Ísafold - 02.12.1879, Blaðsíða 1

VI 29.
Reykjavík, þriðjudaginn 2. desembermán.
1879.
T
1ILLAGA herra biskupsins í síðasta tölu-
blaði »ísafoldar« um að fela fjórðungs-próföst-
um, að vísítera fyrir biskup, svo sem nokk-
urs konar officiales, virðist oss vel til fallið,
enda er það fyrirkomulag ekki nýtt, heldur
befir því áður verið fylgt hjer á landi. I er-
indisbrjefi Páls böfuðsmanns Stígssonar,
dagsettu Lundi, 13. apr. 1565, skipar Priðrik
konungur II svo fyrir : —
» — Sömuleiðis hefir oss borizt, að biskup-
arnir á voru landi Islandi, sökum víð-
áttu landsins, ekki geti vísíterað allar
kirkjur, bver í sfnu stipti á einu ári, held-
ur komi þeir ekki í sama landsfjórðung
utan þriðja eða fjórða hvert ár; — þá, til
þess að stöðugt eptirlit verði haft með því,
að Guðs heilaga orð sje hreint og ómeng-
að prjedikað og kennt og í allan máta megi
framgang hafa, og að guðsþjónustan eptir
ordinanzíunni megi haldin verða, þá höf-
um vjer le-yft, að biskuparnir, ásamt Ijens-
manni vorum sama staðar, megi skipa einn
prúfast eður officialis i hverjum landsfjórð-
ungi, sem í fjarveru biskups hafi st'öðugt
eptirlit með öllum kirkjum í sama fjórðungi,
að öllu sje haldið í rjettum og góðum sið,
eptir því sem fyrirgreind ordinanzía fyrir-
skipar, o. s. frv. — -— «
Að prófastar þessir ættu að hafa einhver
laun fyrir þennan starfa, virðist einnig sann-
gjarnt, ef ekki þykir nóg, að láta þessari
skyldu fylgja forgangsrjett til beztu presta-
kallaí hverjum landsfjórðungi, semprófastar
þessir vísítera í. Að þeir fái ferðakostnað
sinn endurgoldinn af jafnaðarsjóðunum er
aldrei nema sjálfsagt og mundi varla horf-
andi í þann kostnað, sem þessu fyrirkomu-
lagi kynni að verða samfara. Með því ynn-
ist einnig eitt, sem ekki er lítilsvert, sem sje
að þá skapaðist nokkurs konar gróðrarstía
fyrir biskupsefni, því opt getur svo til borið,
og það, ef til vill, við næstu biskupaskipti,
að vafasamt sje, hvern kalla eigi til þessa
mikils varðanda og vandamikla embættis.
I 5. árgángi »Andvara« 1879, standa
•hugleiðingar um stjómarmáhð« eptir E. A.
(að sögn Einar alþingismann Asmundsson
í Nesi). þessi ritgjörð er sljettorð og vel
samin, eins og allt, sem þessi höfundur læt-
ur frá sjer fara. Er þar meðal annars farið
fram á, að af nema hina konungkjörnu þing-
menn, svo að allir 36 þingmenn væri fram-
vegis þjóðkjörnir. Yms áheyrileg rök eru
færð fyrir þessu, envjergetumþarfyrirekki,
að minnsta kosti ekki að svo stöddu, aðhyllzt
þessa tillögu. Eins víst, eins og reynslan
er þegar búin að sýna, að ómissandi er hjer
á landi, eins og víðar, að löggjafarþing sje
tvískipt, til þessaðgirðafyrirgjörræðiílaga-
setningmn, sem hverri deild fyrir siger jafn-1
hætt við, en sem báðar bæta úr, hver fyrir
annari, eins víst er það, að svo komnu, ekki
að eins hentugt, heldur meira að segja nyt-
samt, að hafa konungkjörna þingmenn á
þingi. Yjer getum ekki sjeð neina apturhalds-
hættu búna í neinu áríðanda máli af þeirn
6 atkvæðum hinna konungkjörnuþingmanna,
(eða rjettara 5, því optast mun konungkjör-
inn þingmaður verða forseti efri deildar og
stundum, eins og síðast í sumar eð var, for-
seti hins sameinaða alþingis), og þegar höf.
á 16. og 17. bls., kemst svo að orði, að á sam-
einuðu alþingi »sje« hægt að hugsa sjer, að
eitthvertmál sje samþykkt með 18 atkvæð-
um gegn 17 ; ef nú öll atkvæði hinna konung-
kjörnu skyldu vera meira megin, þáhafaeigi
»nema 12 þjóðfulltrúar samþykkt málið, en
17 verið því mótfallnir«, -— þá getur þetta,
eins og hinn stjórnfróðihöf. veit, aldrei kom-
ið fyrir, nema þegar um frumvörp til fjár-
og fjárauka-laga er að ræða; í öllum öðrum
málum þarf, eptir stjórnarskrárinnar 28. gr.,
að minnsta kosti tvo þriðjunga atkvæða með
hverju frumvarpi, til þess það verði samþykkt
í heild sinni. Allt svo þurfa þeir 6 konung-
kjörnu í öllum málum, nema fjárveitingar-
málum, að fá að minnsta kosti 17 — eða
meira en helming hinna þjóðkjörnu þing-
manna — með sjer, til þess að afl þeirra geti
ráðið, og væri því máli þá borgið áður en að
sameinuðu þingi kemur, hvort eð væri.
Væri svo, sem höf. gjörir ráð fyrir, að
þeir menn, sem konungur er vanur að kjósa,
og að llkindum framvegis mun kjósa, sem
sje helztu embættismenn landsins, muni
hvort eð er geta komizt inn á þing, »ef þeir
eru þjóðinni að skapi« — þá væri öðru máli
að gegna, einkum og sjer í lagi ef »skap þjóð-
arinnar* kæmi áreiðanlega fram á hverjum
misjafnlega sóttum kjörfundi. En •— það er
hvorki víst, að menn, sem í embættisstöðu
sinni hafa allflestir ærið að starfa, múndu
bjóða sig fram til kosningar, nje víst eptir
þeirri stefnu, sem ekki »traust þjóðarinnar«,
heldur nesja-þjóðviljinn stundum tekur, að
þeir yrði kosnir, þó þeir gæfi kost á sjer.
Hver veit nema sum kjördæmi tæki heldur
einhverja óbandvana ótemju, sem heldur vill
ösla ófærð sjálfræðis og gjörræðis, heldur
böðlast áfram hina breiðu vegarleysu pólit-
iskrar glötunar, en fara fallega rjettan og
ruddan veg reglubundins frelsis ? Hver veit
nema sum kjördæmi vilji heldur einhvern »í
mannslíki moldvörpu anda«, er »sig einan
sjeðan fær, hann sjer ekki lengra«, einhvern
nærsýnan hreppa-pólitíkus, heldur en menn,
sem, hvað sem annars má umþá segja, hafa
lært og vanizt að íhuga hvert mál frá almennu
sjónarmiði? Alþingi veitir, enn sem komið
er, ekki af þeim kröptum menntunar og þá
sjer í lagi lagaþekkingar, sem helzt er að
finna hjá þeim konungkjörnu, og fyrir afdrif I
málanna eptir þinglok er nokkur trygging I
í því, að trúnaðarmenn stjómarinnar hafi
unnið að þeim og gefið þehn atkvæði sitt.
Vjer skulum ekki þræða þau mál, sem
efri deild alþingis, fyrir tillögur þessara
manna, hefir bætt, nje heldur telja upp þau
óþörfu lagafrumvörp og aðrar uppástungur,
sem hún, fyrir tilstilli hinna sörnu, hefir eytt;
alþingistíðindin bera þess ljósastan vott.
Vjer skulum að eins minna á frammistöðu
nokkurra konungkjörinna þingmanna í einu
höfuðmáli á síðasta þingi, sem sje lagafrum-
varpinu um siglingar og verzlun. það er
óefað, að það, að lög þessi náðu fram
að ganga, er að miklu leyti þessum þing-
mönnnm að þakka. þeir bæði bættu það
frá því, sem það kom úr neðri deildinni,
vörðu það vel gegn andþófi landshöfðingja,
og sýndu sig í því sem greinda og frjálslynda
menn, er stjórnin varla mun rengja.
Annað mál er það, að sá tími getur kom-
ið, og kemur að líkindum, þegar áhugi álands-
málum og menntun eru orðin svo almenn í
landinu, og landsbúar yfir höfuð búnir að
taka þeim pólitiskum þroska, að betur fari,
að allir þingmenn sjeu þjóðkjörnir, En sá
tími er enn ókominn, og hinn heiðraði h f.,
sem þó má teljast með hinum gáfuðustu og
fróðustu bændum vorum, sannar á ný, það
sem vjer opt höfum tekið eptir, að bændum,
og það hinum menntuðustu, hættir við að
koma með tillögur, sem þó þær sjeuhugsun-
arrjettar fljótt álitið, eiga illavið í reyndinni
og því sjerstaka, og að bóndinn því eng-
an veginn í almennum málum hefir betra
verksvit eða er verklagnari en lærðu menn-
irnir, heldur er fullt eins háður óverklegum
skoðunum, eins og þeir.
— Eins og kunnugt er, hefir tvisvar verið
lagt fyrir alþing frmnvarp um að skipta Gull-
bringu- og Kjósarsýslu í 2 sýslufjel;:g, og svo
lítt undirbúið, sem þetta frumvarp var, þá
mun það hafa verið byggt á þeirri skoðun, að
Kjósarsýsla, sem að tiltölu sje ríkari af lausa-
fje, sje íþyngt með sambandinu við Gull-
bringusýslu. En hvernig er nú þessi ástæða
vaxin ?
þeim gjöldum, sem á sýslufjelaginu hvlla,
sem sllku, er, eins og menn vita, jafnað nið-
ur á samanlögð fasteignar- og lausafjárhundr-
uð. Skattur af ábúð og lausafje til samans
nam á síðasta manntalsþingi:
í Kjósarsýslu . . . . 933 kr. 90 a.
í Gullbringusýslu . . . 1187 — 30 -
ogþó nú hin síðari sýslan sje fjölmennari, og
að tiltölu fátækari aðlausafje, þá eru jarðar-
hundruðin aptur svo miklu færri í Kjósar-
sýslu, sem sje 1801,4 á móti 3021 í Gull-
bringusýslu. Taki maður enn fremur efna-
haginn yfir höfuð í báðuin sýslum, þá nam
tekjuskattur af eign og atvinnu þ. á.:
I Kjósarsýslu . . . . 92 kr. 50 a.
I Gullbringusýslu . . . 887 — »« -