Ísafold - 21.11.1879, Page 1

9
0.
VI 27. Reykjavík, föstudaginn 21. nóvembermán. 1879.
Með lcongsbrjefi frá 2. okt. 1801 var
Hólabiskupsdæmi lagt niður og samein-
að við Skálholtsstipti, eptir að þessi
biskupsdæmi höfðu verið aðskilin hjer
um bil í 700 ár. þessi samsteypa bisk-
upsstólanna mátti þykja því kynlegri,
sem nokkru áður var fjölgað amtmanna-
embættunum og þau skipuð 3 í stað
eins, er áður hafði verið. Sem einhver
helzta ástæða fyrir áminnstri sameiningu
biskupsstólanna, hefir það verið talið,
að hún hafi miðað til að gjöra samvinnu
hinnar andlegu og veraldlegu yfirstjórn-
ar landsins hægri og flýta fyrir afgreiðslu
málanna. En þó þetta sje áheyrilegt
og á rökum byggt, þá hefir þó þessi
tilhögun mikla annmarka í för með sjer
og það er tvísýnt, hvort þeir eru ekki
meiri en sá hagnaður, sem af henni
hefir leitt. Landið er svo víðlent og
strjálbyggt og vegir víða svo ógreiðir
yfirferðar, að enginn biskup endist til
þess, með öllu því, sem hann hefir að
starfa, að vísítera 20 prófastsdæmi og
sjá með eigin augum það, sem ábóta-
vant kann að vera á hverjum stað, og
því síður er þetta mögulegt, þegar bisk-
upinn er konungkjörinn þingmaður og
þarf að sitja á alþingi annaðhvort ár
og, ef til vill, í nefndum hitt árið um
mikinn hlut sumartímans. þetta liggur
svo í augum uppi, að það þarf eklci
frekari skýringar við. En þótt ein-
hverjum biskupi tækist að vísítera einu
sinni öll prófastsdæmi landsins, hlytu
þó að líða mörg ár áður en því verki
væri lokið, og þá leiddi þar af, að hann
þá yrði orðinn ókunnugur hinu kirkju-
lega ástandi í þeim prófastsdæmum,
sem hann fyrst vísiteraði, og þetta gæti
hæglega breytzt á svo löngum tíma.
Til að ráða bót á þessu hafa menn
komið með ýmsar uppástungur, sem þó
hafa verið þannig lagaðar, að stjórnin
ekki hefir getað fallizt á þær. þannig
stakk stiptamtmaður Moltke 1823 upp
á því við kansellíið, að hjer væru skip-
aðir amtsprófastar eins og gjört var í
Danmörku með tilskipun 5. des. 1806,
þó með þeim mismun, að hann vildi
láta hjeraðsprófasta, sem þar voru þá
af teknir, haldast hjer eptir sem áður.
þessir amtsprófastar áttu eptir hans
uppástungu að vera 3, sem sje: 1 í vest-
uramtinu og 2 í norður- og austur-amt-
inu. Embætti þeirra átti að vera fólg-
ið í því, bæði að vísítera kirkjur og að
hafa eptirlit með embættisfærslu hjer-
aðsprófasta og presta, en þó áttu þeir
að standa undir biskupi, senda honum
skýrslur um vísitatíur sínar og láta hann
afgreiða málin til stjórnarinnar. þeir
áttu líka að vera prestar á góðum
brauðum og hafa fasta kapelána*.
Samkynja er önnur uppástunga, þótt
hún fari nokkuð í aðra átt, sem amt-
maður Bjarni sál. Thorarensen kom með
á þeirri embættismannasamkomu, sem
að konungs boði frá 22. ágúst 1838 kom
saman í Reykjavík og sem hann síðan
sendi kansellíinu og laut að því, að skip-
aður mætti verða kirkjuvísítator og 'of-
ficialis fyrir norður- og austuramtið, er
fengi laun sín af tekjum Grenjaðarstað-
ar og Múla prestakalla, er skyldu sam-
einast.
Báðar þessar uppástungur byggjast
á hinni sömu hugsun, sem sje: með
þessari embættastofnun mitt á milli bisk-
upsins og hjeraðsprófastanna, að koma
á nákvæmara og strangara eptirliti bæði
með próföstum og prestum, en biskup-
inn getur sjálfur haft, og þótt sú aðferð,
sem áður nefndir uppástungumenn hafa
viljað við hafa þessu til framkvæmdar,
eigi nú ekki lengur við, er þó hugsun
og tilgangur þeirra enn í fullu gildi og
það því fremur sem störf biskupsins
hafa svo mjög aukizt á seinni tímum,
að hann nú naumast getur verið nokkra
stund að heiman nema hann setji ein-
hvern í sinn stað á meðan.
Ef prófastar fylgdu nákvæmlega
því erindisbrjefi, sem biskup gefur þeim,
mundi ekki þurfa að herða eptirlitið
með prestum eða hinu kirkjulega ástandi
hjer á landi; því auk þess að vísítera
kirkjurnar sjálfar, eiga þeir á yfirreið-
um sínum að yfirheyra börn, grennsl-
ast eptir samkomulagi milli presta og
safnaða, skoða embættisbækur prestanna
og yfir höfuð að tala kynna sjer sem
bezt háttalag og embættisfærslu þeirra.
En þó óhætt megi fullyrða, að flestir
prófastar landsins sjeu árvakrir og skyldu-
ræknir ágætismenn, getur þó verið, að
eptiriit sumraþeirra sje ekki eins strangt
og það þyrfti að vera, og getur það
haft margar orsakir, en sjer í lagi mun
það optast vera því að kenna, að söfn-
uðirnir kinoka sjer við að kvarta yfir
sóknarpresti sínum, þó embættisfærsla
hans eða háttsemi sje ekki sem reglu-
legust, og prestarnir borga þá söfnuð-
unum aptur í sömu mynt. Verður það
svo optar ofan á, að enginn kvartar um
neitt við prófastinn og hann hlífist þá
við að kæra nokkurn prest fyrir bisk-
upi. í sumum prófastsdæmum, einkum
*) Biskupinn átti einnig að vera prestur í Garða
og Bessastaðabrauðinu, og lektor við skólann á
Bessastöðum að vera kapelán hans.
þar sem eru fá prestaköll, getur það
opt að borið, að þar sje enginn fram-
úrskarandi dugnaðarprestur, sem sje gott
prófastsefni, eða að líklegasti presturinn
sitji á öðrum enda prófastsdæmisins og
eigi því örðugra með að reka embætti
sitt, eða hann óttist fyrir, að yrði prest-
inum vikið frá embætti, mundi enginn
sækja um brauðið, svo það yrði prest-
laust, einkum sje það fátækt útkjálka-
brauð.
þ>ótt fjölda margir prestar sjeu ár-
vakrir og skylduræknir, munu þó því
miður meðal þeirra finnast nokkrir ó-
reglumenn, og þó enn fleiri ókirkjulegir
og of veraldlega sinnaðir menn, sem
ekki elska embætti sitt nje láta sjer
sjerlega annt um að efla andlega mennt-
un sóknarbarna sinna, heldur vinna verk
köllunar sinnar eins og hvert annað lög-
boðið verk, til að komast vitalaust af.
En þar sem svo er ástatt, er jafnan
hætt við, að hið kristilega safnaðarlif
veslist upp og deyi. Á þessu kynni
nú að mega ráða bót með strangara
kirkjulegu eptirliti, sem gæti haldið
andlegu stjettinni betur vakandi og glætt
andlegan áhuga hennar.
í erindisbrjefi amtmannsins yfir
Norður- og Austuramtinu frá 19. júní
1783 var honum boðið á yfirreiðum sín-
um um amtið, að gæta að kirkjunum
og skýra stiptsyfirvöldunum jafnskjótt
frá, þætti honum í kirkjulegu tilliti eitt-
hvað ábótavant. Hafi það nú þótt nauð-
synlegt, að tryggja hið kirkjulega ept-
irlit með því að fela það einnig verald-
legum embættismanni á hendur með-
an biskupinn þó sat á Hólum, þá er að
líkindum ekki minni þörf á því nú að
gjöra eitthvað því til frekari trygging-
ar. En sitt kann hverjum að sýnast um
það, hvernig að þessu eigi að fara.
Fyrir mitt leyti vildi jeg helzt stinga
upp á að skipa hjer 3 yfirprófasta, 1 í
hverju amti, sem vísíteruðu kirkjur og
söfnuði í biskups stað hver í sínu amti.
I>ó amtsprófastar gæfust illa í Danmörku,
sannar það ekkert, því þar voru hjer-
aðsprófastar afteknir, en hjer átti að
halda þeim, og þótt stjórnin ekki fram-
kvæmdi uppástungu Moltkes stiptamt-
manns, sannar það ekkert, þvi hún var
í sumum greinum óaðgengileg eins og
hún lá fyrir, og stjórnin gat ekki leit-
að um hana álits þeirra konferenzráðs
Stefáns Thorarensens og Geirs biskups
Vídalíns, því þeir dóu báðir um það
lejrti; en það er alls eigi ólíklegt, að
þeir hefðu fallizt á þetta fyrirkomulag
með nokkurri breytingu. þá 3 yfir-