Ísafold - 18.07.1879, Blaðsíða 1

I S A F 0 L 0.
VI 20.
atr Skrifstofa ísafoldar er i Kvennaskóla-
húsinu.
Allir katipendur Isafoldar, eins þeir
sem nú gjörast kaupendur að síðara
helming þessa árgangs, fá í sumar ó-
keypis ágrip af alpingisrœðum, í við-
aukablaði, sem verður 12—20 arkir.
það er kallað „ Alþingisfrjettir, við-
aukablað við ísafold VI “.
Um lánsfjelög jarðeiganda,
eptir
Árna Thorsteinsson.*
11.
Hin helzta ástæða, er mælir fram með
lánsfjelögunum, er hið sorglega ástand,
sem allur landbúnaður er í; en hann
er hinn fyrsti atvinnuvegur lands vors,
ef rjett er álitið, oghinn vissasti. Naut-
peningur, kýr og kelfdar kvígur fara
nú tæplega fram úr 17000, en í byrj-
un aldarinnar voru þær rúm 18000, en
i byrjun átjándu aldar 28000. Sauðfje
er að visu nokkuð fleira en áður, en
það bætir ekki grasræktina að veruleg-
um mun í samanburði við kúabúið. Af
því að það hefir verið vanrækt, hafa
móarnir í kring um túnið og þúfurnar
í því stækkað og magnazt svo víða.
Eptir því sem fólkið fjölgar, þarf
viðurværi þjóðarinnar að aukast, en það
er svo fjarri þessu, að jarðræktin færir
nú ekki fram jafnmargt fólk og áður,
nje eins vel. þetta sýnir betur en allt
annað ómagaþyngslin til sveitanna, jarð-
næðisleysið, margbýlin á jörðum, sem
ekki eru betur setnar fyrir það, mann-
flutningar til Ameríku o. s. frv. Menn
hafa orðið að leita úr sveitunum til
sjáfarins, þar sem hægra er að komast
áfram, og við það hefir fólkið fjölgað
þar meira að tiltölu. Sjáfaraflinn er
næsta stopull, og hann er að voru áliti
því að eins beztur, að hann hafi veru-
lega stoð í sveitabúnaði.
þessu fer svo fjarri, að landbúnað-
urinn nú ekki getur lagt meira af sveita-
vöru til sjávarmanna, og sjálfar sveitir
þessar eru verr farnar í landbúnaði en
áður. það er hörmulegt að fara um
Suðurnes, og sjá, að þar, sem þó svo
mikill fólksfjöldi er saman kominn, er
lítið eða ekkert gjört til þess að rækta
jörðina. Vjer tölum hjer ekki um ein-
stöku góða bœndur, sem hafa unnið
*) í fyrsta liluta þessarar ritgjörðar, ísafoldVI 18,
3. dálki á 1. bls., heiir misritazt: 4V2°/o í stað
r0/
5 /0*
Reykjavik, föstudaginn 18. júlímán.
mikið að ágætum jarðabótum, heldur
um almenning eða hjeraðið í heilu lagi.
Rjett hjá þurrabúðunum eru all-víða
góðir útræktarblettir, sem enginn sinn-
ir, og þó gengur fjöldi manna atvinnu-
laus dögunum saman. Bregðist sjórinn,
er opt sú fjölskylda komin á sveitina,
sem vel hefði bjargazt, ef kýrgrasið hefði
verið ræktað út í tíma. Um aldamótin
voru í Gullbringu- og Kjósarsýslu með
Reykjavík rúm 4000 manns, nú eru hjer
um 7300 manns. f>á voru kýrnar 1100,
nú eru þær rúmlega 1000. Sauðfje er
ekki fullum 2000 fleira nú en þá.
Ef fleira fólk á að geta lifað hjer
á landi verður að auka atvinnuvegina,
einkum allan jarðargróða. þetta verð-
ur ekki gjört >nema með jarðabótum,
en til þeirra þarf aukna vinnu og að
fje sje lagt í jarðabætur. Jarðarhundr-
uðin eru 86,755; °g sJe hvert hundrað
metið á 100 kr., eru þær nú 8,675,500
kr. virði. Eptir jarðabæturnar vaxaþær
í verði, viðurværi þjóðarinnar verður
meira, og að því skapi eykst fólkstal-
an. |>á þyrftu ekki um 3000 manns að
þjóta til Ameríku, hver t. a. m. með 300
kr. í farareyri, eða nær 900,000 kr., sem
hafa flutzt út úr landinu. Ef nokkru af
þessu fje hefðiverið varið til jarðabóta
mundi góður munur hafa sjezt.
Tökum til dæmis, að allar jarðir á
landinu væri hækkaðar í verði með jarða-
bótum um J/s Part, Þa yrðu þær alls
11,567,000 kr. virði, og 93,000 manns
væri þá eins hægt að lifa hjer á landi
sem 70,000 nú sem stendur.
þetta dæmi, er vjer nú höfum tek-
ið, er svo stórkostlegt, að ekki er hægt
að ná að því takmarki nema með mjög
löngum tíma, miklu þreki, áhuga, starf-
semi, sparnaði og sjálfsafneitun á ýms-
um óþörfum hlutum, sem eru orðnir allt
of rótgrónir lifnaðarháttum vorum. En
til þess að finna þó þessu enn betri
stað, skulum vjer taka annað dæmi, sem
er minna, en þó ekki nema einn sam-
kynja partur af því stærra. Bóndi
kaupir jörð sína fyrir 2000 kr., leggur
í hana jarðabætur fyrir tæpar 700 kr.,
svo að hún verður alls 2700 kr. virði;
og hver er svo eigi hagnaðurinn og
vinnusparnaðurinn, sem gengur til ann-
ara verka, þegar mikið af túninu er orð-
ið sljett og engið er bætt ? Jörðin gef-
ur þannig miklu meira af sjer, og fleira
fólk getur af henni lifað.
Jeg hefi áður sagt, að búnaðar-
ástand vort sje mjög óheppilegt. Af
þeim 86,000 hundr., sem jarðirnar eru
metnar til, eru rúm 62,000 í einstakra
1879.
manna eign, um 8,400 þjóðeign,um 15000
eign kirkju og andlegrar stjettar, um
1000 eign ýmsra stofnana, og nokkuð
er þrætulönd. Af þessum 62000 hndr.,
sem eru í sjálfseign, eru að eins fáir,
sem búa á sjálfs sín eign; vjer vitum
eigi hve margir, en ætlum að það sje
tæplega 20,000 hndr. eða eftilvill ekki
nema 16,000 hndr., sem sje í reglulegri
sjálfsábúð. það verða því nærfelt 70,000
hndr., sem aðrir eiga en ábúendurnir
sjálfir, eða jarðir, sem eru leigðar til á-
búðar af eigendunum, er hirða ekki um
að ábúendurnir geri jarðabætur. J>eir
eru ánægðir, ef þeir fá afgjald jarðar-
innar eins og um er samið, taka því
með þökkum, að ábúandinn geri jarða-
bætur, en launa það engu.
Af þessu leiðir, að ábúandinn fyrir
vinnu sína og ástundun ekki fær annað
en arðinn þann skemmri eða lengri
tíma, sem hann býr á jörðunni, og þó
hefir hann lagt fram vinnu sína, og arð-
urinn af henni er hans eigin eign, en
hann hefir nú unnið verkið á annars
manns landi, og þaðan stafar öll ógæf-
an. Ábúandinn gerir þess vegna all-
optast engar eða sem minnstar jarða-
bætur, af því að hann vill forðast að
glata arðinum af vinnu sinni, og vinna
öðrum.
Að fara því fram, að ábúandinn skuli
eiga jarðabótina á annars manns eign,
mun vera bæði ógjörlegt ogbrotasamt,
og fara ekki bétur en á írlandi, þar sem
reynt hefir verið til að koma því fyrir
með lögum, að ábúandinn að nokkru
leyti ætti jarðabótina, eða verði eigandi
að henni.
Oss virðist sú grundvallarregla vera
rjett, að jarðareigandinn eigi að endur-
gjalda ábúandanum jarðabótina að' pví
leyti, sem hún eykur jörðina með við-
varandi verðhækkun. Jarðareigandanum
má standa á sama, hvort hann lætur
aðra vinna jarðabótina, eða að ábúand-
inn gerir hana. Af þessu leiðir aptur,
að þegar jörðin hækkar í verði fyrir
jarðareigandann, verður hann að fá sam-
svarandi hækkun í eptirgjaldinu. það,
sem umfram er af arðinum, lendir hjá
ábúandanum. Vjer tökum nú til dæmis
jörð, sem kostar.............2000 kr.
Ábúandinn vinnur aðjarðabót,
sem hækkar jörðina í verði um 1000 —
alls 3000 —
Jarðareigandi á þá, eptir vorri skoðun,
að endurgjalda ábúanda 1000 kr. Af-
gjald jarðarinnar þar á móti hækkar
um helming; en ábúandinn nýtur eigi
að eins þeirra 1000 kr., er honum hafa