Ísafold - 30.01.1879, Side 1

VI 4. Reykjavík, fimmtudaginn 30. janúarmán. 1879.
Hvernig á að minnka verzlunarskuldirnar ?
(Niðurl.). En — hvernig á pá að
minnka kaupsfaðarskuldirnar ? Nokkr-
ar verða þær að minnsta kosti fyrst um
sinn.
i. það á að minnka kaupstaðar-
skuldirnar með því að bœta verzlunina
og gjöra hana hagkvæmari landsbúum.
þ>að er þó í sjálfu sjer ljóst, að ef jeg
kem með tiltekna vöru til manns, til
að skipta henni fyrir aðra vöru tiltekna,
þá skulda jeg honum því minna, því
hærra sem hann metur mína vöru og
því lægra sem hann metur sína. Hjer
er að ræða um hlutfallið á milli afrakst-
ursins af búskapnum (Productioner) og
eyðslu (consumtioner). Eptir skuldaá-
standinu, sem nú er, ætti eyðslan að
vera miklu meiri en afraksturinn, og
landið ætti ekki að geta staðizt með
sama háttalagi. En jeg get ekki ver-
ið á þessu; jeg verð þvert á móti að
álíta að landið geti staðizt með sömu
eyðslu, ef verzlunin er eins hagkvæm
og hún á að vera og hæglega getur
verið'. En nú fæ jeg annað svar: verzl-
unin getur ekki verið betri en þetta,
því faktorinn á að hafa svo mikið og
þjónar hans svo mikið, að þeir geti gjört
hvað sem þeim detttur í hug, og þeir
eiga að skila húsbóndanum svo mörg-
um þúsundum, sem honum hugkvæmist
að fá, og þetta getur ekki orðið nema
verzlunin sje eins og hún er. Látum
nú þetta vera svo, látum kaupmanna-
stjettina hafa einkarjett til að hafa
allar sínar þarfir, hvað sem líður hag
og þörfum þeirra, sem hún Jifir á. En
er það víst, að hún hafi verulega meira
með okurverzlun ? Bóndinn fær að fjórða
parti, þriðjungi, jeg vil ekki segja helm-
ingi lakari viðskipti en hann gæti feng-
ið. Ef hann er landbóndi, þá neyðist
hann til að láta fje í kaupstað til að
minnka skuldina. Ekki legfgur hann
inn ull eða tólg af þeim kindum árið
eptir. þ>vert á móti, hann á færri kind-
ur, getur ekki aflað heys og þarf ekki
hey. Með öðrum orðum: afraksturinn
minnkar og sá eðlilegi hagur, sem
kaupmaðurinn hefði af honum, minnkar
líka. Sama er að segja um sjávarbónd-
ann: útvegurinn takmarkast og verður
í lakara standi, arðurinn og hagur kaup-
mannsins af honum minnkar. Vjer
höfum slitið oss út á því, að sannfæra
nokkra verzlandi menn um, að þessi
okurverzlun með skuldum, sem hver-
vetna fylgja henni, er í rauninni enginn
hagur, að það er ekki jafn farsælt að
hafa ioo kr. hag á ioo kr. eins og að
hafa ioo kr. hag af þúsund krónum,
þegar þúsund krónurnar eru stöðugt í
veltu, en þær hundrað liggja óávaxtað-
ar í skuldum og óútgengnum eða óút-
gengilegum vörubyrgðum. En það
kemur fyrir ekki.
Ein af þeim mörgu skaðlegu af-
leiðingum af okurverzluninni fyrir kaup-
mennina sjálfa og fyrir land og lýð er
sú, að verzlunarstjettin verður fyrir
hana miklu fjölmennari og ágóðinn af
verzluninni skiptist miklu meira en vera
þarf. þ>að er svo ginnandi að fá tvo
peninga fyrir einn. Við hlið þess eig-
inlega kaupmanns setjast nokkrir smærri.
Hann hjálpar þeim stundum um vörur,
hjálpar þeim til að eyða með sjer verzl-
unarágóðanum, eða taka töluverðan
part af honum frá sjer. Getur nokkur
efað það, að það væri miklu affarabetra
bæði fyrir verzlunina og landið, að
margir af þeim, sem nú eiga við verzl-
un, verðu fje sinu og vinnu til aðleiða
fram (producera) og efla með því verzl-
unina í stað þess að skerða ágóðann af
henni ? Hvað mundi, þar sem svo er á-
statt, sá kaupmaður gjöra, sem vildi
vera sannur kaupmaður, en ekki okrari,
sem vildi lifa heiðarlegu lífi, sjer og
öðrum til gagns, eins og góðir kaup-
menn gjöra annarsstaðar ? Hannmundi
verzla svo, að prangararnir yrðu að
hætta og stunda aðra atvinnu. Hjer
skapa kaupmenn vorir prangara, sem
aptur byrgja upp aðra enn þá minni
okrara.
En hefir þá kaupmaðurinn veruleg-
an hag af pranginu? Skuldirnar fylgja
því eins og skugginn líkamanum, það
er sannað alstaðar og á öllum tímum.
þ>að mun nálgast eina miljón króna, ef
það er ekki meira, sem kaupmenn telja
sig eiga hjá landsbúum. En eru þeir
nú í rauninni ríkari fyrir þessa eign ?
Tölustafir þessir eru dauðir og arðlaus-
ir, áratug eptir áratug. Enginn útlend-
ur peningamaður vill láta þá fá peninga
fyrir tölustafi þessa. þ>egar kaupmaður-
inn verður gjaldþrota, eða verzlunin er
seld, eru þeir seldir fyrir lítið eða svo
gott sem ekkert verð. Hjer heima
gjöra tölustafir þessir illt. Kaupmaður-
inn telur þá sína peninga og vill fá þá,
bóndinn vefengirþá ogleitar allra und-
anbragða. Ber það þá eigi svo sjaldan
við, að okursyndin hegnir okraranum,
þegar sú skuld, sem að meira eða minna
leyti er ranglega til komin, er orðin
svo mikil, að skuldunauturinn er orðinn
herrann: hann neyðir lánardrottinn sinn
til að taka þær vörur upp í skuldina,
sem eru verzlun hans til niðurdreps.
Er það víst, að kaupmenn væru í raun-
inni vansælli, þó meira eða minna af
þessum tölustöfum væri strykað út?
Vjer höfum einu sinni átt tal um það
við kaupmenn, að gefa upp meira eða
minna af skuldum og gjöra verzlunina
smámsaman skuldlausa. Sá þeirra, sem
vitrastur var, fjellst alveg á það. Hitt
er vfst, að samfara þeirri betri verzlun,
sem er nauðsynleg til að útrýma skuld-
unum, verður það að vera, að slá stryki
yfir meira eða minna af þeim eldri
skuldum, sem eru til komnar af okur-
verzluninni. Að sleppa nokkru afþeim
skuldum, er eins óumflýjanlegt og það
er rjettvíst og sanngjarnt.
Jú, til þess að skuldirnar minnki
og þverri þarf verzlunin að vera betri,
og hún getur verið miklu betri,. og
kaupmaðurinn eins vel og betur í hald-
inn. Hann má þá ekki hafa það eitt
hugfast, hvernig hann geti náð sem
mestu hjá viðskiptamönnum sínum,
heldur hitt, hvernig hann geti verzlað
sjálfum sjer og þeim sem mest í hag.
Sumir kaupmenn hafa nú 2 og 3 verzl-
anir í sama hjeraðinu, og hafa þannig
með þreföldum kostnaði litlu eða engu
meiri viðskipti en hafa mætti á einum
stað með helmingi eða þriðjungi minni
kostnaði. J>eir þurfa ekki og eiga ekki
að láta skip, sem koma með vörur, vera
arðlaus mánuðum saman. J>eir þurfa
ekki og eiga ekki að kaupa háu verði
vörur, sem eru afhrak, verzlun þeirra
til tjóns ogþeim til gremju, sem rang-
lega eru látnir borga tjón þetta.
Enginn skyldi halda, að það væri
ætlun vor, að landsbúar þurfi ekkert að
gjöra f þessu máli. Jú, þeir þurfa að
hætta að hugsa um, hvernig þeir geti
sem mest svikið kaupmann sinn með
óvönduðum vörum, hvernig þeir geti
narrað út úr honum sem mest lán, í
þeirri von, að þurfa ekki að borga, og
hvernig þeir geti sem bezt skotizt und-
an því. |>eir þurfa þvert á móti að
hugsa mest um, hvernig þeir geti eign-
azt sem mesta vöru og útgengilegasta.
En nú komum vjer með þann alvarlega
spádóm: þetta verður ekki meðan verzl-
unin batnar ekki. Meðan bóndinn þyk-
ist hafa ástæðu til að segja: „J>að er
nógu gott upp í það, sem hann hefir
haft af mjer“, og: „jeg fæ ekkert fyrir
það hvort sem er“, þá vantar hann þær
hvatir sem duga. J>að má hræða mann-
inn svo hann óttist það illa, en engin
þvingun gefur honum þann krapt, sem