Ísafold - 25.04.1879, Blaðsíða 2

46
fundið, hversu útgjörðin, sjer í lagi
þorskanetin, eru útdráttarsöm — enda
flyzt hingað á ári hverju af hampi, fær-
um netagarni, köðlum og önglum rúmt
120000 króna virði, sem mestallt skipt-
ist niður á sjávarplássin — þó margur
hver verði um vertíðina að lána hvert
kornhár, sem látið er út á sjómanna
grautinn, og þó sjávarbóndinn sje marg-
búinn að fá heim sanninn um, að 2 fisk-
virði um vikuna fyrir hvern sjómann
borga hvergi nærri þann kostnað, sem
sjómannahaldinu fylgir, sízt í fiskileysis
eða gæftaleysis árum, — þá heldur hann
allt tyrir það áfram uppteknum hætti,
að spila i lukkuspili fiskiveiðanna. beina
leið gegn um kaupstaðarskuldirnar á
hreppinn, tekur nýtt lán til að höggva
skarð í hið fyrra, og er í rauninni ekki
annað en verkamaður kaupmannsins,
en vel að merkja ólaunaður og ábyrgð-
arhafandi verkamaður. Kýrgrasið er
aptur á móti hjá mörgum hverjum þýft
og grýtt, þótt ekki ætti að rjettu lagi
þúfa að sjást í þjettbýlinu við sjávar-
síðuna, þar sem nægilegur vinnukrapt-
ur er á vorin í landlegum, bæðiafinn-
ansveitar- og utansveitarmönnum. En í
stað þess að þeir sjáist velta við þúfu
eða hlaða garðspotta, má margsinnis
sjá vel vinnandi karlmenn hópum saman
,,st)rðja bæjaveggina“ í sólskininu, með
aðra höndina i vösunum og hina á tó-
baksbauknum.
jþað er einmitt einn af höfuð-an-
mörkum sjómennskunnar, að hún gjör-
ir fólk þungt til landvinnu, enda vita
hásetar á vordag opt og tíðum ekki nær
kallið kemur frá formanninum að róa.
Verður þetta til þess, að það sveita-
fólk, sem sízt skyldi, flykkist að þurra-
búðum við sjó. f>etta var O. Stepháns-
son búinn að fullreyna 1785. í I.ærd.
1. fjel. ritum VII, bls. 142, segir hann,
að þeir, sem úr sveitum flytjast í sjáv-
arplássin, sjeu jafnan „þeir ómennsku-
fyllstu og þunglífuðustu. f>essir álíta
iðjuleysi fyrir lukku, en erfiði fyrir straff
og meina sig fá tekið himin höndum,
komist þeir frá hinni mæðusömu land-
vinnu til hægðar þeirrar, er við sjó megi
hafa heilum vikum og mánuðum sam-
an, þá annaðtveggja fiskilaust er, eða
ógæftir falla, svo sjóinn þurfi ekki að
sækja“. Og þó sjóplássin verði fjöl-
mennari fyrir þessar orsakir, þá verða
þau ekki bættari; sýnir það sig ljósast
1., á barnadauðanum, sem alla jafna er
meiri í sjóplássum en til sveita (sbr.
Hannes Finnson, um barnadauða á ís-
landi, Lærd. 1. fjelagsrit, V. bls. 121),
2., á þeirri óskilvísi, sem helzt á sjer
stað við sjóinn bæði með sveitaskil og
við kaupmenn, 3., á sveitarþyngslum
og útsvörum, sem nú eru hjá sumum
bændum komin upp í hjer um bil 300
kr. J>ví var það skynsamlegt í Pínings-
dómi (1490): að engum mœtti leyfast
búffarseta (húsmennska) við' sjó, er minna
trvikfje œtti af að lifa, en 3 hundruð d
landvísu. Hefir svo verið til ætlazt, að
i allir við sjó hefði nokkra grasnyt, því
. ekki verður kvikfjenaður með öðru fram-
• leiddur. Sami dómur var staðfestur af
: Diðrik hirðstjóra af Bramsteð 1533, af
Daða bónda Guðmundssyni 1558, aflög-
mönnum og lögrjettu 1638. |>að er fyrst
: seint á 17. öld (1679), að „búðarseta“,
eða tóm húsmennska er leyfð, og hefir
hvorki velmegunin við sjávarsíðuna nje
landbúnaður grætt við það. í athuga-
semdum sínum við Sveitabónda Skúla
Magnússonar (Lærd. 1. fjelagsrit, bls.
65—112) sýnir Magnús Ketilsson glögg-
lega fram á, að það fyrirrúm, sem sjáv-
arútvegurinn, sjer í iagi hjá verzkminni,
sje hafður í fram yfir landbúnaðinn,
dragi aflið úr hinum innlendu viðskipt-
um milli landsbúa. f>etta gefur að skilja.
f>ví þegar því nær allur fiskur fer út úr
landinu, og ekki að eins þorskurinn og
,,málsfiskurinn“, heldur einnig þyrskling-
ur og ýsa er söltuð og lögð inn'til kaup-
mannsins, hvað hefir þá sjávarbóndinn
eptir að láta fyrir landvöru? matfiskur
er varla eptir til heimilisforða; pening-
ar ekki „heldur en gull“, því ekki fær
sjávarbóndinn þá hjá kaupmanninum;
og er þá svo komið, að sá er margur
við sjó, sem aldrei blóðgar kind, en
þau eðlilegu og nauðsynlegu viðskipti
milli sveitabóndans og sjávarbóndans
lenda við eitthvert lítilræði af smjöri,
tólg, ull, vaðmálum, skinnum og sýru
fyrir þorskhöfuð og hrognkelsi. Út-
lenda verzlunin dregur með þessu móti
allan mat út úr landinu. Sveitabónd-
inn getur eklci, þótt vildi, komið varn-
ingi sínum út fyrir fiskæti, og er þ'á
ekki annað fyrir, en flytja allt, smjör,
kjöt, tólg, ull, og kindur á.fæti til kaup-
mannsins, sem einn skafar verðið d pessu
eins og öð'ru með pví. verð'i, sem hann
leggur á sína vöru, korn, kaffi, o. s. frv.
Korn kemur með þessu móti í staðinn
fyrir kjöt og fisk, kaffi í staðinn fyrir
smjör og mjólk, líkamlegum þi'if'um
manna og efnahag til niðurdreps.
|>etta háttalag landsbúa blæddi
stjórninni, og pað meffan kpnungur enn
pá sjálfur átti verzlunina, svo í augu,
að konungur, með úrskurði 8. apr. 1782
tjáir „rjettláta reiði sína fyrir þá sök,
að alþýðan á Islandi svipti landið og
selji í kaupstaðina nauðsynleg matvæli
sín“, og skipar „yfirvöldum landsins
og embættismönnum, ekki einungis að
leiða almúganum hinar hættulegu afleið-
ingar af slíkri óforsjálni fyrir sjónir, held-
ur og með allri alvörugefni að sjá um
að á þessu verði framvegis ráðin bót“.
Og um sama leyti, sem verzlunin var
gefin laus, heitir konungur í opnu brjefi
19. apr. 1786, § 3: „að sjá það með
einkar velþóknun við innbúa Islands, ef
þeir af fremsta megni með allri ástund-
un og forsjálni noti bjargrœðis meðul
pau, sem landið sjálft gefur kost á, og
taki aptur upp lifnaðarháttu forfeðra
peirra, þar útlendar matvörur þá muni
verða þeim óþarfari, þeir sjálfir færir
um að efl@. velgengi sjálfra sín, og hæf-
ari til að njóta betra hlutskiptis og hag-
sælda, að konungsins ósk og vilja“.
það lítur svo út, sem landvættir hafi
þá verið vakandi. Enda stóð Jón Ei-
ríksson þá fyrir íslenzkum málefnum
erlendis, Thodal var hjer stiptamtmað-
ur og Skúli Magnússon landfógeti.
J>essi konungsboð eru hvergi úr lögum
numin, og aldrei myndi það skaða, að
vekja t. d. athygli sýslunefnda og hrepps-
nefnda á þessum, og þvilíkum lagaboð-
um og stjórnarhugvekjum. það kynni
þó að vera að einhver vaknaði við.
það eru hinir upplýstari, einkum em-
bættismennirnir. sem eins og Jón kon-
ferenzráð að orði kemst (æfisaga bls.
45) „eiga að hjálpa landinu upp, ekki
með stórgjöfum, heldur með uppvakn-
ingu, að landið finni sína eigin lcrapta“.
Um salífisksverkun.
(Frá útvegsbændum suður með sjó).
Orsakirnar til hinnar versnandi salt-
fisksverkunar eru að ætlun vorri yfir
höfuð ferns konar:
1. netafiskurinn, 2. innblástur ein-
stakra manna, 3. hirðuleysi bænda, 4.
ólag og ójöfnuður afhálfu kaupmanna.
Eins og kunnugt er, hefir nú tvær
síðastl. vertíðir svo að segja enginn
fiskur hjer í sunnanverðum Faxaflóa
aflazt öðru vísi en í net, sem til verzl-
unar sje hafður, en það er með öllu ó-
mögulegt að gjöra þann fisk vel útlít-
andi sem deyr í netum, þó hann sje
fluttur í land ómorkinn. Feitur fiskur,
sem er tekinn dauður i netum, er farinn
að morkna þegar í land er komið, þó
ekkert sjáist á honum, þegar hann er
tekinn inn í skipið, en þann fisk, sem
moi'kinn er látinn í saltið, er ekki unnt
að gjöra failegan í þurkinum, hvernig
sem með hann er fario. Ráð við þessu
eru engin önnur en þau, að salta dauða
netafiskinn í annað lag, en þann, sem
lifandi er innbyrtur, því hann er hægt
að gjöra að góðri verzlunarvöru sje
hann þá þegar skorinn á háls. J>enn-
an lakari netafisk eiga menn síðan að
verka í öðru lagi og selja með vægara
verði, heldur en hinn eða færafiskinn,
sem allir geta haft fallegan, ef þeir
fjdgja þeim reglum, sem svo opt áður
hafa verið gefnar viðvíkjandi fiskiverk-
un bæði í almanökum þ>jóðvinafjel. og
víðar.
2. fyrir nokkrum árum útbreiddist
sá lærdómur úr Reykjavíkurbæ, sjálf-
um höfuðstað landsins, að Vestfirðing-
ar þurkuðu saltfisk sjaldan lengur en
4—6 daga, pressuðu hann mjög lítið á
meðan á þurkuninni stæði, og [breiddu
hann hvern daginn eptir annan, en að
hann með þessari aðferð yrði hrár að
innan gat hver maður skilið. J>ví var og
við bætt, að fiskurinn ætti að vera fjarska
mikið saltaður jafnvel 12 skeppur ætlað-
ar í skpd. ]>essi kenning var, sem við
mátti búast, ekki lengi að vinna hylli
almennings, því menn sáu það fljótt,