Tíminn - 23.09.1979, Qupperneq 28
Heyvinnuvélar í
fjölbreyttu úrvali.
Til afgreiðslu strax.
Xj/iáita/u/éJLa/v hf
Kynnið ykkur verð-
lækkunina á Massey-
Ferguson
hinsigilda dráttarvéi DficLHtíflA/éla/l, hf.
MF
Massey Ferguson
Wimtm Sunnudagur 23. september 1979 208. tbl. 69. árg.
FIDELITY
HLJÓMFLUTNINGSTÆKI
Pantiö myndalista.
Sendum í póstkröfu.
C inMWAI Vesturgötull
OJUIlVML simi 22600
Vindorka notuð
til að flýta lœkkun
hitakostnaðar á
afskekktum stöðum
••
Orn Helgason dósent í eðlisfræði við
H.í. segir frá tilraun með vindmyllu til
hitaframleiðslu í Kárdalstungu
Orn Helgason.
... ................... 1 '
Meö vaxandi skorti á oliu beinist hugur manna meir og meir aö
orkumálum ogleitaö orkugjöfum sem geta fuilnægt einni af frum-
þörfum nútfma þjóöfélags. Leitaöer á ný miö, en einnig er dustaö
rykiö af gömlum aöferöum, sem ekki gátu keppt viö olfuna á tíma
oílusóunar cn fá skyndilega nýtt lif, þegar oliuverö rýkur upp dr öllu
valdi. Dæmi um slikt er vindorka. Vindmyllur og seglskip eru á
rannsóknaráætlunum vlöa um heim. Er þörf á aö huga aö vindorku I
landi meö mikla orku i fallvötnum og gnægö jarövarma? Ef landiö
væri litiö eöa þéttbýlt yröi svariö sennilega nei. En hér gildir sama
um orkuflutn ing eins um vegakerfiö, strjáibýli og miklar vega-
iengdir geraaila flutninga dýra. Þess vegna er þaö áhugavert aö at-
huga hvort duttlungafullur orkugjafi, eins og vindurinn, geti keppt
viö raforku eöa hitaveitu, þegar um afskekkta staöi er aö ræöa.
Vindorkan er ákaflega óstööug.
Hún er háð vindhraöa og vex
hratt meö vaxandi vindhraöa, eöa
meðþriöja veldi afhraöanum. Ef
vindhraöinn tvöfaldast áttfaldast
orkan. Menn hafa lengi haft á-
huga á vindorku, svo sem á tlm-
um seglskipa, og vindmyllur hafa
lengi veriö notaöar til ýmissa
verka, mala korn, dæla vatni og
mikil reynsla er tengd alls konar
Einföld skýringarmynd af katlin-
um, sem vatniö hitnar I. Meö
stjórnstönginni (A) má hækka og
lækka fasta spaöann (B), sem
þannig eykur og minnkar
bremsuafl I vatninu. Spaöinn (C)
snýst hins vegar á öxlinum (D),
sem tengdur er viö vindmylluna.
Spaöarnir eru staösettir I katlin-
um (X), sem slöan hitar upp
vatniö I vatnskápunni (Y), en I
henni er vatniö, sem fer inn á
hitakerfi hússins.
rellum til rafmagnsframleiöslu.
Viö beina framleiöslu raforku til
notkunar á venjulegt rafkerfi, þar
sem bæöi tlöni og spenna þarf aö
haldast stööug, er viö mörg
vandamál aö etja. Hinar miklu
sveiflur I vindorku gera mönnum
erfittum vik aö ná góöri nýtingu,
geymsla raforku er vandamál og
reynslan bendir til aö nauösyn-
legur stýribúnaöur sé alldýr. En
kemur önnur orkumynd en raf-
orka til greina? Lítum fyrst á
venjulega orkunotkun á sveitar-
bæ eöa i íbúðarhúsi. Um þaö bil
80-90% af orkunotkuninni fer til
upphitunar og afgangurinn fer til
ljósa, eldunar og þess háttar. Þaö
liggur þvi beinast viö aö snúa sér
aö upphituninni, ef leysa á orku-
vanda. Spurningin áöan snýst þvi
um hvortbreyta megi vindorku I
heppilega orkumynd til húshitun-
ar, t.d. beina upphitun vatns. Leit
aö svari viö þessari spurningu
hefur veriö viöfangsefni á Raun-
visindastofnun háskólans um
nokkurt skeiö I samvinnu viö
bónda noröur i Vatnsdal.
Timinn ræddi viö örn Helga-
son, dósent, um þetta efni á dög-
unum, en öm hefur haft manna
mestan veg og vanda af þessari
framkvæmd, hvaö allan undir-
búning varöar.
„Upphaf þessa máls var þaö aö
Ólafur Rúnibergsson, bóndi i
Kárdalstungu I Vatnsdal, fór aö
ræöa viö mig um möguleika á aö
setja upp vindrafstöö á bæ hans,
sem liggur ail afskekkt”, segir
Orn. ,,Hann hefur rafmagn á
bænum til ljósa og þessháttar, en
ekki rafhitun og hún kemur ekki
til greina fyrr en dreifikerfiö
hefur veriö styrkt. Þar sem hann
haföi eingöngu upphitun i huga,
flaug mér i hug, hvort ekki mætti
nota vindorku beint til fram-
leiöslu á varmaorku. Þetta gæti
veriö einhvers konar bremsa á
relluna og varminn sem myndast
viö núningsmótstööuna veröi not-
aöur til aö hita vatn. Varma-
myndun viö núning þekkja menn
viöa, en venjulega er fremur
reyntaödra^aúrhenni, til dæmis
meösmuroliu. Tiltölulega auöveit
er aö nýta vindorkuna á þennán
háttog nýtniner mun hærri en viö
raforkuframleiöslu”.
Vatnsbremsan
„Viö Þorbjörn Sigurgeirsson,
prófessor, ræddum þetta mál
fram og aftur, einkum notkun á
vatnsbremsu. Vatnsbremsa getur
veriö einfaldur ketill og niöur i
hann gengur öxull frá vindmyll-
unni. A öxlinum eru spaöar sem
hræra I vatninu. Fastir viö ketil-
inn eru aörir spaöar, sem leitast
viöaö hindraaö vatniösnúist meö
öxulspööunum og skapast þvi á-
köf iðuköst. Núningsmótstaöan
sem þannig skapast skilar snún-
ingsorkinni frá rellunni mjög vel
til vatnsins, en þaö sem er ef til
vill mikilvægast i þessu sambandi
er aö bremsuafliö I vatnsbrems-
unni er háö snúningshraöanum á
sama hátt og vindafliö er háö
vindhraöa. Ef snúningshraöinn
tvöfaldast, áttfaldast bremsuafi-
iö. Þegar hvessir heldur bremsan
þvi betur i viö relluna andstætt
þvi sem gerist I raforkufram-
leiöslu, þar sem rafallinn getur
aöeins haldiö i viö relluna á til-
tölulega stuttu vindhraöabili.
Þegar þannig er komiö geta spaö-
arnir tekiö aö snúast hraöar og
hra öar og j af nvel flogiö af eins og
dæmi eru um.
Ég ræddi þessa hugmynd viö
Ólaf og aflaöi jafnframt gagna
um hliöstæðar tilraunir erlendis
frá, en allitarlegar tilraunir meö
vatnsbremsur hafa veriö geröar
viö landbúnaöarháskólann I Dan-
mörku. Má segja, aö hliöstæöa
þeirrar vatnsbremsu, sem ætlun-
in er aö ólafur smiöi, hafi veriö I
notkun á tilraunastigi þar i ein
fjögur ár. Hefur hún framieitt á
einu ári jafngildi 25 þúsund kíló-
wattstunda, sem ekki er fjarri
lagi aö jafngildi 4000 iítrum af
oliu. Sé reiknaö meö 6000 litra
oliunotkun á eitt hús á ári, eins og
gert er i nýútkominni skýrslu um
orkutilhúshitunar, má hugsasér
aö þessi bremsa framleiddi tvo
þriöju eöa meira af orkuþörf
húss, en þa ö er þó há ö þvi hv e s tór
tankur til varmageymslu er fyrir
hendi og hvernig vindorka dreif-
ist I ti'ma. Þá má benda á aö þaö
er auöveldara aö geyma orku
sem heitt vatn, en sem raforku á
geymum, vegna hins mikla
kostnaöar viö rafhlööurnar”.
Texti: Atli Myndir: G.E.
Ódýr uppsetning
„Nú er búiö aö taka grunn og
slá upp fyrir undirstööu fyrir
vindmyllu I Kárdalstungu. Þetta
veröur steinsteyptur kassi, 2x4
metrar aö flatarmáli og 2ja
metra hár og I honum á aö vera 9
tonna vatnstankur. Auk þess klefi
þar sem vatnsbremsan ér og
einnig aöstaöa til mælinga, svo
unnt sé aö fylgjast vel meö og sjá
hvaöa niöurstööur fást út úr
þessu. Ólafur, sem er vanur
málmasmiöum, mun smiöa
mastur, sem standa skal ofan á
þessum steinsteypta kassa og á
mastrinu veröur rellan. Viö höf-
um haft til hliösjónar, aö hægt
veröi aö nota viö bygginguna
hluti, sem viða eru til i sveitum,
svo sem drif úr jeppum og
hásingar, til þess aö færa snún-
inginn frá spaöanum i vatns-
bremsuna.
Vatnsbremsan er eins og áöur
segir i rauninni tankur, llkur katli
I vanalegri miöstöö og þar snúast
þessir spaöar inni i. Eölilega er
nokkur tilraunabragur á þessu,
en þó held ég aö viö höfum gögn
sem benda til þess, aö hér sé um
mjög áhugaveröa tilraun aö
ræða”.
Hvar er vindmyllan
hagkvæm?
„Ctreikningarog athuganir hér
áRaunvísindastofnun Hlbenda til
þess aö þetta gæti hentaö vel til
dæmis á sveitabæjum, þar sem
vindsælt er eða rokrass, eftir þvi
sem menn nú kjósa aö kalla þaö.
Þegar hvasst er, er varmafram-
leiöni meiri en notkun, og þá er
vatniö i tanknum hitaö, en tekiö
út af honum þegar lygnir. Sé
lognviröi slikt, aö ekki hefst und-
an að framleiöa varma, er ætlast
til aö oliukynding gripi inn i, en
vatnskerfiö veröur beint fram-
hald af miöstöðvarkerfinu.
Þessi lausn ætti og aö geta
hentaö á ýmsum stööum þar sem
orkuaöflutningur er dýr, til dæm-
is I Grimsey. Þar er um stærri
kjarna aö ræöa ogaukþess höfum
viö gælt viö þá hugmynd, aö sam-
hliöa hitaveitu mætti nota vind-
mylluna til rafmagnsframleiöslu
því vatnsbremsan gerir kerfiö
stööugra. Vindorka til rafmagns-
framleiöslu nýtist illa nema þar
sem vindhraöabiliö er allstööugt,
en meö þessu móti mætti fá
stærra nýtanlegt vindhraöabil.
Vatnsbremsan er þá nokkurs
konar dempari. Enn er einn staö-
ur sem viö höfum reiknaö út meö
þetta i huga, en þaö er Stórhöföi i
Vestmannaeyjum. Okkur telst til,
aö á staömeö vindafar svipaö og I
Reykjavík, þyrftirellu, sem væri
fimm metrar i þvermál, þ.e. 2,5
metrar aö radius. A Stórhöföa
mundi aö líkindum nægja rella,
sem væri einn metri i radius,
vegna þess hve vindorkan þar er
geysileg. Þessi lausn kynni aö
liggja beint viö, þegar hraunhita-
veitan hefur skilað sinu”.
Sparast 4000 lítrar
af oliu?
„En hver er kostnaöurinn viö
þetta fyrirtæki? 1 þessari tilraun
Framhald á bls. 11
Zi nd-sliri~
Hér sést hvernig vindorka dreifist á vindstig á þrem stööum hér-
lendis. Súlurnarsegjatil um orkumagn viöhvert vindstig. Prósent-
töiurnar sýna hve oft tiltekiö vindstig er á hverjum staö.