Ísafold - 22.08.1879, Side 2
54
Uppfræðing Ibarna í skript og íelkningi. Efri
deild hefir samið og samþykkt lagafrumvarp um það
efni, upp úr 2 frumvörpum, öðru frá Sighv. Árnasyni,
hinu frá Jóni Jónssyni. þetta er hið helzta úr um-
ræðunum um það mál:
Sighvatur Arnason sagði, að það væri vitaskuld,
að sú grundvallarnauðsyn, sem lægi til grundvallar
fyrir því, að koma með frumvarp þetta, væri að börn
gætu fengið meiri menntun, en þau nú almennt ættu
kost á og fengju. Hvað það snerti, að þetta væri lagt
á presta, þá hjelt hann, að það mundi eigi verða svo
tilfinnanleg byrði, því það væri eigi tilgangur frum-
varpsins að leggja á bak þeim ný skylduverk, er þeir
þyrftu að hafa sjerstakan ómaka og fyrirhöfn fyrir,
heldur gættu þeir þessa samhliða öðrum skyldustörf-
um, og því væri það eigi nýtt ómak; það yrði ein-
ungis tímatöf fyrir þá, á þeim stundum, sem þeir verðu
samt sem áður til barnauppfræðingar, því þeim væri
ætlað að vinna þessi störf jafnframt því, er þeir upp-
fræddu börn í kristindómi.
Jón Jónsson sagðist sjaldan hafa orðið gláðari en
er hann sá frumvarp þetta [frá Sighv. Árnas.]. Hann
þakkaði hinum háttvirta þingmanni Rangæinga fyrir
það, að hafa fyrstur á löggjafarþinginu flutt það mál,
sem þjóðinni ríður mest á af öllum málum, og myndi
það einhvern tíma ekki verða talið alþingi til sóma,
að það hugsaði meira um að hækka laun embættis-
manna og skatta alþýðunnar, en að bæta úr því mennt-
unarleysi, er S. Á. hefði kallað sorglegt, en sem ekki
væri of mikið að segja að væri hörmulegt, grátlegt.
það væri sorglegt að fara um þetta land og sjá fá-
tækt alþýðunnar, að koma á útmánuðum á þá bæi,
þar sem mjólkurdropi úr einni kú væri allur sá forði,
er til væri handa barnaheimili. það væri hörmulegt
að sjá sóðaskapinn og óþrifnaðinn á sumum bæjum,
þar sem börnin væru útsteypt í kláða, og menn gætu
eigi setzt neinstaðar niður, nema að verða ef til vill
kvikur af óværð.
En þetta væri nú allt lítið í samanburði við þá
andlegu eymd, sem ríkti manna á meðal. það væri
sjaldgæft að hitta unglinga sem kynnu að skrifa, að
minnsta kosti svo mynd væri á; um landafræði, sögu
og reikning væri hreint ekki að tala. það væri und-
arlegt, að menn hefðu byrjað á því að gefa út skatta-
lög og ýms önnur lög, en hugsuðu eigi út í það, sem
væri hin sanna undirstaða undir allri velmegun lands-
ins — og stjórn þess, einkum nú á þessum tímum, —
uppfræðslu ungmenna. Fyrir þá menn, sem hugsuðu
um framför landsins væri þetta mál því mjög athuga-
vert. það sem einkum væri þakklætisvert væri, að
bóndi hefði orðið fyrstur til að koma með þetta.
Eiríkur Kúld kvaðst eigi samdóma J. J. í því, að
S. Á. hafi fyrstur orðið til að vekja máls á þessu, því
fyrst hefði verið vakið máls á því í umburðarbrjefi
biskups, en þrátt fyrir það kynni hann S. Á. miklar
þakkir, og tæki fúslega undir með J. J., að það sje
næsta gleðilegt, að slíkar raddir komi frá bændum.
Eins og frumvarpið liggur fyrir, áleit hann það lítt
mögulegt að koma því við. Reyndar væri hann eigi
eins víðförull sem J. J., enda hefði hann hvergi sjeð
slíkt, sem hann hefði gjört orð á að hann hefði sjeð;
víst væri og um það, að slæmt væri það hjer á landi
með uppfræðingu, en þó mundi það öllu lakar ástatt
víða erlendis. Hann vildi benda S. Á. á, að það er
eigi vandalaust, er skyldur eru lagðar á menn. það
væri lítt mögulegt fyrir presta að takast þetta á hend-
ur, einsoghjer væri gjört ráð fyrir; hann vildi reynd-
ar eigi tala um ómakið, sem því fylgdi, og það væri
býsna margt, sem prestar mættu gjöra án borgunar.
það væri víst meiningin, að það væri sama skylda fyrir
prestinn að gjöra þetta, sem að búa börn undir ferm-
ingu; en það væri ósanngjarnt. Hann vildi spyrja,
hvar og hve nær presturinn ætti að gjöra þetta; svar-
ið yrði sjálfsagt: í kirkjunni. Allt svo um hávetur; en
þá gæti nú verið opt illt að ferðast fyrir börn á 10—
14 ára aldri, og svo ættu þau víst að rita og reikna á
kirkjugólfinu. En í þessu tilliti vildi hann leyfa sjer að
benda á það, að órjett sje að halda söfnuðinum fram
í rauða myrkur, því það geti haft slæmar afleiðingar.
þess megi því gæta, að til slíkar kennslu vanti bæði
bækur og hús. En hann vildi leyfa sjer að benda á
eitt, án þess að gjöra það að uppástungu, og það væri
að fá mann til að fara um sóknirnar og kenna börnum
nefndar námsgreinir, og mætti ef til vill launa honum
af sveitarsjóði.
Sighvati Árnasyni þótti vel hafa verið tekið undir
málið og væri hann þeim, er látið hefðu í ljósi skoðun
sína, þakklátur fyrir hinar góðu viðtökur, er þeir hefðu
veitt frumvarpinu.
— Síðan var nefnd sett í málið, þeir Sighvatur,
Eiríkur Kúld, Bergur Thorberg. Til þeirrar nefndar
var síðan vísað frumvarpinu frá J. J., eptir að um það
höfðu orðið þessar umræður hinar helztu:
Elufningsmaður (Jón Jónsson) sagði, að E. Iv. hefði
tekið það fram, að með frumvarpi S. Á. væri mjög
aukið starf presta; en ef hann nú skoð^ði þær skyld-
ur, sem prestar hefðu samkvæmt lögunum, þá væru
þær talsvert öðruvisi en þær skyldur, er þeir r.ú al-
mennt gegndu. Tög þau, sem nú væru í gildi um
barnauppfræðinguna, væru tilskipanirnar frá 29. maí
1744 um barnaspurningar og 27. maí 1646 um húsvitj-
anir, og loksins konungsbrjef frá 22. júlí 1790 um upp-
fræðslu ungdómsins í Skálholtsstipti. Samkvæmt þess-
um lögum væri hver húsráðandi skyldur til að sjá um,
að sjerhvert barn á heimili hans byrjaði aðlesa fyr en
það væri 5 ára gamalt; hver prestur væri skyldur til
á hverjum sunnudegi á árinu að yfirheyra börnin eptir
messu í barnalærdómi og sannri guðfræði, og ætti hann
eptir yfirheyrsluna að setja þeim, sem lært hafa að
lesa, það fyrir, sem þau ættu að læra, þangað til næsta
yfirheyrsla gæti farið fram, og væri það skylda hús-
bænda samkvæmt leiðbeiningu prestsins, að sjá um, að
þetta yrði gjört, og að námið yrði börnunum að sönnu
gagni.
þar að auki ættu prestarnir minnst tvisvar sinnum
á ári að húsvitja á hverju heimili í prestakallinu, en
væri prestakallið lítið og engin útkirkja, ætti þeir að
húsvitja optar. jpeir ættu að rannsaka, hvernig börn-
unum væri kennt þar á bænum, og væri hvert hjú, ef
húsbóndinn væri eigi fær um að kenna börnunum, skylt
að gjöra þetta. Væri hvorki húsbóndi nje neinn ann-
ar maður á bænum fær um að kenna börnunum, væri
það skylda prestsins, að taka börnin frá heimilinu og
koma þeim fyrir annarstaðar, ef í nauðirnar ræki, jafn-
vel án samþykkis foreldra eða húsbænda, og væru þeir,
er sýndu tregðu í þessu, sekir 4 mörkum fyrir hvert
barn; en þau hjú, sem væru fær um að kenna börn-
um og vildu eigi taka að sjer þessa kennslu, skyldi
setja í gapastokk um 2 klukkustundir eða lengur.
I.oksins ætti presturinn á húsvitjunarferðum sínum
að grennslast eptir því, hverjar bækur væru til á hverju
heimili, og væru húsbændur skyldir, að viðlagðri 2
marka sekt, að kaupa þær bækur, sem prestar álíti
nauðsynlegar. þar að auki ætti presturinn að kaupa
sjálfur bækurnar gegn endurgjaldi frá húsráðandanum.
En sá prestur, sem vanrækti skyldu sína i nefndu til-
liti, og sjer í lagi ekki spyrði börnin í sóknum sínum
á hverjum sunnudegi, væri sekurífyrsta og annað sinn
svo háum sektum, er hann gæti borgað, eins og kon-