Ísafold - 28.10.1882, Blaðsíða 2

102
eins konar skálkaskjól öðrum óreglu-
mönnum, sem hvorki eyra nje þrífast
á ráðdeildar- og regluheimilum. Frá
þessari þjóðar meinsemd stafa hin til-
finnanlegustu sveitarþyngsli um land
allt og mörg önnur óregla, sem ollir
hinum óhappasælustu vanþrifum þjóðar
vorrar. Við þetta eru margir farnir að
kannast í orði kveðnu og löggjafarþing
vort hefir reynt til að styðja að meiri
menntun unglinganna með því að gjöra
prestum og hreppsnefndum það að laga-
skyldu, að sjá um að öllum unglingum
sem til þess eru hæfir sje kennt að
skrifa og reikna, hvort sem þeir alast
upp á sveit eða ekki; þetta er nú ó-
neitanlega vel meint, en hjer er sem
optar farið feti of skammt, þar sem að
eins er talað um þessa einstaklegu
bóklegu menntun, skript og reikning
en ekkert um það verklega, sem engu
síður er þó áríðandi til þeirra þjóðþrifa
sem af góðu uppeldi leiðir, það væri
þó engu síður áríðandi að unglingar 14
til 16 ára gamlir, væru reyndir í kunn-
áttu almennrar búvinnu og að þeir fengju
þá vitnisburð fyrir þá reglu og ráðdeild,
sem ætlast má til að þeir sjeu búnir að
ná á þessum aldri; það væri og veltil
fallið,að ungt fólk væri optar reynt í þessu
tilliti áður en það gengur í hjónaband.
Hin fyrri reynslan á aldrinum 14 til 16
ára er þeim til vitnisburðar sem börn-
in ala upp, en hin síðari reynslan er þeim
ungu sjálfum til vitnisburðar um, hvernig
þeir hafa haldið áfram að mennta sig sjálf-
ir til undirbúnings undir hina þýðingar-
miklustöðu, hjónabandið og búskapinn.
þ>að væri nú mikið æskilegt að lög-
gjöf vorri þokaði áfram til fullkomnun-
ar í þessa átt, en það er ekki einhlitt
þó lög sjeu til, sem gjöra foreldrum og
hússbændum, prestum og hreppsnefnd-
um það að skyldu, að sjá um sæmilegt
uppeldi barna og unglinga og að þeim
sje kennt bæði bóklega og verklega
það sem til þess útheimtist að þeir geti
orðið nýtir menn i kristilegu og borg-
aralegu fjelagi, löggjöfin og landsstjórn-
in verða líka að reyna til að sjá um,
að það sje mögulegt fyrir foreldra og
hússbændur, presta og hreppsnefndir
að framfylgja slíkum lagaákvörðunum.
Lög þau, sem ekki er mögulegt að
framfylgja, eru í sjálfu sjer ósanngjörn
og verða því jafnan bæði vanvirt og
vanrækt og eru í sjálfu sjer verri en
engin lög, því að vanvirða og van-
rækja lög er tilefni til hinnar stærstu
siðaspillingar hjá hverri þjóð.
Tökum dæmi af hinum nýju fræðslu-
lögum vorum, eptir þeim á prestur og
sóknarnefnd að grenzlast eptir því,
hvort fræðslu barna og unglinga sje
löglega framfylgt á hverju heimili, og
sje það ekki, þá sjálfsagt að áminna
hlutaðeigendur; ef þær áminningar ekki
duga, skal hreppsnefndin taka ungling-
ana jafnvel með valdi frá foreldrum og
húsbændum og útvega þeim góða
kennslustaði, kostnaðinn til þessa má
taka lögtaki hjá megandi foreldrum og
húsbændum, meðgjöfina með sveitar-
börnum skal greiða af sveitarsjóði. —
Setjum svo, að 2/3 hlutir unglinga í ein-
hverjum hrepp væru vanræktir í þessu
tilliti og að hlutaðeigendur skipuðust
ekkert til batnaðar við neinar áminn-
ingar annaðhvort af getuleysi eða hirðu-
leysi — þeir fáu, sem ekki þættu átelj-
anlegir fyrir vanrækt á fræðslu þeirra
unglinga, sem þeir ættu um að sjá,
mundu fæstir hvorki geta nje vilja taka
unglinga til kennslu, enda er engin
lagaheimild til að þröngva neinum til
þess. — þ>að vantar því auðsjáanlega,
að til sjeu, að tilhlutun hins opinbera,
kennslustaðir, þar sem unglingar geti
fengið lögboðna fræðslu fyrir sann-
gjarna borgun, þá fyrst væri mögulegt
fyrir presta og hreppsnefndir að fram-
fylgja fyrirmælum fræðslulaganna.
f>ó það væri nú enn fremur gjört að
lagaskyldu að sjá um nokkra verklega
menntun unglinganna i algengri bú-
vinnu eins og áður er á vikið, að æski-
legt væri, þá yrði þeirri löggjöf ekki
heldur framfylgt til hlítar, nema það
opinbera sjái um, að til sjeu atvinnu-
staðir, sem skyldir sjeu til að taka ámóti
unglingum á vissum aldri til að kenna
þeim reglulega algenga búnaðarvinnu.
Við þetta eru nú hinar menntuðu
nágrannaþjóðir vorar að kannast æ bet-
ur og betur, því ár frá ári eru þær að
fjölga meir og meir alþýðuskólum þeim,
hvar læra megi meir eða minna af
þeirri bóklegu menntun, sem alþýða
manna má ekki án vera. Allt af eru
þær að fjölga vinnuhúsum, atvinnubú-
um og búnaðarskólum, þar sem menn
eigi kost á að læra meira eða minna
af hinu verklega.
J>ó að hjá öðrum þjóðum slíkar
stofnanir sjeu margbreyttar og þannig
lagaðar, að beinast liggi við að læra
nokkuð sjerstakt á hverri stofnun fyrir
sig, ýmist bóklega eða verklega, þá
er það sannfæring mln, að vjer íslend-
ingar verðum samkvæmt vorum efna-
hag og ýmsum þjóðernisháttum, að
læra þá íþrótt að sameina sem flest
og sem bezt bæði bóklega og verklega
alþýðumenntun á sem fæstum stofnun-
um. Slík sameiningarstefna í allri
þjóðmenntun til þjóðmenningar virðist
vera mark og mið hinnar mestu fram-
faraþjóðar heimsins, Vesturheimsmanna;
þessi sameiginlega menntun f hinu
bóklega og verklega er líka frá alda
öðli þjóðleg hjá oss. Vjer höfum ekki
haft neina alþýðuskóla nema hin sjer-
staklegu heimili í hverri sveit um land
allt, það eina, sem flestir unglingar
hafa lært bæði bóklega og verklega,
hafa þeir orðið að læra í þessum skól-
um, þetta hafa verið þær einu uppeld-
isstofnanir fyrir svo að segja alla
unglinga á landinu. f>að er eðlilegt,
að þessar mörgu uppeldis- og fræðslu-
stofnanir á hinum mörgu heimilum
hafi verið næsta ólíkar og misgóðar,
enda hefir líka uppeldi unglinganna
verið næsta misjafnt. Á flestum öldum
hafa verið til einstök framúrskarandi
fyrirmyndarheimili að reglusemi, ráð-
deild og stjórnsemi, og á þeim heimil-
um hafa margir unglingar fengið ágætt
uppeldi og góða tilsögn bæði í bók-
námi og vinnubrögðum, sem siðan hafa
orðið dugandi menn í stöðu sinni, en
eins og eðlilegt er, hafa slík heimili
ætíð verið allt of fá, og það virðist
máske eins og þeim hafi því miður á
seinni árum heldur verið að fækka en
fjölga, og er það líklega eðlileg af-
leiðing þess sjálfræðisanda, sem allt af
hefir verið að fara í vöxt. Reglusemi
sú og stjórnsemi, sem á fyrri öldum
átti sjer stað á hinum einstöku hefðar-
heimilum, mundi nú á dögum verða af
sumum álitin nokkurskonar harðstjórn,
Hinir beztu og skynsömustu búhöldar
fyrri alda innrættu börnum sínum,
fósturbörnum og hjúum þann sannleika:
sá, sem aldrei lærir að hlýða, lærir
aldrei að stjórna, sá, sem aldrei er
reglusamur sjálfur, getur aldrei kennt
öðrum reglusemi; þá voru líka lög
þau, er einkum snertu daglega hátt-
semi manna, í heiðri höfð; það var á-
litið eins og sjálfsagt, að hinir undir-
gefnu kynnu lög þessi ekki síður en
hinir yfirboðnu, allt eins og tíu laga-
boðorðin, t. a. m. helgidaga fororðn-
ingin og húsaga fororðningin voru á
sumum regluheimilum lesnar í heyranda
hljóði á hverju sunnudagskveldi alltár-
ið — svo var það í Njarðvík ytri hjá
hinum nafnfræga búhöldi og reglu-
manni Jóni sál. Sighvatssyni og fleirum.
þ>egar menn lesa hið ágæta rit Atla
eptir síra Björn sál. Halldórsson, sjá
menn, hvað hann leggur ríkt á við Atla
bóndaefni, að kynna sjer sem bezt hin-
ar helztu löggjafir er snertu daglega
breytni manna, og hin tíðustu viðskipti
allra stjetta í landinu.
þ>egar menn án hlutdrægni bera sam-
an liðnar aldir og núlægan tíma, þá
verða menn að játa að hver öld hefir
sína kosti og ókosti, mörgu hefir þok-
að áfram til framfara og fullkomnunar,
en sumu góðu hefir líka verið gleymt
og glatað í tímans straumi. — J>að er
ekki svo auðgjört fyrir þjóðirnar að
reyna og prófa alla hluti þannig, að
þær ávallt haldi hinu góða en yfirgefi
hið ófullkomna, en þetta á þó að vera
þjóðanna mark og mið. þ>ó vjer sökn-
um einstöku aðalkosta fyrri alda, þá
ætla jeg þó, að þjóð vor sje betur bú-
in undir sannarlega fram för og þjóð-
menningu nú heldur en fyrir hundrað
árum síðan, ef hyggilega væri að farið.
Einhver hin bezta og þjóðlegasta byr-
jun til almennra framfara og þjóðmenn-
ingar mundi það, ef löggjöfin og lands-
stjórnin stuðluðu til þess að koma á
fót einstökum fieiri eða færri fyrirmynd-