Ísafold - 14.11.1879, Blaðsíða 1

I S A F 0 L 0.
VI 26.
Reykjavík, föstudaginn 14. nóvembermán
1879.
f>að er ekkert tiltökumál, þótt röng
eða misskilin stefna komi á stund-
um fram á þingum. Sjerstaklegar og
jafnvel eigingjarnar skoðanir geta rutt
sjer til rúms þar eins og annarsstaðar,
og grunnhyggni er ekki útibyrgð það-
anhelduren úr öðru mannlegu. Stund-
argagnið, sem er ljett í sjálfu sjer, vill
jafnan fljóta ofan á, og kenningum,
sem þar sem öðruvísi er ástatt, kunna
rjettar að vera, er opt beitt hugsunar-
lítið þar sem þær eiga ékki við.
Af þessu bergi var sú aðsókn brot-
in, sem lýsti sjer á síðasta þingi eptir
því að selja opinberar eignir. það var
eins og sumir gæti ekki vitað landssjóð
vera jarðeigandi. þ>að komu fram laga-
frumvörp og tillögur almenns efnis í
þessa átt, og það komu fram uppá-
stungur um að farga tilteknum jörðum
fyrir tiltekið verð. Tvær af þeim jörð-
um sem falaðar voru, ef svo mætti segja,
munu nú hafa verið ýmsum svo kunn-
ar, að þeir gæti borið um, hvers virði
þær væri, en hina þriðju, Kaldaðarness-
eignina, þekkti enginn, og sízt uppá-
stungumaður sölunnar, i. þingmaður
Arnesing'a; enginn þekkti kosti hennar,
enginn hvernig hún var byggð, að sögn
ekki einu sinni sjálf landsstjórnin, eng-
inn hvernig hún var setin, enginn hlynn-
indi hennar, og í stuttu máli enginn
neitt, nema það, að hún hafði verið
eign læknasjóðsins og að kaupandi að
henni bauðst. Allt fyrir það vildu
ýmsir selja. Höfuðröksemdin, sem brúk-
uð var um þessa og aðrar sölur, var
sú, að allar landsjarðir væri illa setnar,
en sjálfs- eða rjettara bændaeignir vel
setnar. En — þótt það væri satt, sem
ekki er, að allar opinberar eignir sjeu
miður setnar en sjálfseignir, hvar er
þá tryggingin fyrir þvf, að eigandibúi
sjálfur á eignarjörð sinni? Eða getur
sá jarðeigandi, sem á margar jarðir,
setið á þeim öllum? Láta ílestir hinir
auðugustu fasteignareigendur hjer á
landi sjer ekki nægja, að fá afgjöld jarð-
anna skilvíslega goldin, hvað sem á-
búðinni líður, og bæta þeir ekki því
ofan á, að þeir byggja jarðirsínar dýr-
ara en landssjóðurinn, án þess að ganga
öllu betur eptir því, að þær sjeu vel
setnar? Ellegar er hitt satt, að sjálfs-
og bænda-eignir sjeu betur setnar, en
opinberar eignir? Eru ekki mörg prests-
setur vel setin; eru ekki margar umboðs-
jarðir vel setnar? Ofullkomin ábúð mun
finnast bæði á opinberum- og bænda-
eignum; enda er umboðsstjórninni ekki
fremur en bændum vorkunn að hafa
eptirlit með því, hvernig jarðirnar eru
setnar.
Sje nú svo, að jarðabætur og fram-
för í búnaði sje undir því komin, að
jarðirnar sjeu einstakra manna eign,
hvað kemur þá til þess, að búnaðurinn
er ekki betri en hann er, og framfar-
irnar ekki meiri en þær eru í því landi,
þar sem 62000 af 86755 eða 3/4 af öll-
um jarðarhundruðum landsins eru eign
einstakra manna? því það er aðgæt-
andi að eiginleg þjóðeign eru ein 8400
hundruð, 15000 hundruð eru kirkju- og
ljensjarðir presta. Fyrst öllu íleygir
svo fram, sem einstakir menn eiga, því
sýnir þessi framför, þessi góða rækt,
þessi afbragðshirðing sig ekki á þeim
62000 hundruðum, sem bændur eiga ?
Og hvar er vissan fyrir, að búnaðurinn
batnaði stórum, þó þau 8400 hdr., sem
landssjóður á, kæmist einnig í bænda
hendur? Nei, gjöri hinir einstöku eig-
endur fyrst allt hvað unnt er þeim 62000
hundruðum til góða; komi þeir svo og
bæti þau 8400 hundruð; því kirkju- og
ljensjarðir munu þeir þó ekki ágirnast
að svo stöddu.
Allajafna heyrast umkvartanir um
peningaeklu, og það svo, að ef jarðir
landssjóðsins ætti að seljast, þá mundi
landssjóður sjálfur verða að lána kaup-
verðið gegn veði í jörðunum, svo hann
ætti þær þá eiginlega eptir sem áður.
En — ef sá tími kæmi einhvern tíma, að
Islendingar fengi banka eða aðra láns-
stofnun, og ef innleiddir væri íslenzkir
pappírspeningar, sem útgengilegir væri
bæði í landinu sjálfu og annarstaðar á
Norðurlöndum, þá þarf fasteignar við
til undirstöðu undir þvílíkan banka, því
pappírspeningar eru eins konar veð-
skuldabrjef, og þá mundi það sýna sig,
hversu heppilegt það væri, að vera bú-
inn að farga þessu veði og með því
gjöra sjer ómögulegt, að öðlast láns-
stofnun, sem landið þarf nauðsynlega
við. Og þó vill svo kynlega til, að það
eru sömu mennirnir, sem vilja selja þjóð-
jarðirnar og fá banka, og sömu menn-
irnir, sem vilja ausa upp landssjóðinn
og byrgja uppsprettur hans. En—það
mun verða að fyrirgefa þessum mönn-
um sökum þess, að þeir vita ekki hvað
þeir segja. Reyndar væri þeir þá, ef
til vill, þarfari heima í hjeruðum, en á
alþingi.
—• þörfin að eiga sögu landsins, er
orðin svo rík hjá mönnum, að ýmsir
hafa gjört tilraunir í þessa stefnu. En
hingað til hefir það, svo vjer vitum,
lent við tilraunirnar einar; því þeir vand-
virkari hafa hætt við, eða látið sjer nægja
að safna efninu. Aðrir hafa ekki sjeð
sjer fært að fara lengra, en að taka fyrir
einstök atriði og einstaka kafla, æfir
einstakra merkra íslendinga eða lýsing-
ar á einstökum öldum og tímum elleg-
ar þá, eins og Espolin, safna í annál
og árbækur. fó vjer eigum mörg
sagnarit, eigum vjer þó enga sögu
landsins og mun þó varla vera við að
búast, að vjer, að svo stöddu, getum
eignast nokkra sögu íslands, svo í lagi
sje.
Til þess þarf fyrst og fremst, eins
og áður hefir verið bent á í blaði þessu,
að skjalasöfnin sjeu ýtarlega rannsökuð,
og öllu safnað, helzt á prenti, sem skýrt
getur, sjer í lagi þau tímabil, sem ann-
ars eru fæstar sagnir um. Á þessu hefir
nú Jón Sigurðsson byrjað erlendis bæði
í fornbrjefasafninu og Safni til sögu ís-
lands, og mun bókmenntafjelagið halda
því áfram. En það er ekki nóg með
það, það þarf meira með. J>að þarf að
prenta upp aptur margt það, sem fallið
má heita að vera í gleymsku og dá, þó það
hafi áður verið prentað, og sje, ef til
vill, enn til á prenti það er engan-
veginn nægilegt, að forn brjef, annál-
ar, máldagar, skiptagjörðir, dómar, ætt-
artölur, æfisögur o. s. frv. sjeutil, sem
dauður bókstafur hjer og hvar á stangli
í gömlum skræðum; allt þetta þarf að
verða eign almennings og komast inn í
meðvitund að minnsta kosti allra þeirra,
sem unna fróðleik og hafa löngun til
að þekkja forfeður sína og fósturjörðu.
J>að er ekki nóg, að vjer eigum í öðr-
um málum, sjer í lagi latínu, gott efni
í sögu landsins, að nokkru leyti, t. d.
kirkjusögu Finns biskups o. fl., en að
það sje almenningi, sökum málsins, ó-
aðgengilegt. |>ó er ráð við því, sem
einnig hefir verið bent á í blaði þessu,
og það er að þvílíkum ritum sje snarað
á íslenzku, þó aldrei væri nema í ágripi
og stytt þar sem taka má úr.
En hitt er kynlegra, að engum af
vorum fræðimönnum skuli hafa komið
til hugar, að safna saman lögþingisbók-
unum, og koma þeim aptur á prent, þó
aldrei væri nema á þann veg, að allt
hið merkilegra og sögulegra væri vinz-
að úr ýmsum málum og dómum, sem
litla sögulega þýðing hafa. J>etta er
nauðsynlegt, eigi almenningur að geta
fengið noklcra ljósa hugmynd um á-
stand og sjer í lagi rjettarástand lands-
ins á þeim tíma, sem lögþingisbækurn-
ar ná yfir, og ekki er það, að ætlun