Ísafold - 24.01.1879, Qupperneq 1

I S A F 0 L 0.
VI 3. ! Reykjavík, föstudaginn 24. janúarmán. í 1879.
Hvernig á að minnka verzlunarskuldirnar?
í 2. blaði ,,f>jóðólfs“ þ. á. hefir rit-
stjórinn hreift þessari spumingu, en rit-
stjórinn er ekki einn um hituna; það
er tekið i hönd honum, og hann leidd-
ur út úr málinu af „vitrum“ manni,
sem „ekki er kaupmaður“, þó raustin
virðist vera Jakobs, en nauðsynlegast
af öllu hefði verið, að fá að vita, að
maðurinn væri löndum sínum velviljað-
ur. Sjeu þau 4 niðurlags atriði vitra
mannsins tekin sem svar upp á ofan-
greinda spurningu, þá er svarið með
fám orðum þettatvennt: aff kaupmenn
heimti inn skuldir sínar á 6 árum, og
láni úr því ekki framar; að' þeir fast
bindi með sjer og heimti 5 af hundr-
aði af hverri skuld, hvernig sem hún
er tilkomin, og þó hún væri skyldþvi,
sem Jónas Hallgrimsson segir: „þarna
vanti í þumalinn11, en fyrir þvi þarf nú
liklega ekki ráð að gjöra. Ekki er
þess getið, að bóndinn hafi nokkurn
rjett til að heimta rentu, þó hann eigi
stór fje inni, eins og þóásjer stað, og
ekki er þess getið, að kaupmennirnir
hafi neinnar skyldu að gæta, eða þurfi
neitt til að gjöra annað en — að sjá
um sjálfa sig.
þ>egar vjer með ritstjóranum og
hinum vitra manni hugsum um þetta
mál, þá skulum vjer fúslega játa, að
ritstjórinn talar í mörgu rjett og fagur-
lega um óhamingju þá, sem skuldirnar
baka. f>ó hefir ritstjórinn eigi minnst
á það, sem oss þykir hvað mest þörf
á að vekja máls á, og það er sú að-
ferð, sem virðist vera orðin almenn hjá
kaupmönnum, að þeir ausa út lánum í
betri árum, en taka fyrir þau þegar
harðast er. Sumir kaupmenn hafa tek-
ið þetta svo alvarlega, að í þeim hörðu
árum, sem nú hafa gengið, hafa þeir
verið bjargræðislausir meiri hluta árs-
ins, eptir eigin sögn, til þess að auka
ekki skuldirnar. En er nokkur aðferð
óhyggilegrifog vjer viljum segja ósæmi-
legri en þessi? Er það ekki alveg
gagnstætt því, sem ætti að vera, sem
sje að lána út, þegar miður lætur í ári,
og þörfin er, en heimta það aptur inn
þegar betur lætur ? þ>að er óhyggilegt
fyrir kaupmanninn sjálfan. í góðu ár-
unum, þegar allir hafa nóg, er ekki
hægt að þekkja ráðleysingjann frá hin-
um; hörðu árin segja til hver hann
er. Sje honum lánað, þegar vel lætur,
þá er honum hjálpað til að brúka það,
sem hann getur án verið, og eyðileggja
velferð sína. jpegar svo ári hallar og
tekið er fyrir lánið, hvað er þá til ráða?
Neyðin og sveitin. J>etta verðum vjer
að telja ósæmilegt. þ>essi aðferð er
líka hinn beinasti vegur til þess að halda
skuldunum við án enda. Skuldirnar
byija í góðu ári, þær haldast við eða
vaxa meðan árgæzkan er, þær verða að
haldast við þegar ári hallar, af því
að þá verður ekki borgað; þær hald-
ast við þegar aptur batnar í ári:
af því það er nú einu sinni orðin regla.
J>ó ekki væri annað gjört í þessu máli
en það, að kaupmenn slepptu þeirri
venju, sem er þeim og öðrum til eyði-
leggingar, að auka lánin, þegar vel
gengur, en taka fyrir þau, þegar lak-
ar lætur, og tækju hina regluna upp,
sem er þeim og öðrum til hamingju,
að minnka skuldirnar í góðu árunum,
en auka þær heldur þegar lakarlætur,
þá væri stígið það fyrsta og verulegasta
stig í þessu máli. En — þá má vera
að þeir seldu þá í hinum betri árum
minna af þeim óþarfa, sem þeir hafa
mestan hag af að selja. J>að er aptur
á hinn bóginn víst, að þeir ættu þá
betri og áreiðanlegri viðskiptamenn.
Kaupstaðarskuldirnar eru slæmar, en
þær eru ekki eins slæmar, ef þær eru
með ráði tilkomnar, eins ogefþær eru
sprottnar af ráðleysu beggja hlutað-
eiganda og hirðuleysi um sanna vel-
ferð hvers annars.
Hvernig á að minnka kaupstaðar-
skuldirnar? Ef vjer eigum að svara
þessari spumingu, þá verðum vjer fyrst
að vita: hvað eru kaupstaðarskuldir ?
Eru það þær skuldir, sem myndast, þeg-
ar bóndinn er búinn að leggja inn vöru
sína, og taka út í kauptíðinni, eða þær
sem eru við nýár, eða þær sem eru
þegar bóndinn byrjar að borga, eða
þær sem standa óborgaðar ár af ári?
í verzlunarefnum sætum vjer nýlendu
kjörum. Utlend þjóð hefir verzlun vora
að mestu í höndum sjer. Kaupmenn
vorir eiga verzlunina, þeir eiga, eða
hafa að láni þann höfuðstól, sem ligg-
ur í verzluninni. Höfuðstóll þessi verð-
ur að vera til um styttri eða lengri
tíma, áður en hann kemur hingað, og
ber kaupmönnum eðlileg renta af hon-
um þann tíma. Eptir kringumstæðun-
um getur höfuðstóllinn ekki orðið borg-
aður að fullu á því ári, þvi verzlunin
er, sem áður var kallað, að mestu ept-
irliggjara-verzlun, eða árið um kring.
Vjer verðum því að álíta, að eðlilegast
og hreinast sje, að kaupmenn telji sjer
ársleigu af höfuðstól þeim, sem er var-
ið til verzlunarinnar. J>essari leigu
munu kaupmenn líka sjaldnast gleyma.
Gjaldfresturinn verður þá að vorri skoð-
un að ári liðnu. Sá, sem borgar að
fullu í júlí eða ágúst þá vöru, sem
keypt var í apríl eða maí, með vörum
sem kaupmaðurinn selur eptir septem-
ber eða október, hann er, að voru á-
liti, svo langt frá því að skulda, að
hann á heimting á að fá endurgoldinn
helming þeirrar leigu, sem kaupmaður-
inn hefir lagt á vörurnar. Sje þessari
skoðun fylgt, og vjer verðum að halda
fast við, að hún sje rjett, hvað eru þá
kaupstaðarskuldir? Svar: pœr skuldir,
sem ekki eru borgaffar aff ári liffnu ept-
ir að þær eru tilorðnar. Og hveijum
skuldum getur þá verið rjett að borga
sjerstakar rentur af? J>eim sem eru ó-
borgaðar eptir ár, náttúrlega með því
skilyrði, að þær sjeu rjett til komnar.
Vjerhöfum sjálfirheyrt kaupmenn segja,
að það sje regla margra kaupmanna,
að minnsta kosti að leggja á vörumar
25 af hundraði, fyrir skuldum sem tap-
ist. Hefir jafnvel ráðgjafi |>jóðólfs sam-
vizku til, að leggja það ráð, að kaup-
maður heimti 5 af hundraði í leigu af
100 kr. skuld, sem svo er tilkomin, að
25 af hundraði voru lagðir á verzlun
mannsins, að upphæð 400 kr., fyrir
skuldum annara, sem kynni að tapast?
En þegar þeirri skoðun er fylgt, sem
vjer höfum, að þær einar skuldir sjeu,
í eiginlegum skilningi, kaupstaðarskuld-
ir, sem standi óborgaðar eptirár, verð-
ur þá sú risavaxna mynd, kaupstaðar-
skuldirnar, sem vjer erum að bisa við,
ekki nokkuð minni? Má'þá ekki lækka
dálítið sá háróma lómur um skuldir
landsbúa ? Má þá ekki dálítið minnka
sú „skríðandi vesalmennska11 landsbúa,
sem ritstjóri J>jóðólfs kallar hana svo
heppilega? En er það nokkurt stórfje,
sem stendur óborgað að ári liðnu? Og
er það þá allt rjett talin skuld? Heyr-
ir þá ekkert af því til þeim umgetna
25% fyrir vanhöldum ? Vjer heyrum
kaupmann segja við bóndann: jeg get
ekki látið þig fá neitt fyrir nýár; skuld-
in má ekki vera meiri á nýári. Er
það ekki til að hlæja að því eða gremj-
ast því? Er þá korn skeppan nokkru
ábata meiri fyrir eigandann á pakk-
húsloptinu hjá rottunni en í kotinu
hjá þurrabúðarmanninum, og börnum
hans? Rottan tekur, ef til villnokkuð
af korninu, og þó hún skili kannske
nokkru af því aptur, þá hefir það
minnkað og versnað hjá henni, en mað-
urinn fær það — eptir nýárið. Vjer
heyrum bóndann segja: „jeg borgaði
skuldina alla, en hann hjálpaði mjer