Ísafold - 15.08.1878, Qupperneq 3

FOLD.
79
brim i allri vikinni, nema a litlum
bletti, er samsvaraði svo sem bátslengd,
J>ar tók klettanef af. í 5 stundir vann
öll skipshöfn P'yllu með dugnaði og
röskleika að þvi, að flytja hjer í land
góss það, er mjer var trúað fyrir, og
heppnaðist að koma því öllu upp heilu
og höldnu. Jeg gat því komizt aptur
til Reykjavíkur 18 tímum eptir að jeg
hafði farið þaðan.
Kir kj a.
í blaðinu ísafold 20/7 78 segir herra
S. G. um orðið kirkju: .Jeg man ekki
eptir, að jeg hafi sjeð orðið kirkju i
sömu þýðingu og kristnii nokkurri bók,
sem rituð var fyrir næstliðin aldamót,
og varla heldur í því, sem ritað var á
2 til 4 fyrstu ára tugum þessarar aldar,
nema hvað því bregður fyrir í þýðing-
um úr þýzku og dönsku og þó sjaldan
það jeg man“. Orðið kirkja annað-
hvort i sömu merkingu, sem kristm eða
kristinna manna samfjelag, eða i sömu
merkingu, sem stjórnendur kirkjunnar
eða kennilýður, í mótsetningu til lcik-
dómsins eða leikra manna, finnst á geysi
mörgum stöðum í íslenzkum bókum,
eigi að eins í því, er þýtt er úr þýzku
eða dönsku, heldur og því, er þýtt er
úr latnesku eða er frumritað. Dæmi
mætti til tína hundruðum saman, en
rúmið leyfir hjer eigi að hafa þau mjög
mörg, ætla jeg því að tilfæra fáein ept-
ir tímaröð. 1. þrettánda öld: Kon-
ungsskuggsjá 133,,*,: „ok allra helzt
helguðum stjórnarmönnum ok þjónostu-
mönnum heilagrar kirkju“. Anec-
doton historiam Sverreri regis Norve-
giæ illustrans. Havniæ 1815. 4^: Enn
þetta er upphaf skilningar þessarrar, at
Kristrok heilög kirkja fullgera einn
líkam algervan, úskaddan, með öllum
heilum limum. Kristr sjálfr er höfuð
þessa líkams, kirkja er bolrinn. qo_,0 :
Svá byrjar at varðveita réttlæti heilagra
feðra í heilagri kirkju. io4.,0: at
heilög kirkja skuli nokkurn óstyrk
eðr niðrfall af hljóta, Kristinréttr Árna
byskups, Hafniæ 1777. Ó28: þeir sem
deyja í forboðum heilagra.r kirkju.
2o618: eru allir okrkarlar forboðaðir ok
fráskildir heilagri kirkju. 2 204:
svá segir lögbók heilagrar kirkju.
Norges gamle Love, 222Sf>: öll kristi-
lig þjóð ok allra heilagra manna sam-
band ok heilög kírkja. Sjá enn
fremur orðið kirkja í registri aptan við
1. b. Fornbrjefasafns. — Fjórtánda
öld: Árnabyskupssaga íByskupasög-
um 1, 773^: setjast á kirkjueignir móti
heilagri kirkju ok lærðra manna
skipan. 773ia: atþeirsnúi á heilagr-
ar kirkju náðir. Laurentius saga í
sama bindi, 8oo18: J.aurentius gékk dag-
liga til studium at læra kirkjunnar
lög. 82Ó26: þú kantvel kirkjunnar
lög. 83ó29 : hann er hinnmesti klerkr
okvelkunnanditil kirkjunnar laga.
837, : meira eigit þér at meta nauðsyn
heilagrar kirkju. Guðmundarsaga
Arngríms ábóta í 2. b. Byskupasagna,
i29: Friðrikkeisara voru kirkjunnar
náðir svo leiðar. 435: þá sneri hinn ú-
mildi sínum herskildi upp á kirkj-
unnar meinsemð. Thómas saga erki-
byskups. Christiania 1869, 423: svo oft
sem hann ferr til páfagarðs fyrir kirkj-
unnar nytsemð. 65: svá at hann
grimmist eigiupp á heilaga kirkju.
9U : sakir kirkjunnar okklerkdóms-
ins ok almúgsins nytsemðar. Stjórn,
Christiania 1862, 4420: okfyrirþví seg-
ist kirkjan eðr kristnin að hafa
upprás af Abel. — Fimmtánda öld:
Kirkjusaga Finns Jónssonar 2, 387,,
ár 1431): Nú afþvíat hann hefir geng-
it til sættar við guð ok heilaga
kirkju ok oss. 2, 584,9 (ár 1431):
skriptir ok félát, sem brotunum til berr
eftir guðs lögum ok heilagrar kirk-
ju. 2, 238,5 (26/u 1450): skulu þeir
vera bölvaðir ok í banni á heilagrar
kirkju vegna af vorum helga föður
páfánum í Róm ok öllum byskupum
í Noregi og Danmörk. -— Sextánda
öld: MargaritaTheologica, Kmh. 1558,
K 21S: Eg trúi á helgan anda, og þar
sé heilög kr istileg kirkja. K 2lg:
Og eina heilaga kristiliga og postulliga
k ir kju. Summaria yfirþað nýjatesta-
mentið, Núpufelli 1589. Iij21 : Slík játn-
ing líkar herranum Christo vel, og hann
segir hold og blóð hafi þeim ekki þetta
opinberað, heldr guð fyrir sinn helga
anda, prísar þar fyrir slíka játning og
segir, að hún sé einka grundvöllr, á
hverjum hans kirkja sé uppbygð. —
Seytjánda öld: Catechismus, Hól-
um, 1610, Aaj: Heilagr andi verðr
sendr og gefinn kristilegri kirkju.
Aav20: Eg trúi, að sé heilög kristi-
leg kirkja. Aav220: J>etta orð kir k-
j a þýðir og merkir ekki hús eða bygg-
ing, so sem var Jerúsalems musteri, eða
aðrar kirkjur og byggingar af kalki og
steinum, tré og torfi gjörðar, í hverj-
um menn koma til samans að heyra
guðsorð, heldr merkir þetta orð krist-
inna manna söfnuð. — Átjánda öld:
Vídalíns postilla, Hólum 1724, A2t :
Hinni dýrkeyptu Jesu Christi brúði,
kristilegri kirkju Guðs í Islandi, minni
hjartkærri móður, óska eg friðar og
heílla af sínum unnusta. .Sannleiki
Guðhræðslunnar, Hólum 1769, 7t: Eg
trúi á heilagan anda, og að sé ein heil-
ög, almennileg, kristileg kirkja. —
Nítjánda öld: Lærdómsbók í evan-
geliskum, kristilegum trúarbrögðum.
Kmh. 1815. XII, 2: Eg trúi á heilagan
anda, og að sé ein heilög, almennileg,
kristileg kirkja. XIII,: í hverri kristi-
legri kirkju hann náðarsamlega fyrir-
gefr mér og öllum trúuðum daglega
allar syndir. Basthólms Höfuðlærdóm-
ar, Viðey 1837, 385!o: Þa-ð stærsta og
furðanlegasta af öllum þeim krapta-
verkum, sem Kristr og hans postular
hafa gjört, er óneitanlega stiftan ogút-
breiðsla kristilegrar kirkju um allan
heiminn. 403,5: Að skírnin sé afKristi
tilsett til að verða meðlimr hans kirk-
ju . . ., vitaallir, semlesiðhafa Krists
síðustu skipun til sinna lærisveina. Myn-
sters Hugleiðingar, Kmh, 1839, 45828:
Kristin kirkja eðr söfnuðr Krists á
jörðunni er félag þeirra manna, sem
aðhyllast Krist. 459,4: Hversu dýrmæt
var kirkjan í uppvexti sínum postul-
um Krists?
Svo sem jeg hefi áður sagt, hefði
mátt tína til dæmi hundruðum saman
til að sýna, að orðið kirkja er í ís-
lenzkum bókum þráfaldlega haft til að
tákna hið latneska orð ecclesia í hinni
víðari merkingu þess, og að varlega er
gjöranda að fullyrða um nokkurt ein-
stakt orð, að það finnist eigi eða mjög
sjaldan í íslenzkum bókum í þeirri eða
þeirri merkingu. Til þess að geta full-
yrt slíkt þarf gott minni og mikla lesn-
ing. Jeg vona að þau dæmi, er til eru
færð úr bókum frá 13. og 14. öld, sýni,
að orðið kirkja í hinni víðari merk-
ingu þess er eigi tekið eptir þýzku eða
dönsku, heldur er það þýðing hins latn-
eska orðs ecclesia. ]?ar í mót er orðið
álíta (= ætla, hyggja, telja), er herra
S. G. drepur eigi hendi við, myndað
eptir hinu þýzka orði ansehen. þ>essa
orðs þurfum vjer eigi, af þvi að vjer
eigum mörg önnur betri orð í sömu
merkingu.
Eigi skil jeg, hvers vegna herra S.
G. við hefir hið óhneigilega almúgaorð
okkar (málið okkar = mál vort) í stað
hins rjetta og tiguligra orðs vor, vort.
Hve fagurt og gullaldarlegt sem al-
þýðumálið kann að vera, þá nær það
eigi langt til að tákna með því vísinda-
legar hugmyndir. Verða því íræði-
menn að nota bókmálið, einkum hið
forna, það sem það nær, en mynda ný
orð, þar sem orð vantar.
28/ -Q
11 ' Jón porkelsson.
Straumbaðstofa. Begar maður sjer
hversu Reykjavík í mörgu hefir farið
fram á síðari árum, og hve miklu fje
hefir verið varið, til að prýða t. d. stræti
og torg bæjarins, þá er þó eitt, sem
bæði innlenda og útlenda furðar á að
þar vantar, og það er straumbaðstofa
með bryggju út í sjóinn. Straumböð
eru svo heilnæm, og að kalla nauðsyn-
leg, að furðu gegnir að þau skuli ó-
fáanleg í jafn glæsilegum bæ. Bærinn
á skothús, — en ekkert baðhús; bær-
inn á strítubraut (,,Keglebane“) en
ekkert baffhús; bærinn á leikvöll fyrir
knattleik (Cricket) en ekkert baðhiís;
bærinn á bráðum ískjallara, en ekkert
baðhús; bærinn á að endingu 4—5
veitingahús, en ekkert baðhús. Skyldi
það vera hollara, að þvo sjer að innan
í vínföngum, en að utan í sjó ?
Drepsóttin í Aþenuborg. Eins og allir
vita gekk voðaleg drepsótt í Aþenu-
borg, meðan á peloponnesiska stríðinu
stóð. Hún drap fólk hrönnum saman,
og hlífði hvorki háum nje lágum. Með-
al annara dó höfðinginn Perikles úr
henni. Enginn læknir rjeði neitt við
hana, fyr en scytneskur læknir, Toxeris
að nafni, kom að. Hann skipaði að
hella öllu víni og vínföngum^ sem til
voru í Aþenuborg, út um stræti borg-
arinnar, svo ekki væri einn dropi eptir
hjá veitingamönnum. Vonum bráðar
rjenaði drepsóttin. Halda sumir, að
drepsóttin muni hafa rjenað með
drykkjuskapnum.
Kirkjulegt tímarit.
Hjer á landi hefir kirkjulegt tíma-
rit ekki verið útgefið að staðaldri.
Hver sem vill vita um kirkjuleg mál,
verður að snúa sjer með það til dag-
blaðanna, og er það opt eigi viðkunn-
anlegt, og hefir það án efa gjört sitt
til þess, að svo lítið hefir verið hugsað
og ritað um kirkjuleg málefni. Eins
og eðlilegt er, er ekki einungis allur
þorri leikmanna, heldur og flestir prest-
ar' ókunnugir flestu, sem fram fer i
kirkjunni erlendis og jafnvel sem við
ber hjer á landi. Oss er brugðið um,
að kirkjulífið hjá oss sje dauft, og er
það eigi að orsakalausu, en það getur
naumast lifnað almennt, nema það fái
málfæri í kirkjulegu tímariti. Nauð-
synin til að gefa út slíkt rit, fer þó
einkum vaxandi nú, þegar svo margt
það, er snertir kirkjuna, er í hreifingu.
Vjer prestar í Kjalarnesþingi höf-