Ísafold - 29.07.1882, Blaðsíða 3

7i
honum að koma reglufastri skipun á,
svo að eptirmenn þurfi ekki annað en
að halda fram starfi hans eptir sínum
föstu reglum, þá má hann vera há-
launaður til þess, að starf hans verði
of launað. þegar eitt sinn er komin á
stjórnfesta (Tradition) i safninu, þá skap-
ar hún bókaverði komandi tima, og
fyrir það er mikið gefandi. Jeg get
þess hjer þó, að ekkert veitir af io—■
15 þúsund krónum árlega til bóka-
kaupa, bókbands, skápagjörðar, bóka-
skrár, fyrirkomulags og annara uppá-
komandi útgjalda. Mönnum kann nú
að blöskra þetta; og þó virðist mjer
það ekkert öfgamál. Menn eru að
hlaða upp varasjóði, sem bráðum nær
million króna. þegar menn hafa efni
á að leggja svo mikið fyrir til einskis,
þá segi jeg að vel sje varið af þeim
„luxus“ svo sem 20,000 kr. á ári til
jafn nauðsynlegs hlutar og bókasafn er.
Annars leyfi jeg mjer að láta það álit
mittíljósi um varasjóð skuldlauss lands,
eins og ísland er, að samanhrúgun hans
er ekki af fjárhagslegum vísdómi runn-
in. Fyrir hvað er ísland aðpælaþessu
krónubákni upp? Jeg hefi spurt þing-
menn og aðra að þessu og enginn hefir
getað svarað öðru en að það sje gott
að eiga fje í sjóði. f>að er nú aldrei
nema satt. En betra getur þó verið
að verja því fje þeim til menntunar og
menningar sem á það, þegar hann þarf
hvorstveggja við fremur öllu öðru. Nú
á Island svo mikið í sjóði, að það get-
ur vel sett upp bókasafn eptir því sem
jeg hefi bent á. J>að getur þaraðauki
sett upp öfiugan banka1 með 300,000
kr. málmfestu og 3,000,000 kr. seðil-
veltu, og ekkert í húfi, því að málm-
urinn liggur fastur fyrir og bankanum
bætast nægir aðrir harðir peningar til
verzlunar sinnar. f>að getur stofnað
góðan háskóla með því að leggja fram
nokkrar tylftir þjóðjarða — allt þetta
getur það gjört án þess að íþyngja
skattgreiðendum svo að nokkrum hlut
muni —mjer er nær að halda, án þess
að þurfa að íþyngja þeim að nokkru.
Jeg ætla enda, að hagurinn af bánk-
anum einum ætti að geta vegið upp
allt hitt, og miklu meira. Fel jeg svo
málið landsmönnum og þingi til íhug-
unar, með þeirri aðvörun, að betra er
að láta óhreift við safninu en að byrja
að koma því í lag með smámannlegu
káki, því það verður landinu dýrast á
endanum og sómaminnst.
(Aðsent).
Dílasóttin (Mislingaveikin). Hennar
er fyrst getið í Annálum Bjarnar á
Skarðsá, II. p. bls. 268, er flutzt hafði
inn með Eyrarbakka skipi 1644. J>ar
i) I ritgjörð minni í Norðlingi, VI, 37—38, bls.
73, fyrra dálki, er auk margs annars illa mis-
prentað lán fyrir land í setningunni : að hafa
lán fyrir undirstöðu eða stofnfje 0. s. frv.
segir svo: ' „Sumar þetta kom út sótt
á Eyrarbakka, þá óvenjuleg hjer á landi,
hverja Danskir kalla Misling, og gekk
vfir alt landið og varð mjög mannskæð“.
Espólín getur hennar í VI. d. Árbók-
anna, bls. 112, með þessum orðum:
„Sumar þetta kom út mislinga sótt,
hún hafði eigi komið hjer fyrri, ogvar
þung og mannskæð, og gekk yfir allt
land, dóu 106 í Skagafirði.
Næsta sinn, kom inn veiki þessi með
Stykkishólmsskipi 1791 ; um hana fara
Espól. árbækur þessum orðum í XI. d.
bls. 65 (við árið 1791 og bls. 67—68
(við árin 1792—93). „f>á kom út tak-
sótt mikil á Stykkishólmsskipi, og gekk
síðan vestra og norður og suður um
land, önduðust 52 menn í Helgafells-
sveit“. . . . „Sóttin sú er kom út um
sumarið, gekk þá yfir og dóu margir
menn, og mest í kringum Jökul. en
börn af andarteppu, sóttin gekk vestur
um Dali og dóu 30 menn í sóknum Ol.
próf. Einarssonar (Skarðsþingum)11 . . ..
„og gekk sóttin hið þriðja ár fyrir norð-
an“. Hennar geta og eptirmæli 18.
aldar á bls. 34. ióvo1.
þriðja sinn kom inn veiki þessi, með
Vestmannaeyjaskipi 1797, (Eptirmæli
18. aldar, bls. 33 ióvo), er henni lýst
greinilega í „Minnisv. tíð.“ I. B. bls.
437. „Fluttist hún í land frá Vest-
mannaeyjum í Landeyjar, og dreifðist
þaðan út um land, var hún sögð skæð-
ust í Vestur-Skaptafellssýslu og á Sel-
tjarnarnesi“. Árið eptir (1798) geis-
aði veikin um alt landið, og dó fjöldi
ungbarna úr henni, einkum í Vaðla-
sýslu (110) Jnngeyjarsýlu (96) og Suður-
Múlasýslu, 60 börn. („Minnisv. tíð“.
II. B. bls. 118—119).
Fjórða sinn kom inn dílasóttin í Hafn-
arfirði, vorið 18462 3, „og fór síðan um
alt land, og varð mörgum að bana“,
(Reykjav. póst. 1. ár 1846, bls. 3). J>ess
er og getið og veikinni lýst, í „Gesti
Vestfirð.“ 1. árg. 1847, bls. 6—7. „Varð
hún mjög mannskæð, og dáið 5—6 af
hundraði í sumum sveitum, en mjög
fátt í nokkrum“.
Enn kom dílaveikin inn með frakk-
nesku fiskiskipi á Langanesi, haustið
i868s, dreifðist hún þegar út þaðan
(Gangleri 1. ár 1870, 3. h. bls. 23), um
norðurhluta Júngeyjarsýslu, Múlasýslur
og allt suður á Síðu í Skaptafellssýslu4 * * *.
1) Espólín kallar veiki þessa taksótt, en Eptirraælin:
„taksótt og mislingasótt til sarnans11.
2) Dr. Jón Thorsteinsson landlæknir, segir að veik-
in hafi komið inn snemma i aprílmánuði. (Stutt-
ur leiðarvísir um meðferð á mislingasóttinni.
Reykjavík, 1846. bls. 1).
I „Skýrslu Bessastaðaskóla11 1845—46, bls.
93—94 er sagt: „að veikinni hafi verið leynt“,
en þá voru eigi nýju hegningarlögin komin, því
annars hefði þá verið fylgt 293. gr. þeirra.
3) Nerðanfari 8. ár 1869, bls. 15. og 57, J>jóðólf-
ur 21. ár 1868 bls. 33.
4) Gangleri: Ak. 1870., I. ár, t. h., bls. 47, og i
J>jóðólfi 22. árg. 1870, bls. 34. Um útbreiðslu
hennar má og frekar lesa i þjóðólfi 21. ár 1869,
bls, 87 og 123.
Eigi var hún mjög mannskæð í þetta
sinn, þó dóu úr henni 30 börn í Vopna-
firði, og hægfara var hún frá því um
haustið 1868 til þess í janúar 1870, því
síðar er hennar eigi getið. J>órður
Tómasson hjeraðslækni á Akureyri,
skráði varnarrit gegn veikinni. Ak. 1868.
Til varnar frekari útbreiðslu hennar,
gaf Havstein amtmaður út strangt
„Erindisbrjef til heilbrigðisnefndanna í
Norður- og Austur-amtinu, gegn henni“,
Ak. 1869, ogerþað tekið fram í Gang-
lera 1. ár 3. h. 1870, bls. 22, að henn-
ar hafi orðið vart á Grund í Eyjafirði,
en með stöðugu eptirliti heilbrigðis-
nefndanna, hafi hún eigi náð að útbreið-
ast. — Einnig skráði Dr. Jón Hjaltalín
landlæknir, lýsing á dílaveikinni, og um
„Meðferð hennar“ í J>jóðólfi 21. ár 1869,
61—63 bls.
Nú í vor fluttist dílaveikin inn, með
Helga Helgasyni snikkara, er kom inn
frá Kmh. með póstskipinu Valdemar.
2. maí n. 1. pá er hún kom í Ijós í húsi
hans, var þegar vörður settur kringum
það af heilbrigðisnefndinni, og Dr. J.
Jónassen hjeraðslæknir, skráði þegar
rit, til meðferðar og varnar sýkinni:
Rvík 1882, en þetta kom fyrir ekki;
veikin breiddist út, um allt land, og
varð brátt mannskæð, einkum í Reykja-
víkur bæ, dó mest úr henni ungbörn
og fólk á unga aldri.
Arferði. Síðan um jónsmessu hefir
mátt heita hlýindatíð á Suðurlandi og
vætur nokkrar; á grasvexti hafa þar
þyí orðið fljót og góð umskipti, svo að
hann mun víðasthvar á suðurlandi vera
orðinn í fullu meðallagi; tún í Borgar-
firði nokkru miður, en engjar sumstað-
ar austanfjalls aptur á móti betri en i
meðallagi; er þess einkum að geta um
sveitir þær í Rangárvallasýslu, sem
fyrir mestu áfalli urðu af sandrokinu í
vor, að furðu þykir gegna, hvað sand-
urinn hefir gróið upp. Oðru máli er
aptur að gegna um vesturland og
norðurland; þar hafa kuldanæðingarnir
af ísnum náð til að spilla gróðrinum,
svo að grasvöxtur mun vera þar yfir
höfuð með minnsta móti einkum á tún-
um og gagnsmunir af skepnum að því
skapi. Skástir eru sagðir að sínu leyti
flóar fram til fjalla og á hálsum uppi,
og fyrir því búast menn við að afrétt-
arpeningur verði þó í haust vonum
betri. Einna bágastur mun grasvöxt-
urinn vera umhverfis Húnaflóa sjer í
lagi vestan til; enda voru þar fram yfir
miðjan þenna mánuð sífelldar þokur og
kuldanæðingar á stundum með snjó-
komu og frosti. Maður er fór um
HrútaQörð 22. þ. m. sagði, að á sum-
um túnum þar hefði hinn græni litur
verið horfinn og eigi útlit fyrir að þau
tún yrðu ljáborin nokkurntíma í sumar.
Póstskipið Arkturus komst eptir ferða-
áætluninni til Eyjafjarðar, en þar varð
hann að nema staðar við Hrísey; hjelt