þreyttur og horfa yfir
vel.unniö dagsverk, hvort sem
vinnudagurinn hefir veriö 10
stundir eöa heil mannsæfi.
Þaö er eitt af stærstu hlut-
verkum okkar flokks aö kenna
mönnum þessi lifssannindi og
aö þeir staöfesti þau I lifi sinu og
starfi”.
Uppeldismálin
„En ef þessi llfsskoöun er
rétt, og þaö er hún, og ef hún er
undirstaöan undir gæfu einstak-
lingsins og framtlö þjóöfélags-
ins, höfum viö þá gert nægilega
mikiö til þess aö kenna mönnum
aö skilja hana og tileinka sér
hana? Viö getum veriö þess full-
viss aö
„Æfinnar um sóknarsviö
sérhvers biður gllma,
þvi er bezt að venjast viö
vosbúöina I tíma”.
En I uppeldismálum okkar
hafa veriö þeir ágallar, og viö
skulum kannast hreinlega viö
þaö, sem Stefán G. Stefánsson
telur einna hættulegasta i
menntakerfi þjóðanna, „að fátt
er skeytt um hjarta og hönd”.
Við höfum barnafræðslu,
fræöslumál og fræöslumála-
stjóra en hér kemur móöurmál-
iö upp um okkur. Menntakerfi
okkar hefir veriö og er fræösla
en ekki uppeldi. Viö höfum ekki
I skólamálum fylgt þeirri reglu,
sem St.G. St. telur aö eigi aö
vera mælikvarði á menntun
manna — að telja þann mann
beztmenntaöan: „Flest og bezt,
sem var og vann, er vönduðum
manni sæmdi”. Viö höfum ekki
litiö svo á eins og hinn vlsi Eng-
lendingur: „Aö góð skapgerö sé
gáfum æðri”. Þaö er I þessu
sambandi táknandi, að Islend-
ingar viröast viöast skara fram
úr viö nám erlendis I lærdómi,
en þegar kemur út I baráttu lifs-
ins, notast lærdómurinn þvl
miöur ekki ætlö aö sama skapi.
Mikill lærdómur er góöur og oft
nauösynlegur, en þvl aöeins
gagnlegur, oftast nær, aö bak
viö hann sé skapgerð, sem ber
menn og málefni
hann uppi og notfærir sér hann I
baráttu og starfi.
Ég lit svo á, aö gerbreytingar
á uppeldismálum okkar og
skólamálum séu nauösynlegar
og aökallandi og aö ekki megi
vera á því nein biö, aö Fram-
sóknarflokkurinn taki þessi mál
til úrlausnar. Ég álit aö framtíö
þjóöarinnar geti beinlinis meir
en á flestu öðru oltiö á þvl, aö
okkur takist aö breyta skóla og
uppeldismálunum. Þaö veröur
aö snúa viö þeim hættulega
hugsunarhætti, sem viröist vera
aö festa rætur meir og meir
meöal þegnanna i þessu þjóöfé-
lagi og sem ég hefi minnzt á hér
aö framan. Ég er aö visu ekki
þess umkominn aö benda á þær
breytingar, sem gera þarf,
nema aðeins i örfáum frum-
dráttum. En ég get bent á aö
þaö sem fyrst og fremst þarf aö
taka til athugunar, er uppeldi
barnanna og barnafræðslan,
sem viö köllum svo. Ég get bent
á þaö, aö vali kennara er víöa
mjög ábótavant og viö veröum
að gera okkur grein fyrir, aö
þaö mál þarfnast endurskoðun-
ar. Börnin eru, aö minnsta kosti
I sveitum landsins, meö skóla-
náminu, um of slitin frá starfi
heimilanna, sem oft hefir veriö
drýgsta veganestiö fyrir marga
Islendinga, þegar kom út I bar-
áttu llfsins. íþróttir og útivera I
barnaskólunum er of lítil og
hvoru tveggja ábótavant. Og
þaö er aökallandi nauösyn og
næsta undarlegt, aö þaö skuli aö
mestu hafa veriö látiö undir höf-
uö leggjast, aö kenna börnunum
allt um skaösemi áfengis og
tóbaks, þvi að þaö veröur aldrei
unninn bugur á þessum nautn-
um, sem kosta þjóöina svo mikl-
ar fórnir, nema einmitt i gegn
um barnauppeldið fyrst og
fremst. Þaö þarf að kenna börn-
unum einföldustu undirstööu-
atriöi heilbrigöisfræöinnar.
Kenna þeim og láta þau skilja,
aö þaö er skylda gagnvart sjálf-
um þeim, skylda gagnvart sín-
um og við þjóöfélagiö aö gera
sitt Itrasta til þess aö varðveita
heilsuna og starfsþróttinn, sem
er undirstaöa allrar lifsgleöi og
lifsnautnar og aö vinnan er fyrst
og fremst helgasta skylda hvers
manns. Það þarf ennfremur að
hafa meira verklegt nám I sein-
ustu bekkjum skólanna og sjálf-
sagt að gera garörækt beinllnis
aö skyldunámsgrein, þvi ræktun
moldarinnar er ein undirstaöan
i lifi þjóðarinnar og ekkert er
þroskavænlegra en aö vinna viö
ræktun og finna lifiö og gróöur-
inn vaxa milli handanna á sér”.
Töfrasprotinn
Hér veröur rúmsins vegna aö
sleppa löngum kafla, þar sem
nánar er rætt um uppeldismál-
in, og siöan ræddir þeir mörgu
möguleikar, sem landiö heföi
upp á aö bjóöa til bættrar af-
komu þjóðarinnar. Sföan sagöi
Hermann:
„Ég bendi aðeins á þessi
verkefni, en þaö mætti sjálfsagt
benda á mörg fleiri. Sumt af
þessu er ef til vill aö einhverju
leyti draumsjón, sem á eftir aö
falla fyrir veruleikanum, en
margt af þeim verkefnum, sem
viö sjáum ekki I dag, koma fram
I dagsljósiö á morgun, þvi aö
breytingarnar eru örar og þróun
visindanna hröö.
Verkefnin eru sannarlega ó-
þrjótandi I þessu landi og mun
það sannast stööugt betur með
hverju árinu, aö
„hér er nóg um björg og
brauö
beriröu töfrasprotann,
þetta land á ærinn auö,
ef menn kunna aö nota
’ann”.
Raunverulega er þaö þvl frá
minu sjónarmiöi þannig, aö þó
llfsbaráttan sé hörö I dag, þá
eru möguleikarnir svo miklir og
óleyst verkefni framundan svo
mörg, aö þaö hefir aldrei veriö
ánægjulegra en nú aö vera
þróttmikill, ungur maöur á ls-
landi. Þaö er aö visu alltaf til, aö
Framhald á bls. 25