Ísafold - 20.11.1882, Blaðsíða 2
106
3. hafi harin hesta eða kýr í landar-
eigninni, borgi hann plássbóndanum
fyrir hvort um sig . . . í beitartoll, og
þar að auki, að réttu hlutfalli við aðra,
sem i plássinu eru og hross eða kind-
ur eiga, kostnað þann, sem plássbónd-
inn hefir fyrir að láta vaka á nóttunni
og á daginn verja túnið fyrir ágangi
af skepnum þeim, er þeir kunna að
hafa undir hendi, og skal goldið eptir
eitt hross sem tvær kindur. Engan
ársins tíma má hann láta hross eða
aðrar skepnur sínar ganga á túninu eða
í landareigninni fyrir utan ..gil.
4. Má hann hvorki mó verka, rista
torf eða strengi eða stinga hnaus, og
því síður byggja hjall, hest- fjárhús eða
nokkuð annað, án leyfis plássbónda, eða
annarsstaðar en hann leyfir..
5. Auk útróðrarmanna má hann enga
manneskju taka til dvalar í búðinni viku
lengur, án leyfis plásshónda, og gjörist
honum að skyldu að innistanda fyrir
. . . króna gjaldi eptir liverja persónu,
sem honum er leyft að hafa til veru
í búðinni, auk eigin fólks síns, fram
yfir ákveðinn tíma.
6. Skyldur skal hann til að vinna að
flutningum úr skipi í land, eða frá landi
á skip hjer á höfninni, hve nær sem
hann er til þess kallaður af verzlunar-
stjóranum í ... .2 og lögleg forföll
ekki banna, fyrir það dagkaup, sem þá
er algengt manna á milli, þó má kaup-
ið ekki yfirstíga . ... á dag, að und-
antekinni þeirri viðbót, sem þeir er
vaða við flutningsskipin eru vanir að fá.
7. Að öðru leyti skal hann skyldur
að sýna plássbóndanum alla þátilhliðr-
unarsemi og viðfeldni, sem plássbónd-
inn í stöðu sinni gegn honum hefir
heimtun á. Sömuleiðis er í ábyrgð
hans, að útróðrarmenn þeir, sem hann
tekur til húsrúms, hegði sjer í orði og
verki gegn plássbóndanum, eins og
siðuðum mönnum sæmir, að öðrum kosti
hefir hann ekki rjett til að halda þá.
8. Svo lengi sem áðurnefndur ....
heldur framanskrifaða skilmála, hefir
hann rjett til að halda búðinni til íbúð-
ar, en sje út af þeim brugðið hefir
plássbóndinn rjett til að segja hon-
um upp á hvaða ársins tíma sem er,
til burtfarar í næstu fardögum eptir að
uppsögnin er honum birt. Vilji leiguliði
ekki hafa búðina lengur til leigu, skal
hann hafa sagt upp innan 20. dags des-
embermánaðar“.
Vjer teljum sjálfsagt, að eyðublað
þetta sje ætlað til þess, að fyllast út
og þykir oss það þá vera athugavert,
að því líkir skilmálar, sem hjer eru til-
færðir, skuli vera settir upp við menn
og að menn skuli undirgangast þá.
Við 1. tölul. er ekkert sjerlegt að
athuga, því um upphæð eptirgjaldsins
verður eigi dæmt, nema það að skylda
2) Hjer er nafn á verzlunarstað einum á vestur-
landi.
menn til að gjalda eptirgjald fyrir hvert
fardagaár, áður en svó mikið sem fjórði
partur þess er liðinn;- slikt er eigi að-
eins öldungis óvanaíegt,^ heldur einnig
í alla staði óeðlilegt.
Við 2. tölul. er það athugavert, að
það getur staðið leiguliðanum á miklu,
hvar honum yrði gjört að skyldu, að
byggja upp búðina, þegar þess er þörf,
og það svo að honum mætti setja full-
komna afarkosti í því tilliti, sem hann
eigi getur komizt undan á neinn hátt
hafi hann eigi í tima sagt býli sinu
lausu.
Við 4. tölul. er það að athuga, hvernig
það er að öllu leyti komið undir geð-
þótta plássbóndans, hvort leiguliðinn
fær að byggja nokkurt skýli yfir nokkr-
ar skepnur, sem þó er gjört ráð fyrir
að hann hafi, eða taka nokkurn mó til
eldiviðar; en þess utan er það einnig
komið undir geðþótta hans, hvort leigu-
liðinn fær að rista nokkurt torf eða
stinga nokkurn hnaus nema þá með
hverjum þeim kostum, er hann kann
að setja; þetta er því ósanngjarnara
sem leiguliðinn eptir 2. tölul. er skyld-
ur að halda búðinni við að moldum á
sinn köstnað.
Eptir 5. tölulið er leiguliðinn
skyldur til, ef hann til dæmis vill lofa
ættingja sinum, að vera hjá sjer viku
lengur, að eiga það undir góðvild pláss-
bóndans og þó hann fái leyfi til þess,
þá getur hann eigi komizt hjá að gjalda
toll eptir slíka persónu.
6. töluliður tiltekur að hvernig sem
á stendur fyrir leiguliðanum, þá er
hann skyldur til að vera við uppskip-
un eða útskipun, hvenær sem hann er
kallaður; hann má þannig varla fara
ferð frá heimili sínu, þegar búast má
við að um slíka vinnu sje að ræða;
og hann getur aldrei á þeim tíma byggt
upp á, að hafa ráð á sjálfum sjer, frem-
ur en verkast vill; fyrir þá daga sem
hann vinnur á hann að vísu að fá kaup,
en hvort það er nærri því eins mikið,
eins og hann gæti á sama tíma unnið
sjer inn á annan hátt fer eptir atvikum.
í 7. tölulið er það eigi ljóst, hvað
meint er með þeirri viðfeldni sem pláss-
bóndinn hefir heimtun á, og þeirri
hegðun gegn honum sem siðuðum
mönnum sæmir. Sje hjer eigi átt við
annað en þá viðfeldni og þá hegðun,
sem skylda væri til að lögum, þá er
ákvörðun þessi þýðingarlítil, en sje sú
meiningin að sýna plássbóndanum þá
auðmýkt og undirgefni, sem honum
kann að þykja tilhlýðilegt, þá er það
að bæta gráu ofan á svart. að gjöra
það að útbyggingarsök að einhver
brestur kynni að verða á því.
8, töluliður tekur að vísu fram, að
leiguliðanum er leigð búðin til fram-
búðar, en þegar leiguskilmálarnir eru
svo, að gjöra má hvenær sem vill
leiguliðanum þá afarkosti, að hann geti
eigi haldizt við, þá á leiguliði það
í raun rjettri jafnan undir góðvild lands-
drottins, hve lengi hann situr að bygg-
ingunni. Svo kemur það að leigulið-
anum má segja upp á hvaða árs tíma,
sem er; þó það eigi sje gjört fyrri en
viku fyrir fardaga, þá er leiguliði þó
skyldur að víkja burt í fardögunum.
þess er ennfremur að gæta, að leigu-
liðanum er aðeins heimiluð íbúð í búð-
inni, en eigi neitt annað er hann geti
haft sjer til atvinnu; honum er eigi
veittur rjettur til að hafa skipsuppsátur,
búa sjer til kálgarð eða rækta blett
þótt hann vildi; hann hefir eigi eptir
leiguskilmálunum kröfu til svo mikils
sem að nota stein fyirir utan búðina til
að þurka á einn þyrskling. þ>að getur
verið, að ætlazt sje til að leiguliða aum-
inginn rói á vegum plássbóndans eða
verzlunarstjórans og afhendi honum
upp í skuldaskipti þeirra afla sinn, jafn-
óðum og hann kemur upp úr sjónum, að
því leyti sem hann eigi þarf hann jafn-
skjótt í soðið.
Vjer höfum aldrei fyrri sjeð eða heyrt
getið um líka leiguskilmála; upphæð
eptirgjaldsins er eigi nefnd, en það
væri eptir öðru að hún gengi afarkost-
um næst; verið getur að leiguliðanum
í framkvæmdinni [eigi sjeu sýndir þeir
afarkostir, sem leiguskilmálarnir heim-
ila, en það er þá komið undir því hver
maðurinn er, sem hlut á að máli, og
þá væri tilgangslaust að búa þá til, ef
eigi væri haft í huga að nota þá. það
er sannarlega hryggilegt, að slíkir
leiguskilmálar sjeu settir, að leiguliðar
geti verið ofurseldir gjörræði annara
og eigi atvinnu sína og framfæri undir
geðþótta þeirra, i staðinn fyrir undir
framkvæmd og dugnaði sjálfra sín ; það
er hryggilegt að nokkur skuli fá sig
til að setja slíka skilmála og því hryggi-
legra er að nokkrir skuli þurfa að neyð-
ast til að ganga að þeim; það má
nærri því geta, hversu mjög kjarkur
þeirra og hugur á að bjarga sjer hlýt-
ur að kúgast; og það er eigi að undra
þótt tilfinning þeirra fyrir að vera
sjálfstæðir menn sljófgist innanskamms;
að þær sveitir þar sem slíkt á sjer
stað beri vott um þann eymdarskap í
andlegu og líkamlegu tiliti, sem er
eðlileg afleiðing af ánauð og kúgun,
er heldur engin furða. En því nauð-
synlegra er að allir góðir menn, sem til
kynnu að þekkja þar sem þannig stend-
ur á, leituðust við að finna ráð til að
bæta úr því, sem er undirót til svo
mikils volæðis.
Fjársala. þegar eins stendur á eins
og nú, að menn eru knúðir til svo víða
um land að lóga óvanalega miklu af
fje sínu, þá er það eigi lítils vert, hversu
mikið fje kaupmaður R. & D. Slimon
Leíth hefir keypt hjer á landi; sum-
part af því, að menn hefðu víða eigi
getað gjört sjer fullt verð úr fje sínu