Ísafold - 22.08.1879, Blaðsíða 3

55
ungsbrjef 22. apríl 1633 kæmist að orði; en í þriðja
sinn skyldi hann settur frá embætti.
f>egar þessar ákvarðanir væru athugaðar og þess
gætt að prestar samkvæmt hinni gildandi löggjöf ekki
að eins væri skyldur að leggja út kostnaðinn við bóka-
kaup, heldur einnig að taka börn frá hirðulausum hús-
ráðendum og koma þeim til uppfræðslu á öðrum heim-
ilum, þá vonaði hann, að öllum yrði ljóst, jafnvel þing-
manni Barðstrendinga, að ef lögum þessum væri fylgt
fram, eins og börnin, foreldrar þeirra og alþingi á
heimtingu á, þá yrði það flestum prestum, eptir því
sem þeir nú gegndu störfum sínum, talsverður meiri
starfsauki og talsvert útlátasamara, en þó þeim væri
falið það á hendur, sem þingmaður Rangæinga og
og hann hefðu stungið upp á.
Með tilliti til hinna einstöku greina í hinu fyrir-
liggjandi frumvarpi vildi hann taka fram, að hann eigi
ætlaðist til, að börn almennt lærðu landafræði Erslevs
og mannkynssöguágrip P. Melsteðs. Agripin handa
alþýðubörnum ættu að vera margfalt minni, ef til vildi
eigi lengri en svo, að þau kæmust bæði í kver áborð
við kver síra H. Hálfdánarsonar. petta yrði eigi eins
mikil byrði fyrir börn og húsráðendur, eins og maður
fyrst skyldi halda. Hver barnafræðari vissi, að börn
ættu hægra með að læra einmitt þær greinir í Balles-
kveri, sem væru landfræðilegs efnis, en þær greinir,
sem innihjeldu siðalærdóm og trúarlærdóm, og væri sá
lærdómur, eins og öll hugsunarfræði, langtum óaðgengi-
legri fyrir börn en landafræði og saga. í sambandi
við þetta vildi hann og benda á, að ef vjer fengjum
ekki jafnframt kveri síra H. Hálfdánarsonar landafræð-
is-kver, þá mundi margur sakna mjög mikið hinna
minnstu greina hjá Balle. Reynslan væri búin að sýna,
að það eptirlit, sem prófastar og biskup hafa með því,
að prestar fullnægi skyldum sínum samkvæmt hinum
áminnztu lögum væri þýðingarlitið. pað væri varla
neitt á móti því að gjöra það að skilyrði fyrir að ganga
í hjónaband, að hlutaðeigendur kynnu að lesa og skrifa.
Lögin reyndu að varna öreigagiptingum ; en væri ekki
fullt eins mikil ástæða til þess að sjá um, að hjónaefni
gætu útvegað börnum sinum, er þau kynnu að fá, þá
andlegu fæðu, erþau gætu þarfnazt, eins og hina lík-
amlegu.
Jón Pjetursson áleit frumvarpið mikils vert og gott
í mörgum greinum.
Benedikt Kristjánsson kvaðst vilja styðja að því,
að frumvarpi þessu væri vísað til nefndar þeirrar er
sett var í gær, í frv. um skyldur presta og safnaða að
uppfræða unglinga, þegar hann nú hefði heyrt þessa
snjöllu og áhrifamiklu ræðu flutningsmanns, efaðist
hann eigi um, að frumvarpið væri af góðum rótum
runnið, og vildi hann nú í verkinu láta flutningsmanni
í ljósi þakklæti sitt og styðja að því með atkvæði
sínu að frumvarpinu verði vísað til hinnar sömu nefndar.
Eiríkur Kúld sagði, að þar sem J. J. hefði álitið
að prestar ættu að kaupa lærdómsbækur, þá væri það
rangt, þeir ættu einungis að sjá um að þær sjeu til;
það væri eigi heldur gott að hafa það sem skilyrði fyrir
fermingu og giptingu að menn kunni að skrifa og
reikna, því til þess sjeu dæmi að sum börn geti eigi
lært alla lærdómsbókina, og sjeu fermd með biskups-
leyfi. Að það sje skilyrði fyrir giptingu að bæði sjeu
skrifandi og reiknandi, það geti verið mjög íhugunar-
vert, það væri gott, ef annað hjónaefnanna kynni það,
en að gjöra það að lagaskyldu, einkum bæði, áliti hann
eigi hentugt, eins og víða hagar til.
Asgeir Einarsson kvaðst hafa orðið mjög glaður,
er hann sá frumvarpið og einkum af því að það var
komið frá bónda, því það væru þeir, sem kunnugast
væri um fáfræði almennings. En hjer þætti sjer nokk-
uð hart að gengið, þar sem lagður væri á menn kostn-
aður, og svo mætti taka með lögtaki, og það þó kostn-
aður nemi allt að 50 kr., þetta væri hart, ef fátækl-
ingar ættu i hlut. Hann vildi taka til dæmis, ef fátæk
hjón tækju að sjer munaðarlaust barn af meðaumkvun,
þá væri æði hart aðgöngu að taka hjá þeim með lög-
taki fyrir að þau hefðu eigi látið því það í tje sem
þau eigi gátu. Ef þessu eigi væri breytt, gæti hann
því eigi verið með frumvarpinu, en með litlum breyt-
ingum vildi hann vera því meðmæltur. peir menn
hefðu átt að vera til, sem eigi hefðu getað talið hlut-
inn sinn forðum daga þegar verið var að taka spítala-
hlutinn, ætli þeir gætu kennt reikning ? en öllum hörð-
um lögum væri illa hlýtt, þannig hefði farið um Stóra-
dóm. Svo mætti og geta þess, að það væri örðugt að
koma þessu við i sveitum. J>ó börnum sje kennandi
kristindómurinn, þá mætti það vel vera, að þau gætu
eigi lært þetta, því dæmi væru til að börnum hefði
verið kenndur kristindómurinn án þess að þau þó lærðu
að lesa; það væri og hugsanlegt að þetta yrði til að
koma mönnum í basl og bágindi, og hann vildi þvi
taka það fram, að sjer þætti það mjög „ópraktiskt“.
Ef líf hefir komið i hjeruðin til að mennta unglinga,
þá hefðu menn fremur keppt sín á milli um uppfræðsl-
una, en þurft að nauðga þeim til að uppfræða börn
sín, og fátækur fjölskyldumaður gæti ekki klofið slíkt
hjálparlaust, hvað feginn sem hann vildi, og væri þá hart
að sekta þá.
Stefán Eiríksson var frumvarpinu meðmæltur; allir
yrðu að játa, að ef nokkuð ætti að verða úr þessu
frumvarpi, er til framkvæmda kæmi, þá yrði að mega
taka unglinginn frá þvi heimili, er hann gæti eigi not-
ið hinnar nauðsynlegu tilsagnar; ákvörðunin næði að
eins til þeii-ra barna, er væru „hæf“, og um það vær
prestsins að dæma. 50 króna sekt þætti sjer heldur
há.
Eiríkur Kúld andæfði Á. E. Viðvíkjandi sektun-
um vildi hann taka það eitt fram, að þær mætti miða
við fleiri en þá, sem ættu fyrir bömunum að sjá.
Jón Jónsson sagði sjer væri óskiljanlegt, að
börn gætu eigi lært reikning, og að draga til stafs, ef
þau gætu lært kristindóm sinn; til þess að læra að
skrifa þyrfti þó engar andlegar gáfur, og ekki nema
að eins að brúka höndina. Eptir lögunum, er nú stæðu,
væru prestar skyldir að sjá um, að til væru lærdóms-
bækur, og gæti hann eigi betur sjeð, en að prestur
hlyti þá að vera skyldur að leggja fje út fyrir þær
fyrir fram, ef bóksali neitaði að hafa þær til að öðr-
um kosti, og sama máli hlyti að vera að gegna um
áhöldin til að skrifa og reikna; hann hefði stungið
upp á að leggja þessa skyldu á sveitanefndirnar, að
eins til þess að ljetta henni af prestunum. Viðvikjandi
sektunum vildi hann benda á, að nefndin ætlaðist varla
til, að hvert brot gegn lögum þessum skyldi varða 50
kr. sektum, þvert á móti væri það sjálfsagt, að sektir
venjulega yrðu miklu lægri, og jafnvel eigi nema fáir
aurar, en menn gætu hugsað sjer svo stórt brot gegn
þeim, að sektimar mættu vera 50 krónur.
Asgeir Einarsson sagði, að þar sem J. J. gæti eigi
skilið að börn gætu eigi lært að skrifa og reikna, þá
kæmi það víst af því, að hann hefði eigi kennt mörg-
um ónæmum bömum kristindóminn.
Eiríkur Kúld kvað það vera helga skyldu prests-
ins að sjá um að börnum þeim, er eigi gætu notið
fræðslu í heimahúsum, væri komið fyrir annarsstaðar,
og ef ei annað væri hægt, þá á kostnað hreppssjóðs-
ins. J>ó að prestar kynnu að vera skyldir að útvega
skriffæri og þess konar, þá væri þeir eigi skyldir að
borga, því að „útvega“ og „borga“ er sitt hvort. Hann
vildi eigi heimta, að sveitin keypti slíkt, nema að eins