Ísafold - 26.09.1879, Qupperneq 1

D.
f
VI 23.
Reykjavík, föstudaginn 26. septembermán.
1879.
\r
ú, þegar alþingi er lokið, og kjör-
tími fyrsta löggjafarþings er liðinn, er
eðlilegt að það fái sinn dóm. Hann
mun nú verða með ýmsu móti, en þó
skoðanirnar sjeu óiíkar í hinu einstaka,
þá mun þó margt vera, sem öllum kem-
ur saman um. Allir verða ásáttir um
það, að áhugi hafi síðan 1874 aukizt á
opinberum málefnum, um það, að fjár-
hagur landsins hafi batnað, og að ýms-
ar góðar rjettarbætur hafi fengizt. Má
þar til nefna: skattalögin, lög um sigl-
ingar og verzlun, ef þau ná staðfestingu
konungs, yfirsetukvennalögin, lækna-
skipunar- og læknaskólalögin, vegalög-
in, lög um skipun prestakalla, ef þau
ná fram að ganga, o. m. fl. En á hinn
bóginn verður það ekki varið, að þing
og þingmenn hafa verið helzt til ákaf-
ir í lagasetningunni og á stundum ekki
gefið sjer tóm til að vanda nægilega
lagatilbúninginn, enda hefir frumvarpa-
dauðinn farið vaxandi á hverju þingi.
í*ví næst hefir þingið ekki ávallt sýnt
nægilega sparsemi með fje landsins, og
sjer í lagi hefir sú stefna komið fram,
einna mest á þessu síðasta þingi að
veita einstökum mönnum fje af lands-
sjóði. Raunar heppnaðist það í sumar
að afstýra þessum illa hugsuðu fjárgjöf-
um, en það stóð svo tæpt, að öll orsök
er til, að vara bæði kjósendur og þing-
mannaefni við þessu háskalega örlæti
á annara, sem sje skattgjaldenda, eign.
þ»að ætti eldci að þurfa að brýna það
fyrir mönnum, sizt þingmönnum, að þeg-
ar þingið veitir fje, veitir það úr vösum
skattgjaldenda, sem sumir hverjir eiga
fullt í fangi með að greiða það, sem á
þá er lag't. Sum útgjöld eru sjálfsögð,
lögboðin og nauðsynleg. fau verða að
veitast, hvort sem það er ljúft eða leitt.
Onnur eru gagnleg, t. d. til vegabóta,
strandsiglinga, eflingar búnaði, upp-
fræðslu almennings o. s. frv. Til þess
er rjett að veita fje. En af eintómri
meðaumkunarsemi eða brjóstgæðum er
rangt að veita af annara. þ>á er að gefa
sjálfur, ef maður er þess umkominn.
Víst er um það, að undantekningar geta
verið frá þessari reglu, ef um einhvern
framúrskarandi mann er að ræða, sem
hefir unnið landinu mikið gagn og gjört
því mikinn sóma, eins og átti sjer stað
um Jón Sigurðsson í Kaupmannahöfn;
en það á að vera undantekning, og á
að koma eins sjaldan fyrir, eins og af-
bragðsmenn eru sjaldgæfir. Eari maður
að veita hverjum meðalmanni fje, þá
verður bæði kostnaðurinn ærinn, oglít-
ill sómi, að verða fjárstyrksins aðnjót-
andi. Landssjóðurinn er elcki hvalur,
sem rekur á hvers manns landi, og al-
þing er ekki hvalfjara, þar sem hver
keppist við annan að skera sem beztan
bita handa kjördæmi sínu, eða vinum
sínum.
Væri svo, sem vjer vonum ekki sje,
að nokkur þingmaður hafi haft hinar
nýju kosningar 1881 fyrir augum með
höfðingsskapnum, þá treystum vjerþví,
að sú skoðun ryðji sjer til rúms hjá al-
menningi á þessum tveim árum, að höfð-
ingsskapurinn af landsfje við einstaka
menn sje einn með hinum stærri ókost-
um hvers þingmanns. Sje landið svo
ríkt, eða tekjur þess svo miklar, að það
hafi efni á þess konar peninga-austri,
þá liggur nær að Ijetta á sköttum, lækka
gjöldin til hins opinbera, hlífa skattgreið-
endum. En — því er miður, þessu er
ekki svo varið varið. T.andið þarf allra
sinna muna með til lögboðinna útgjalda
og nauðsynlegra fyrirtækja. Árgjaldið
frá Dönum minnkar á ári hverju frá ár-
inu 1881, en landið þarf mjög mikils við,
til þess að bæta uppfræðslu almennings,
til að stofna búnaðar-, alþýðu-, barna-
og kvenna-skóla, til þess að efla sam-
göngur í landinu, til vegabóta, jarðabóta
og eflingar búnaði yfir höfuð að tala,
svo hver sá, sem vandlega íhugar allar
ástæður, hlýtur að ganga úr skugga um,
að enginn eyrir má brúlcast til óþarfa.
Enn er eitt, sem nauðsynlega þarf
að nefna i tæka tíð, og það er þing-
tíminn. ffingi, sem ekki kemur saman
nema annaðhvort ár, er 6 eða 8 vikna
tími of naumur. Á hinum þrem sið-
ustu þingum hefir sú orðið raunin á, að
síðari helming þingtímans hefir öllum
málum verið flaustrað af, og afbrigði frá
þingsköpunum, sem ættu að vera und-
antekning, hafa verið reglan. Allt hef-
ir gengið í ósköpum; menn hafa ekki
haft tóm til að ræða mál í nefndum
sem skyldi, og ekki hugsandi, að nokk-
Shakspeare lætur Hamlet segja: ,.þ>að
er fleira milli himins og jarðar, en þína
speki dreymir um, Horatio!“. Á sama
máli hafa fleiri verið, þar á meðal hinn
heimsfrægi spekingur og jurtafræðing-
ur Svía, Linné. Ætti ekki annar eins
maðuríhlut, þyrðum vjer varla að bera
það á borð fyrir lesendur vora, sem vjer
hjer bjóðum þeim. En oss virðist þeim
ekki vandara um, en eins menntaðri
þjóð, eins og Svíar eru, sem síðan í
fyrra eru búnir að kaupa upp tvær út-
gáfur af nýfundinni ritgjörð Linnés „um
guðsdóm“ (Nemesis divina). Carl v. Linné
(fæddur 1707, dáinn 1778) var læknir,
en jafnframt, sem ekki ávallt á sjer stað,
mesti trúmaður. Hann hafði fyrir við-
kvæði: „lifðusaklausulífi, Guðsjertilþín“
(innocenter vivito, numen adest) og trúði
því, að öll afbrot fyndu sína hegning
í þessu lífi. þessari trú voru aðrar
skoðanir eða kreddur samfara, sem vjer
skulum láta lesendurna ráða, hvort þeir
vilja telja með trú eða hjátrú. Vjer lát-
um nú Linné sjálfan tala:
Spádómar: Karl hershöfðingi
Cronstedt spáði því meðal trúnaðar-
manna sinna, að Karl konungur XIV.
nafni sinn myndi deyja innan nóvem-
bermánaðarloka. Einn af vinum Cron-
steðts segir við hann: í dag er síðasti
nóvember, og konungur er enn á lífi.
Sömu nótt skaut, að menn hyggja,
frakkneskur ofursti, Stickart að nafni,
konunginn við í'riðrikshall.
— Flölckukerling, sem sögð var forn-
spá, kom einu sinni til okkar (í Sten-
brohult prestgarði í Svíþjóð). Hún seg-
ir móður minni, að húsið muni brenna.
Móðir mín verður ángurvær; kerling
segir: biddu til Guðs; máske það drag-
ist þá þína tíð. Húsið brann eptir and-
lát móður minnar. Bróðir minn Samúel
var efnilegur, hann var þá í Vexiöskóla,
jeg var álitinn gáfnadaufur, var þá ný-
kominn til háskólans í Lundi. Allir
kölluðu bróður minn „prófessorinn“, og
sögðu hann myndi verða háskólakenn-
ari. Kerling hafði hvornugan okkar
sjeð, en biður um að fá að handleika
eitthvað af fötum okkar, sem eptir voru
heima. Hún fær það, segirþá: Samú-
el verður prestur; um mig segir hún:
Sá verður háskólakennari, verður víð-
förull, og, svo sannarlega hjálpi mjer
Guð, frægastur Svía á sinni tíð. Móð-
ir min fær henni önnur föt af mjer, og
segir þau sjeu af Samúel. „Nei“, seg-
ir kerling, þau eru af honum, sem á
að verða prófessor, og víða að ferðast.
Fyrirburðir. það ber aldrei
neitt fyrir trúniðinga.
— Jeg hafði mitt herbergi öðru meg-
in á loptinu, en konan mín hinu megin;
gangur var á milli. Konan mín heyr-
ir ásamt 5 öðrum, sem voru inni hjá
henni, að jeg kem upp stigann, lýk
upp herberginu mínu, geng inn, fer apt-
ur út, læsi eptir mjer; hún heldur jeg
hafi að eins lagt frá mjer hatt og prik,
og sje á leiðinni inn til hennar. En eng-
inn kemur „þ>að er sama“, segir hún,
„maðurinn minn kemur á tímanum11.
Og jeg kom hálfri stundu síðar. Og
þetta bar margopt við, einnig þegar
jeg var á ferðum í Stokkhólmi eða
annarsstaðar, og hún átti sín einslcis von.
— Jeg bjó hjá Stobæus landlækni
1728 efst í húsinuvið gaflinn, svo hátt,
að engin stöng í Lundi gat náð þar
upp. Heyri tvö högg svohörð, aðjeg