Ísafold - 28.11.1879, Page 1

I S A F 0 L D.
VI 28.
Reykjavík, föstudaginn 28. nóvembermán.
1879.
Brjcf um yerzlunina.
(Frá ísl. lcaupmanni).
I.
Sökum þess, að jeg er sannfærður um,
að greinir þær, er staðið hafa í „Isa-
fold“ um verzlun vora, og sumum kaup-
mönnum hafa þótt sjer andvígar, ekki
hafa beinzt að kaupmönnum persónu-
lega, heldur að verzlunarlaginu yfir höf-
uð, og af því jeg held skilyrðið fyrir
umbót á þvi, sem ábótavant er í þessu
efni, sje það að landsbúar og kaup-
menn — fyrst því miður verður að skoða
þá sem tvo málsparta — vinni að því í
samkomulagi, að leiðrjetta það, sem
miður fer í verzlunarhögum vorum, —
ræðst jeg í að senda yður, herra rit-
stjóri, nokkrar athugasemdir í þessa
stefnu, með þeim tilmælum, að þjer
vilduð færa í stílinn hjá mjer, það sem
kann að vera ranghermt eða illa orðað.
Jeg skal þá strax í öndverðu játa,
að öll verzlun vor er mjög svo í bernsku.
Fyrst er hún, eins og allir vita, vöru-
skiptaverzlun (Tuskhandel), sem hvergi
á sjer stað, nema í villtum og hálfvillt-
um löndum og stöku nýlendum. Eins
og Bretar, Hollendingar, o. fl. kaupa
fílstennur, kaffi, litarefni, dýrindisviði,
kryddjurtir o. s. frv. fyrir ljerept, dúka,
brennivín, o. a., eins kaupum vjer ull
og fisk fyrir aðrar vörur, en seljum
hvorki nje kaupum fyrir peninga, svo
það megi heita. Af þessu leiðir festu-
leysi og óvissa i öllu verðlagi og með
því handahóf í öllum viðskiptum. En
þetta verzlunarlag er ekki, eins og þjer
virðist halda, eingöngu óhaganlegt fyr-
ir landsbúa, það er einnig, þegar öllu
er á botninn hvolft, arðlítið fyrir kaup-
menn yfir höfuð. Hversu margir eru
þeir kaupmenn, sem auðgast hjer af
verzlun sinni, og lifa ekki flestir kaup-
menn, eins og landsbúar sjálfir, „frá
hendinni í munninn?“ þó fáeinir ísl.
kaupmenn kunni að vera nokkurn veg-
inn efnum búnir, þá eru sumir þeirra
orðnir það af því að vera milligöngu-
menn erlendis og birgja aðra kaup-
menn hjer á landi (Commissionshandel),
sumir standa af gömlum merg, og munu
varla halda við því sem þeir erfðu, því
síður bæta við. þetta kemur ekki af
því, að kaupmenn hafi minna kaup-
mannsvit hjer en annarsstaðar, heldur
af því ranga horfi, sem verzlun vor er
komin í.
Fyrsti annmarkinn er sá gamli ó-
siður, að allir kaupmenn venla með alls
konar varning; allir eru kornkaupmenn,
nýlenduvarningskaupmenn, járnvöru-
kaupmenn, dúkakaupmenn, og jurta-
mangarar (Urtekrœmmere) og allir selja
alls konar íslenzkan varning (ull, tólg,
fisk, kjöt, dún). í öðrum löndum, smá-
kauptúnunum eins og hinum stærri, vel-
ur að öllum jafnaði hver kaupmaður
sjer eina eður fieiri samkynja vöruteg-
undir, sem hann verzlar með kaupum
og sölum; einn er kornkaupmaður, hinn
nýlenduvarnings (lcaffi, sykur, o. fl.)
kaupmaður, sá þriðji dúkakaupmaður,
og svo fram eptir götunum. Af þessu
leiðir á íslandi, að mikið af ýmsum
varningi, útlendum og innlendum, geng-
ur ekki eða illa út, og verður þá það,
sem selst og kaupist, að borga fyrir
úrganginn; því næst útheimtir þessi
blandaða skranverzlun miklu meiri hús,
meira fólkshald, dýrara flutningsgjald
landa á milli sölcum ódrýginda í skips-
fermingu o. fl. Sá sem eingöngu hefir
korn á boðstólum, og eingöngu kaupir
t. d. fisk, þarf ekki nema skemmu;
hann þarf ekki að hafa krambúð að
auk. Sama er að segja um kaffi- og
sykurkaupmanninn; dúkakaupmaðurinn
þarfnast ekki pakkhúsa; honum nægir
sölubúð fyrir útlenda varninginn. Hvor-
ugir þurfa bæði að halda utan- og inn-
anbúðarmenn, hvorugir þurfa að sækja
eða senda blandaða farma (assorterede
Ladninger). Með þessu lagi gæti einn
kaupmaðurinn miðlað öðrum hjer á landi
þeim vörum, sem hann þarfnast handa
skiptavinum sínum, ogþað með þeim mun
vægara verði, sem kostnaðurinn við verzl-
unina yrði minni. Eins og er, verða lands-
búar að bera allan þann óþarfa lcostnað,
sem leiðir af miklum og mörgum hús-
um, af þessum sæg af verzlunarþjónum
utan- og innanbúðar, af háu farmgjaldi,
og mörgum skipum, sem þarf undir allt
þetta skran, sem hver kaupmaður dregst
með. Utlendi varningurinn verður, þó
hann sje innkeyptur erlendis í hópa-
kaupum, með þessu móti dýrri, en sami
eða jafnvel betri varningur, pantaður
í smákaupum með póstgufuskipunum að
viðbættum öllum áföllnum kostnaði bæði
hjer og erlendis (milligöngulaunum,
vagnleigu, tryggingar- og flutningsgjaldi,
uppskipun hjer, o. fl.), en þá er hann
orðinn of dýr, og þá er landsbúum með
sama lagt upp í hendurnar, að þeir eigi
ekki að kaupa vörurnar hjer, heldur
panta vöruna frá útlöndum. Enda eru
Færeyingar farnir að læra þetta; því
póstgufuskipið „Phönix“ hefir nú seinni
árin með hverri ferð haft allt að hálf-
fermi, stundum meira, til Færeyja handa
pöntunarfjelögum Færeyinga (Hushold-
ningsforeninger). En hvernig færi is-
lenzka verzlunin, ef það færi að tíðk-
ast? þetta skilja að minnsta kosti þeir
kaupmenn í Reykjavík, 'sem hafa boð-
ið einstökum íslendingum, er þeirhafa
orðið þess áskynja um, að þeir pönt-
uðu nauðsynjar sínar beinlinis frá Kaup-
mannahöfn, að láta þær af hendi í
Reykjavik með sama verði, eins og
þær kostuðu þá pantaðar og hingað
fluttar. það er vallt fyrir okkur að
ætla á það til langframa, að íslending-
ar sökum deyfðar, fátæktar og sjer í
lagi peningaleysis haldi áfram, að kaupa
heldur af okkur kaffipundið af misjöfnu
kaffi fyrir 8o a. til lcr., heldur en frá
Kaupmannahöfn fyrir 60—70 a., ogþað
gott kaffi, eða 100 pund rúgs fyrir 8—9 kr.
heldur en frá Kaupmannahöfn fyrir 6—
7 kr. Sama er að segja um innkaup-
in á íslandi á innlendu vörunni. Hægra
og kostnaðarminna mun þeim kaup-
manni verða bæði eptirlit og verkun á
fiski og ull, sem ekki tekur aðravöru,
en fisk eða ull. Drýgra mun honum
verða í hendi með útflutning og útsölu
erlendis; útsjónarmeiri jnun hann reyn-
ast með, að honum verði sem mest úr
þeirri einu vörutegund, heldur en þeim
kaupmanni, sem hefir mörg járn í eld-
inum; hvorki staður nje stund er hin
sama fyrir tvenns konar, því síður alls
konar vörur, sem fyrir eina vöruteg-
und, þegar jeg hefi til minn farm af
fiski, sendi jeg hann burt þangað, sem
bezt gegnir beina leið, án þess að láta
ull og tólg eða aðrar vörutegundir fipa
fyrir mjer. Enda hefir það ætíð reynzt
svo, að þeir kaupmenn, sem verzla með
eina vörutegund í hópakaupum, sæta
betri kaupum en aðrir, og eru þvi einn-
ig færir um að bjóða meira í þá vöru,
sem þeir kaupa af landsbúum, en hinir.
Um þetta mætti segja margt fleira, en
hver greindur verzlunarmaður skilur
það.
Onnur orsökin eru Idnin. Eins og
kunugt er, og hvervetna á sjer stað,
er lánstraustið undirstaða undir allri
verzlun. Enginn kaupskapur getur stað-
izt án þess, en þá er einnig nauðsyn-
legt skilyrði, að lánin sjeu endurgreidd
á tilteknum tíma. Nú hafa kaupmenn
vanalega ekki nema missiris borgunar-
frest; að öðrum kosti er gengið hart
að þeim, og sæta þeir þá, þegar bezt
lætur, að minnsta kosti erfiðari kjörum
hvað snertir vöxtu af hinni lánuðu upp-