Ísafold - 22.01.1890, Blaðsíða 2

a«
þekking, rökstudd á allar lundir, verði jafn-
algeng eins og þau sannindi, er hverjum
manni eru álitin nauðsynlegust; en til slíkra
hluta eru blöð og tímarit einkar-vel fallin.
í>ingmanna-leiðir.
Hinn »vani ferðamaður« í síðasta bl. hefir
villt ókunnuga hraparlega með dagleiðareikn-
ingi sínum sumstaðar. Hann hefir gert
dagleiðirnar úr Múlasýslum til Eeykjavíkur
sennilegar fyrir syðri helming leiðarinnar,
nær Reykjavík, —en þann hlutann þekkja
miklu fleiri en hinn eystra;— en til dæmis
um það, hve háskalega hann villist á eystri
dagleiðunum, þótt hann þykist hafa farið alla
þá leið og vera kunnugur víðast um land, er
nóg að nefna það, að hann gjörir eina dag-
leið frá Ketilsstöðum eða Seyðisfirði og suður
að Lónsheiði, þótt það eptir samhljóða vitn-
isburði áreiðanlega kunnugra manna sjeu
fullkomnar 2 dagleiðir frá Ketilssöðum suður
undir Lónsheiði, og jafnvel 2J dagleið af
Seyðisfirði og suður undír Lónsheiði. Sum-
ar aðrar dagleiðir eru og býsna langar hjá
»ferðarnanninum«.
f>að mun mega fullyrða, að minna en 12
dagleiðir sje engin nærgætni að ætla þing-
mönnum úr Múlasýslum til Reykjavíkur, en
14 daga til þingferðarinnar með ofanálags-
dögunum, til þess að búa sig af stað heitnan
og koma frá sjer hestum o. s. frv., þegar til
Reykjavíkur kemur—, eins og talað var um
hjer í blaðinu fyrir skemmstu. f>ar var líka
tekið fram, að þó að unglingar, t. d. skóla-
piltar, gætu farið einhesta svona langa ferð,
og þó með því að verða ef til vill í vandræð-
um, ef eitthvað bæri út af, þá leggur enginn
fulltíða maður í aðra eins langferð öðru vísi
en með 2 til reiðar, ef hann ætlar sjer að
halda sæmilega áfram og vera ekki upp á
aðra kominn á leiðinni með fararskjóta. Stoð-
ar því ekki að vitna í það, þótt sá og sá
maður hafi farið það og það einhesta. f>ing-
menn þurfa að vera komnir alla leið í ein-
daga, og verða því að vera svo útbúnir í
ferðina, að þeir sjeu vissir um að geta það
þess vegna. Enda er ósamboðið virðingu
þjóðarinnar, að ætla þingmönnum að ferðast
eins og húsgangar. f>eir verða að geta ferð-
ast eins og tízka er að beldri menn ferðist
hjer um land, með fylgdarmanni og nægum
reiðskjótum.
f>að er ekki vanþörf á, eptir því
sem þessi »ferðamaður« kemur fram, að
ítreka það hjer, að tilgangur ísaf. með því
að stinga upp á fastákveðnu þingfararkaupi,
er ekki sá, að færa niður ferðakostnaðinn
yfirleitt, hjá öllum eða flestum þingmönnum,
heldur hinn, að jafna hann, gjöra hann fastá-
kveðinn eptir jafnaðarlegum reglum, og skjóta
þar með auðvitað loku fyrir, að einstakir
þingmenn geti, ef þeim býður svo við að
horfa, skrúfað hann gegndarlaust upp. Auk
þess að lögákveðið þingfararkaup firrir
þingmenn vítum og sýtingsiegum eptirtölum
af almennings hálfu eptir hvert þing, ef mis-
fellur þykja vera á reikningunum.
„ÚtQjörðarkostnaður og útróðrarmenn.“
„Ekki er nema hálfsögð sagan þegar
einn segir.“
í ioi. nr. þessa blaðs stendur grein
frá „Útvegsbónda11 um „útgjörðarkostnað
og útróðrarmenn“. en af því mjer finnst
hann ekki líta nema á aðra hlið málsins,
þá viljeg fara um hana nokkrum orðum.
f»ó reikningur útvegsbóndans sýni, áð
útgjörðarmenn hafi oréið fyrir allmiklum
balía í sumum árum, þá mun mega með
sanni segja, að útróðrarmenn hafi orðið
fyrir hinu sama; því fiskileysið kemur
jafnt yfir þá báða. Reynslan sýnir, að
hvorugur getur án annars verið, og báðir
hafa sömu mannrjettindi, og er því ekki
skynsamlegt fyrir útvegsmenn að þröngva
mjög" kostum útróðramanna, því búastmá
þá við, að þeir reyni að gjalda i likum
mæli. Auk þess hafa útgjörðarmennirnir
sjálfir boðið þessi vildarkjör, sem útvegs-
bóndinn kallar svo, og getur verið eins
óheppilegt fyrir þá, að hætta við þau,
eins og að koma þeim á.
Ennfremur nefnir „Útvegsb.“ ýmshlunn-
indi, sem hann segir, að vant sje að veita
hásetum, en sem ekki mun hafa hlotn-
azt nema mest einum eða tveimur í veiði-
stöðu, sem sakir sjerstakra hæfileika og
atorku hafa dugað húsbóndanum betur
en aðrir.
/ Útvegsb. segir, að vant sje, að leggja
básetum til harðæti ókeypis. Jeg þekki
það ekki sem almenna reglu, og borgun
fvrir þjónustu og söðningu mun fullnæg
vera, enda er hvorttveggja opt alls ekki
svo af hendi leyst, að það geti selzt fullu
verði.
Reikningur „Útvegsb.“ á kaffinu er svo
hár. að engu tali tekur; nemur það */4 á
kaffinu, og nærri helmingi á exportkaff-
inu, og það því fremur sem kaffið drýg-
ist við að hita banda mörgum i fjelagi;
og mjólkinni held jeg sje óhættað sleppa
úr reikningnum víðast hvar.
f Hvað beituhlut snertir, mun víðast venja,
áð hásetar leggi sjer til grásleppunet, og
borga þó 2 krónur fyrir síld, sje henni
beitt til muna. Hrognkelsanetateinarnir
að minnsta kosti eru ekki ónýtir eptir
eina vertíð og svo hefir neteigandinn
talsverðan arð af hrognkelsunum sjálfum
og eins þegar það kemur fyrir, að hnýsa
eða kópur slæðist í netin.
Reikningur „Útvegsb.“ er líka að því
leyti ófullkominri og einhliða, að hann
gjörir að eins ráð fyrir litlum afia, en
tekur ekki þau ár til greina, þegar út-
gjörðarmaðurinn hefir bersýnilegan hag af
útgerðinni, Líka mætti minnast á helm-
ingaskiptin og gæta þess, hvort útgerð-
mennirnir hefðu halla af þeim.
En fyrst „Útvegsb.11 finnst útgerðar-
menn verða fyrir svona feikna miklum
halla í viðskiptum við háseta, því sting-
ur hann þá ekki upp á því, að öll skips-
höfnin legði til það, sem þarftil skipsins,
til þess að tjónið verði ekki eins tilfinn-
anlegt þegar illa tekst til, ef það skiptist
á marga? jbetta hefir líka verið tízka I
mörgum sjóplássum til þessa, t, d. bæði
fyrir norðan og vestan. Hitt mun miður
ráðið, að þröngva mjög kostum háseta;
því hætt er við að þeúr reyni þá að gjalda
líku líkt eptir megni. J.íka geta verið
agnúar á, að útvegsbændur hafi alla sína
heimamenn á sama skipi, þegar skiptapi
verður; því þá verður heimilið forstöðu-
laust eptir, eins og stundum hefir borið
við. Og að minnka sjávarútveginn lýsir
frá sjónarmiði sjómanna svo miklu úr-
ræðaleysi og vesaldóm, að vonandi er, að
„Útvegsb.11 hugsi sig vel um og gæti
betur að kröfum tímans áður en hann
ráðleggur slíkt í annað sinn.
Útrnðrarmaður.
íslensk rjettritun.
Andsvar til hr. ifirk. H. Kr. Friðnkssonar
Irá
Birni M. Olsen.
Sakir veikinda hefur það dregist firir mjer
að^ svara greinum herra H. Tír. Friðrikssonar
í ísafold XVI. árg. 97.—98. tölubl. Annars
eru þessar greinir varla svara verðar. þær
eru í stuttu máli ekki annað enn eintómar
málaflutningsmannaflækjur, ósamboðnar slík-
urn vísindamanni, sem ifirkennarinn er.
Ifirkennarinn getur ekki borið á móti því,
að Rask hatí venð á þeirri skoðun, að fram-
burðurinn eigi að vera œðsta regla stafsetn-
ingarinnar. Enn hann reinir að breiða ifir
þetta með því að tilfæra langan útdrátt úr
rjettritunarfræði Rasks, sem snertir einstök
atriði í danskri rjettritun og ekkert kemur
þessu máli við, nema ef hann á að sína, að
Rask hafi viljað taka fleira til greina við
stafsetning enn framburðinn einn. Enn það
var óþarfi að sína fram á þetta, því að þessu
hef jeg hvergi neitað, enda leiðir það af
sjálfu sjer, þegar framburðurirm er œðsta
reglan, að hún getur ekki verið hin eina.
Jeg hef líka tekið það fram víða bæði í firir-
lestri mínum og í hinu firra svari mínu til
ifirkennarans, að jeg ekki álíti það hagfelt
að svo stöddu, að gera frarnburðinn að einka-
reglu stafsetningarinnar, heldur verði líka að
taka tillit til vanans, og af því erþað sprott-
ið, að jeg vil ekki fara lengra að sinr.i í staf-
setningarbreitingum, enn að sleppa y, ý og z,
Hitt finst mjer vera hjegómi, að taka nokk-
urt tillit til upprunans, því að skriftin er
ekki til þess að gefa mönnum færi á að'sína
lærdóm sinn eða vanþekking um uppruna orð-
arina, heldur er tilgangur hennar að eins sá,
að gera öðrum mönnum skiljanlegar hugsan-
ir sínar með sínilegnm táknum hins heirilega
hljóðs eða máls. Annars hefur ifirkennarinn
ekki æfinlega virt framburðinn eins lítils nje
upprunann eins mikils, eins og hann gerir
nú. I Rjettritunarreglum sínum á 35. bls.
viðurkennir hann, að sú regla að rita öll orð
eftir framburði «sje í sjálfu sjer rjettusU, og
að það «að rita alt eftir wpvruna virðist enn
síður geta átt sjer stað». Mjer er óskiljan-
legt, hvernig sá maður, sem hefur sagt þetta,
getur tekið því óstint, þó að stungið sje upp
á hóflegum rjettritunarbreitingum í fram-
burðaráttina.
Ifirkennarinn vitnar enn fremur til «Lestr-
arkvers» Rasks því til sönnunar, að hann
mundi ekki hafa verið því samþikkur að
sleppa y, ý og z. Jeg hef hvergi sagt, að
Rask hafi viljað sleppa þessum stöfum. Jeg
veit vel, að Rask vildi hafa alla þessa stafi í
stafrofinu, og meira að segja: það var hann,
sem vakti z upp aftur eftir hjer urn bil
tveggja alda svefn, því að í ritum frá 17. og
18. öld kemur hún varla firir nema í útlend-
um orðum; það var hann, sem bjó til regl-
una um það, hvar z skuli skrifa, þá reglu,
sem ifirkennarinn og flestir aðrir nú filgja, og
er hún þó ekki samkvæm þeirri reglu, sem
gömul handrit filgja, að því er snertir þenn-
an staf. jjað er því ekki rjett, sem ifirkenn-
arinn segir, að ritvenjan sje gömul, að því
er til z kemur. Hún er ekki eldri enn frá
Rask. Enn þó að Rask hafi viljað halda
öllum þessum stöfum, þá er það engin á-
stæða firir oss, svo framarlega sem þeir ann-
ars eru skaðlegir og óþarfir í stafrofinu, eins
og jeg hef sínt. Um rjettritun Rasks get jeg
vitnað til orða ifirkennara H. Kr. Friðriks-
sonar í formála Islenskra rjettritunarreglna
(V. bls): «j?ó virðist sá galli á þeim (o:
Rasks) reglum, að hann hafi eigi gætt þess,
hvernig tungan nú er orðin, heldur einungis
haft firir augum, hvernig hún var til forna,
og virðist jafnvel hafa farið of mikið eftir
upprunanum eða frummindum orðanna, og
(þannig!) sem sumar hverjar aldrei munu
hafa komist inh í íslenskunan. Efnið í þess-
um orðum get jeg alveg fallist á.
Firsta skilirðið firir þvf, að nokkur árang-
ur verði af ritdeilu, er það, að hvorugur
mótstöðumannanna rangfæri orð annars. If-
irkennarinn ber mjer á brín, að jeg hafi