Ísafold - 27.05.1885, Blaðsíða 3
91
rangurinn verður svo lítill, minni en vænta
mætti, þó á miklu sje ekki von ? Eflaust
því, að þingið hefir enga tryggingu heimtað
fyrir, að því fje, sem það veitir, sje vel og
skynsamlega varið. Einhvern tíma mun
reyndar hafa verið sett skilyrði fyrir því,
að skólar gætu orðið fjárstyrksins aðnjót-
andi, og mun aðalskilyrðið hafa verið það,
að til væri skúlahíis. En þó að þessa skil-
yrðis hefði nú ávallt verið gætt með tilliti
til úthlutunar fjárins — sem vitanlega hefir
ekki verið gert — hvað var svo unnið ? Alls
ekkert, því að það er hvergi heimtað, að
skólahúsin sjeu svo til búin og svo úr garði
gerð, að þau megi með rjettu heita skólahús,
að þau sjeu óskaðleg lífi og heilsu barn-
anna, auk heldur meira. þó að börnunum
væri skipað á hænsnatrje, þar sem svo væri
lágt til lopts, að þau yrðu að sitja hálfbog-
in, og þó að andrúmsloptið í þessum kumb-
öldum væri svo slæmt, að það legði á stutt-
um tíma grundvöll til dauðameins barn-
anna, þá er slíkt hús því ekki til fyrirstöðu,
að styrkur fáist úr landsjóði til að halda
uppi kennslu í þvf, ef hreppsnefndin vill
kalla það skólahús og veita fje úr hreppssjóði
til að láta kenna börnum þar.
jpessu verður eflaust af sumum svarað
svo, að engin hætta sje við því búin, að
börnin verði látin sitja í óhollu húsi við
nám, því að skólinn standi undir nefnd,
sem hafi umsjón með honum. En til þess
liggja ýmsar orsakir, að nefndirnar veita
opt litla tryggingu; þær eru hjer stundum
svo gott sem dómarar í sjálfs síns sök, og
hættir því til að sjást yfir einhvern smá-
gallann til að spara fje; og þar við bætist,
að nefndin er, ef til vill, ekki ávallt svo
kunnug skólamálum, að hún hafi vit á, hvað
til þess heyrir, að skólinn sje forsvaranlega
úr garði gerður, og getur því komið fyrir,
að það, sem í nefndarinnar augum eru að
eins smá-annmarkar, geti verið stórhneyxli í
augum þeirra, sem betur hafa vit á. Sje
þessi skoðun á rökum byggð, þá er auðsætt,
að nefndin veitir enga tryggingu fyrir, að
fjenu sje forsvaranlega varið, þar sem ekki
er einu sinni féngin trygging fyrir því, að
lífi og heilsu þeirra barna, sem í skólann
ganga, sje ekki stofnað í beinan voða. En
tryggingu fyrir þessu ber að heimta.
Annað aðalatriði er það, að skólarnir sjeu
skipaðir góðum kennurum. Engin skóla-
lög, engin húsakynni og engin kennsluáhöld
bæta upp ónytjungsskap kennarans; skól-
inn stendur og fellur með honum ; ber ept-
ir því góðan ávöxt, sem kennarinn er dug-
legur. J>ví er það nauðsynlegt, að sjá svo
um, þegar fje er veitt til barnakennslu eða
alþýðumenntunar yfir höfuð, að sem beztir
menn og duglegastir fáist til að kenna íyrir
það, að þeir sjeu nægilega menntaðir, gangi
að sínu ábyrgðarmikla starfi, ekki með
hangandi hendi aðeins til að fá borgunina
fyrir það, heldur með lífi og sál og með
löngun til að sjá góðan árangur. — Én til
þess að svo geti orðið, þarf að mennta þá
sem barnakennara, eða alþýðukennara.
Sú skoðun hefir komið fram í blöðunum
optar en einu sinni, að stúdentar frá latínu-
skólanum og gagnfræðaskólanum væru svo
sem sjálfkjörnir alþýðuskólakennarar og
barnakennarar. Sú skoðun getur ekki ver-
ið rjett, nema svo sje, að skólar handa em-
bættismannaefnum og gagnfræðaskólar
veiti einmitt þá þekkingu og þá hæfilegleika,
sem alþýðuskólakennarinn sjerstaklega
þarfnast til að standa vel í stöðu sinni sem
skólakennari. f>egar vjer þá lítum til þeirr-
ar þekkingar, sem latínuskólinn í Reykjavík
veitir sínum nemendum, þá er ekki vanda-
samt að sjá, að hún er nokkuð á annan veg
en sú þekking, sem alþýðuskólakennara
kæmi að beztu haldi. En hitt atriðið hefir
ekki minni þýðingu, hvern áhuga kennarinn
hefir á starfi sínu. Margur hefir með lftilli
kunnáttu en góðum vilja og miklum áhuga
komið miklu til leiðar, þar sem mikill lær-
dómur hefir einkis megnað, sakir þess að á-
hugann vantaði. Nú er það kunnugt, að í
flestum lítt menntuðum löndum er meira eða
minna djúp staðfest milli embættismanna og
alþýðu, og ekki laust við, að embættis-
mannaefni skoði sig talsvert hafin yfir sauð-
svartan almúgann, þegar á sínum fyrstu
skóla-árum; og þó að þessi heimskulegi hroka-
andihverfi hjá mörgummeð vaxandi mennt-
un, þá vill opt eima eptir af honum, jafn-
vel fram yfir stúdentsárið. Og það er varla
ástæða til að halda, að okkar skóli handa
embættÍ8mannaefnum geri svo algerða und-
antekningu undan aðalreglunni, að vjerein-
mitt frá honum getum átt von á hentugum
barnakennurum, að hann fremur öllum öðr-
um klassiskum skólum veki og glæði þá hæfi-
legleika nemandans, sem honum eru nauð-
synlegir til þess, að skilja rjett stöðu sína
sem alþýðukennari og þá ábyrgð, sem henni
fylgir. Sama má eflaust segja um gagn-
fræðaskólann.
En ættu stúdentar frá þessum skólum
kost á að mennta sig sem kennara, ganga á
kennaraskóla, þó að ekki væri nema einn
vetrartíma, þá gætu þeir orðið miklum mun
hæfari til þess starfs; en eins og þeir gerast
almennt, þegar þeir »útskrifast«, verður það
ekki af þeim heimtað.
þegar vjer hugsum um, hverjar kröfur
aðrar þjóðir gera til sinnar kennarastjettar,
og hverjar kröfur að sjálfsögðu verður að
gera til hennar, þá er eðlilegt, að vjer spyrj-
um: Hvað útheimtist nú til þess að vera
barnakennari á íslandi ? En þegar maður
svo hugsar til sumra þeirra, sem verið hafa
barnakennarar, þá veit jeg eiginlega ekki
hverju á að svara. Nefndin á að ráða kenn-
ann, og hún má heimta af honum svo mikið
eða lítið sem hún vill. Hæfilegleikar kenn-
arans sýnast sjaldnar vera ágreiningsatriði,
heldur hitt, hvað maðurinn vill gera það
fyrir lítið. Nefndin vill auðvitað sameina
það tvennt, sem allajafna er torsótt, að fá
þann bezta og ódýrasta. það er freisting
fyrir nefndina að ráða hinn ódýra, og hún
gerir það ef til vill í þeirri von, að hann
muni þó duga, að minnsta kosti vera betri en
enginn. En það er aðgætandi, að hann
getur verið verri en enginn, og því fje, sem
honum er goldið, ver varið, heldur en ef því
hefði verið kastað bara beinlínis í sjóinn.
Mönnum þykir, sem vonlegt er, ekki mikil
heill eða framfarir standa af presti, sem
fyrir óreglu sakir eða ónytjungskapar lætur
illa gerð eða ógerð embættisverk sín, og ef-
laust er betri enginn prestur en slíkur. En
þetta gildir eigi síður um skólakennarann.
Menn þurfa ekki að fara í kirkju og geta
opt kotnizt hjá að hneixlast á prestinum,
en unglingarnir eru neyddir til að hafa dag-
lega umgengni við skólakennarann, hversu
mikið eitur sem það kann að vera fyrir
þeirra ungu sálir.
|>ar á móti er beztur grundvöllur lagður
undir alþýðumenntunina og hin bezta trygg-
ing fengin fyrir góðum árangri með þvf að
útvega skólunum sem bezta kennara; en þó
að barnaskóli, eða ungmennaskóli, eða al-
þýðuskóli verði reistur á annari hvorri þúfu
á landinu, þá er alþýðumenntuninni ekki
borgnara, ef kennararnir eru ónýtir. það
verður ekki síður nauðsynlegt hjer á landi
en annarstaðar, að kennarastjettin verði
sem traustust, þar sem svo verulegur örðug-
leiki er á að hafa stöðugt og nákvæmt eptir-
lit með skólunum sakir strjálbýlisins, og
menn verða því að geta treyst kennaranum
sem bezt. En engurn manni getur komið
til hugar, að láta skóla, sem njóta styrks af
landsjóði, með öllu eptirlitslausa af hálfu
hins opinbera, hversu dugandi sem kenn-
arastjettin væri.
En nú er þó svo, að ekkert er gert af
hdlfu hins opinbera til að tryggja skólunum
góða kennslukrapta, og ekkert eptirlit boðið
að hafa með skólunum, sem nokkur trygging
sé í.
Er það þá hyggilegt eða jafnvel forsvar-
anlegt af þinginu, að veita fje þannig út í
bláinn, þó að í smáskömmtum sje? Engum
skynsömum manni dettur í hug, að það
með þessu káki þvoi höndur sínar. |>að
þarf að gera miklu meira; það þarf að
taka þetta velferðarmál landsins frá rótum,