Ísafold - 04.09.1885, Blaðsíða 2

154
orði, en með því að jeg hefi enn nokkuð nýtt
þessu máli -viðvikjandi, og mjer er ekki svo
ógeðfélt, að eiga nokkurt samtal viö K. K.
um þetta efni, þar sem hann fer þess á leit,
þá skal jeg fara hjer um nokkrum orðum.
það skiptir mjög í tvö horn um skoðanir
K. K. og mín um Njálu; honum verður það
þegar fyrir, að hlaupa í ritara sögunnar>
þegar hann ekki skilur orð hans i sambandi
við sögústaðina, og gefur í skyn, að hann
hafi eigi þekkt þá, þ. e. ekki vitað sjálfur,
hvað hann var að tala um. Jeg þar á móti
held, að þau missmíði, sem kunna að finn-
ast á Njálu og vorum góðu sögum, sjeu
meira að kenna þeim mikla fjölda af afskript-
um, sem teknar hafa verið síðar, heldur en
þeim upprunalegu söguriturum, sem sett háfa
saman söguna, og að menn hafi ekki ritað
sögu um þá staði, sem þeir ekki þekktu; þetta
liggur lika í augum uppi; slíkt hefði ella orð-
ið hlægilegt hjá þeim, sem betur þekktu, og
þeirhefðuþá enda gjört þarvið athugasemd-
ir eða leiðrjett það; það hefir sjaldan orðið
til frambúðar, að gefa sig í að tala mikið
um þá staði, sem maður hefir óljósa kynn-
ingu af. En hjer er ekki um nein slík mis-
smíði að ræða á þessum stað í Njálu; hjer
er svo vel sagt frá, sem bezt má vera, sem
enn skal sýnt. Mjer sýnist, að K. K. hafi
heldur snemma hlakkað yfir þessu, og að
hann hafi verið heldur bráður á sjer að leggja
dóma á ýmsa staði í Njálu, sem sýna má,
því málsgögn eru ekki enn öll fram kornin.
Almenningur hjer á landi hefir gott vit á
sögum vorum og er þeim nærri sem samvax-
inn, og hvert hjerað á svo að segja sína
sögu; almenningi kemur því illa, þegar ménn
eru með þarfiausar rengingar á sögum vor-
um, sem ekki eru á rökum byggðar. Mönn-
um er og nokkuð kunuugt um rannsóknir
K. K. hjer á landi, og á hverju þær eru
mest byggðar, en hjer er ekki staður að tala
um það.
K. K. grlpur til þess í vandræðum, að
reyna að hjálpa sjer með því, sem konfer-
enzráð M. Stephensen segir um rit síra Sæ-
mundar Hólms um Skaptáreldinn, en þetta
hefði verið bezt að láta liggja á milli hluta,
því þau orð koma þessu máli alls ekkert við.
f>etta er því eins og vjer segjum, »að anza
tryppunum fram á dal«. M. Stephensen
minnist ekki með einu orði á kort síra Sæ-
mundar, en það eru þau, sem hjer eru að-
alumtalsefnið, en ekki ritið; það er viður-
kennt, að S.H. var góður teiknari, og einn
sá bezti sinnar tíðar af Islendingum. Oðru-
vísi minnist þjóðskáldið Bjarni amtmaður
Thorarénsen síra Sæm., heldur en K. K.
sýnist vilja gjöra; hann afsakar sig þó, og
segist ekki vilja höggva of nærri honum; en
skyldi K. K. með þessari aðferð sinni ekki
höggva svona óbeinlínis heldur nærri þeim
mikla fræðimanni dr. Finni biskupi, þar sem
S. H. segir í riti sínu bla. 40, að dr. Finn-
ur hafi nákvœmlega leiðrjett og eptirlitið kort
sitt árið 1771, sjá ísaf. XII 19, bls. 75; það
berast þá eiginlega böndin að Finni biskupi
um þær stórkostlegu örnefna-vitleysur, sem
K. K. langar svo mikið til, að sjeu á korti
S.M. Hefði ’pað verið ósannindi, að F. bisk.
hefði leiðrjett kortið, en sjeð þó á því stór-
kostlegar örnefna-vitleysur, inyndi hann
sannarlega ekki hafa látið það óátalið; F.
biskup var miklu skarpskyggnari maður og
ærukærri um verk sín, heldur en svo, og gat
sjálfur leiðrjett, ef þörf var á (hann andað-
ist, sem kunnugt er, ekki fyr en 1789), eða
þá hann gat látið son sinn, Hannes biskup,
gjöra það. Langlíklegast er, að S. H. hafi
gjört kort sitt að ráði Finns biskups, því lík-
legt er að allir, sem til hans gátu náð hafi
leitað hans aðstoðar, þegar um eitthvert
vandasamt verk var að gjöra. En hvernig
sem þetta er, þá hefir Finnur biskup eptir-
litið kort S. M. og þá er nóg. Vitnisburður
Árna Magnússonar er hjer alveg þýðingar-
laus, því hvort sá mikli vatnafláki, sem ligg-
ur þann óraveg norður á öræfum og fyrir
norðan Tungnaá, hjet Fiskivötn, gjörir ekk-
ert til. |>ar fyrir gátu vötnin norðvestan
undir Bláfjalli heitið Fiskivötn, éins og svo
mörg vötn önnur heita víða hjer á landi, sem
kunnugt er. En nú er hjer allt öðru máli
að gegna; aðalnafn þessara vatna norður á
öræfum var aldrei Fiskivötn, heldur Veiði-
vötn; jeg vona, að jeg bráðum geti sýnt K.
K. vottorð margra kunnugra manna um, að
þannig hafi það verið fyrir nokkrum manns-
öldrum. þar að auki skal jeg enn taka það
fram, að jeg hefi í höndum 6 manna dóm
frá 1476 um Landmannaafrjett; þar sverja
2 menn eið um, hvað þeir mundu lengst og
til vis8u; hjer eru vötn þessi kölluð Veiði-
vötn, og það er auðsætt, að það rjetta nafn
vatnanna muni vera nefnt í dómi, sjá ísaf.
XII 19, bls. 76. K. K. er ráðalaus með
þetta, og hefir því um það »svigurmæli«; hann
segir nefnil., að jeg »þykist« geta leitt rök að
því, að þau hafi heitið Yeiðivötn; jeg bið K.
K. að hafa ofurlitla þolinmæði, því jeg get
ekki látið prenta dóminn sökum rúmleysis í
blaðinu í þetta sinn, en hann mun fá að sjá
hann síðar.
Nú komum við þá loksins að aðalefni þessa
máls. Síðan jeg skrifaði greinina í Isafold,
eru enn fundin tvö kort í handritasafni Stein-
gríms biskups; ekki sjest eptir hvern þau
eru. A báðum þessum kortum eru Fiski-
vötnin með nöfnunum við, líkt og á kortum
S. H., þ. e. undir Bláfjalli; þessi kort sýn-
ast ekki bæði að vera eptir sama mann, því
fyrir utan ýmislegt, sem á það béndir, þá er
lögun vatnanna á öðru kortinu mismunandi;
þar eru vötnin sýnd 3 saman og smávötn
hjá mjög lítil. Að öðru leyti legg jeg ekki
svo mikla áherzlu á lögun vatnanna, því til
þess smásmuglega verður ekki ætlazt á
neinum þess konar kortum, en höfuðþýðing-
in liggur í því, hvar viitnin liggja, því það
er hjer aðalatriðið, eu K. K. sýnist gjöra það
mótsetta, nl. til að reyna að hjálpa sjer með
því. En hjer er fram kominn enn annar
þegjandi vottur, sem lítið hirðir um þrætni
manna. Síra Páll Pálsson, prestur að f>ing-
múla, hefir gefið mjer skýrslu um þetta;
hanu er allra manna kunnugasturFjallabaks-
veginum — hefir farið hann 23 sinnum —;
hann er og fæddur og uppalinn í Skaptár-
tungu, og hefir verið þar prestur á næstu
brauðum fram undir fimmtugt. Síra Páll,
sem er skarpur maður og gréindur, segir, að
á sljettunum fyrir norðan Svartanúp sjeu.
miklar og margar fornar götur, og að þessi
vegur hafi legið upp porvaldstungur og vest-
an við Tólfahringa, og þaðan beygt vestur
hjá Bláfjalli; hann segir og, að vestan til á
Mælifellssandi sjeu hraunklappir og þar
miklar götur í klöppunum, sein vottur þess,
að þar hafi verið fjölfarið; þær liggja nærri
í stefnu vestur frá Bláfjalli, og stefna svo
sunnanvert við Markarfljót niður til f>órs-
merkur. Síra Páll er mjer og samdóma í því,/
að Flosi hafi riðið út Síðuheiðar frá Kirkju-
bæ (»á fjall« sem sagan segir) ogyfir Skaptá
þar upp frá, því það varð vel komizt fyrir
Skaptárgljúfrunum, sem síra Páll segir, að
ekki næðu svo langt niður, og þá hefir Flosi
riðið upp með Skaptá að vestan; þar koma
þessar fornu götur, og þá fyrir norðan Blá-
fjall. Flosi hefir þá riðið fyrir vestan Fiski-
vötnin í orðsins rjetta skilningi, því þau eru
norðvestan undir Bláfjalli, sem áður ermarg-
sagt og að vitni fjögurra korta. Síðan ligg-1
ur þessi leið upp með syðri Ófœru fyrir norð-
an og vestan Svartahnúksfjöll, og fyrir of-
an (norðan) Meyjarstrút, og þá á þannforna ,
hraunklappaveg á Mælifellssaudi, sem fyr
segir (sjá hið stóra kort Islands eptir Björn
Gunnlaugssou). Síra Páll segir, að þessi
forni vegur sje miklu sljettari og greiðfær-
ari, heldur en þær syðri leiðir, sem nú eru
vanalega farnar, upp frá Ljótarstöðum, eða
hin frá Búlandi; þar sjeu bæði hálsar og
skurðir. Hjer er og annar kostur við þenn-
an forna veg: þá er maður laus við bæði
þau miklu vatnsföll Tungufljót og Hólmsá,
því þá er farið fyrir upptök þeirra. það er
auðsjeð, að ritari Njálu hefir verið þessari
leið mjög kunnugur, því hann lýsir henni
aptur síðar í sögunni. þegar Sigfússynir riðu
austur Fjallabaksveg og Kári ogBjörn sátu
fyrir þeim við Skaptá í nesinu, og hleyptu
þar loksins út á ána, sogir sagan: »riðu of-